‘Seksualiteit en al wat ermee te maken heeft, bevindt zich vaak nog in een taboesfeer.’ Tijdens een blitzbezoek aan Senegal en Benin met de delegatie van minister De Croo ontmoet MO* cruciale actoren van het middenveld, op zoek naar de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, de SRHR.
Kent u de film ‘Wives on strike?’ Hij staat op het videoprogramma van Brussels Airlines wanneer je, zoals ik, richting West-Afrika vliegt. Ik vond hem onder de categorie ‘Wereldfilms’, geloof ik.
In de prent besluit een groepje Nigeriaanse vrouwen hun respectievelijke mannen van seks te onthouden omdat een dertienjarig meisje uit hun dorp wordt uitgehuwelijkt aan een oudere man.
Als mannen liever jongere meisjes huwen dan mature dames, dan moet het mannelijke geslacht daar de gevolgen maar van dragen, luidt het argument. Maar de eigenlijke drijfveer gaat natuurlijk verder. De vrouwen komen onverbloemd op voor hun seksuele en reproductieve rechten.
SRHR, een hele boterham
Het idee achter de film sluit perfect aan bij het doel van mijn trip. De komende dagen zou ik in het zog van minister De Croo van ontwikkelingssamenwerking Benin en Senegal bezoeken.
De visite paste in het engagement van België rond She Decides. She Decides is een globaal fundraising project dat zich inzet voor de versterking van de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van vrouwen in ontwikkelingslanden.
Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, kortweg SRHR, is een kanjer van een begrip. Het leest een beetje saai terwijl het eigenlijk de essentie van het leven omvat.
SRHR vertellen niet alleen iets over je voortplantingsstatus, ze zijn simpelweg bepalend voor je ontwikkeling en die van je nazaten.
Want je SRHR vertellen hoe het met je welzijn op het vlak seks en voortplanting gaat. Kan je een bevredigend en veilig seksleven hebben? Mag je je tegen seksueel overdraagbare aandoeningen beschermen? Bepaal je zelf wanneer je voor kinderen wil gaan en uit hoeveel kids je kroost bestaat?
Volgens het bevolkingsfonds van de Verenigde Naties (UNFPA) zeggen je SRHR niet alleen iets over je ‘voortplantingsstatus’, maar zijn ze simpelweg bepalend voor je ontwikkeling en die van je nazaten.
Een HIV-besmetting, een ongewenste zwangerschap, een risicovolle abortus hebbe een effect op je toekomst. In dat opzicht vormen ze ook een belangrijk onderdeel van de VN Sustainable Development Goals.
Aangezien vrouwen kinderen baren en vaak de opvoedingsverantwoordelijkheid dragen, krijgen zij bijzondere aandacht wanneer het over de SRHR gaat. Het fundraisinginitiatief -waarvan België overigens een van de trekkers is- heet dan ook niet voor niets ‘She Decides’.
Gewaagd statement
She decides, zij beslist. Sommige vrouwen vinden dat evident, maar voor velen is het een ambitieus, misschien zelfs gewaagd statement. Zowel in Senegal als Benin worden vrouwen traditioneel als ondergeschikt beschouwd. De man zwaait binnen en buiten huis de plak. Dat blijkt onder meer uit cijfers over geweld tegen vrouwen.
75 procent van de Beninse vrouwen werd al eens slachtoffer van beledigingen en mishandelingen. 57 procent van de Senegalese vrouwen vindt huiselijk geweld als vorm van ‘discipline’ normaal. Ook jonge meisjes blijken die mening toegedaan.
‘Ik was niet op de hoogte van mijn rechten. Ik vond de gang van zaken normaal’
Die ongelijkheid weegt door op het vlak van SRHR en familieplanning.
‘In onze gemeenschap mogen vrouwen zich niet zonder medeweten van hun man over hun gezondheid informeren’, vertelt Carmele Alogou (29) uit het landelijke Lalo in Zuid-West Benin.
De gewoonte wil dat de Beninse man beslist wat zijn vrouw doet en laat. Ook als het over haar eigen lichaam gaat. ‘Ik was niet op de hoogte van mijn rechten. Ik vond de gang van zaken normaal’, blikt Carmele terug. Dat veranderde na een informatiesessie van het forum Enoumama.
Het forum is een van de vele initiatieven waarmee de overheid en ngo’s vrouwen op hun beslissingsmacht willen wijzen en de bevolking trachten te sensibiliseren rond gezondheidszorg en rond familieplanning in het bijzonder.
Carmel beschouwde het als normaal dat haar man het laatste woord had.
© Goele Geeraert
Vandaag woont Carmele regelmatig bijeenkomsten van Enoumama bij. ‘Vroeger beslisten mijn man en schoonmoeder wat goed voor me was. Tijdens mijn zwangerschap kreeg ik bijvoorbeeld een thee die zogezegd zou helpen voor een vlotte bevalling. Tegelijk mocht ik niet op controle bij de dokter: dat kostte te veel en was nergens voor nodig.’
Vandaag pakt het gezin van Carmele de zaken anders aan: er is plaats voor overleg, onder meer rond familieplanning.
Papieren rechten
Zowel Benin als Senegal ondertekenden en ratificeerden het Protocol van Maputo, dat gaat over de seksuele en reproductieve rechten van de Afrikaanse vrouw. Kort samengevat stelt het protocol dat vrouwen baas zijn over hun eigen lijf, wat onder meer betekent dat ze zelf hun anticonceptie kiezen, dat ze zelf beslissen hoeveel kinderen ze baren en binnen welke tijdspanne.
Ze moeten zich ook kunnen beschermen tegen seksueel overdraagbare ziekten en hebben recht op informatie rond familieplanning.
Enkel een juridisch kader rond SRHR volstaat niet, statistieken en cijfers tonen de kloof tussen plannen, regels en realiteit.
Om die papieren rechten om te zetten in de praktijk, krijgen de vrouwen steun van de overheid. Die beloofde door het protocol te ratificeren de nodige maatregelen te nemen in de strijd tegen vrouwendiscriminatie en voor de SRHR.
De Beninse en Senegalese overheden werkten de voorbije jaren gestaag aan een juridisch kader. Maar daarmee is de kous niet af. Statistieken en cijfers tonen de kloof tussen plannen, regels en realiteit.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie kan 30 procent van de Senegalese en Beninse vrouwen niet aan familieplanning doen en zelf beslissen of en wanneer ze nog een kind wil. Slechts een kleine minderheid van de vrouwen -12,9 % in Benin en 17,8 % in Senegal- gebruikt anticonceptiva.
Unicef stelt dat een derde van de vrouwen in beide landen op 18 jaar getrouwd is en dat een beduidend aantal -23% in Benin en 18% in Senegal- haar eerste kind zelfs voor haar 18e verjaardag heeft.
Kwestie van leven en dood
Een gebrekkige toegang tot de juiste informatie en een ongelijke man-vrouwverhouding zijn ook obstakels waar verpleegster Laetitia op botst in de dorpen waar ze aanmeert met de mobiele hospitaalboot.
De boot opereert langs de oevers van het meer Lac Nokué in Zuid-Benin. Tot 2014 deed slechts 0,84 procent van de vrouwen er aan familieplanning. De mobiele hospitaalboot bracht verandering.
De hospitaalboot sensibiliseert niet alleen maar doet ook aan medische dienstverlening. Het schip brengt adequaat materiaal en opgeleid personeel tot bij de mensen.
Dat is in Benin niet steeds evident, weet Francisca Massenon. Massenon (34) is verantwoordelijke van de materniteit in Dogbo, een gemeente met 15.000 inwoners. ‘Dogbo heeft een klein gezondheidscentrum. Daar werk ik, samen met twee assistenten.’ Het centrum moet het zonder dokter of vroedvouw stellen.
‘Die willen niet in de brousse komen werken.’ Francisca is van opleiding verpleegster, maar helpt ook maandelijks gemiddeld vijftien borelingen ter wereld. ‘Zolang alles “normaal” verloopt, is dat geen probleem. Maar zodra er complicaties optreden, kamp je met een gebrek aan kennis.’
Francisca is als verpleegster ook verantwoordelijk voor de geboorten in haar gemeente.
© Goele Geeraert
Vandaag sterven in Benin bijna 60 keer meer moeders in het kraambed dan in België, onder meer door een gebrek aan kennis bij de begeleiding. Daarom volgde Massenon een extra opleiding verloskunde en neonatale zorg, gesteund door de Belgisch Technische Coöperatie.
‘Nu ben ik ‘een grote autoriteit’ in mijn vak’, glimlacht ze. ‘Ik kan de kersverse moeders veel beter helpen en ik voel mezelf ook meer op mijn gemak.’
Seks en religie
Être a l’aise, op je gemak zijn: dat gevoel ontbreekt vaak als je in Benin of Senegal over seksualiteit en voortplanting spreekt. Niet enkel bij de ouderen, maar evengoed bij de jeugd.
‘We willen het taboe rond seks doorbreken door het als onderwerp spelenderwijs en interactief aan te reiken.’
‘Seksualiteit en al wat ermee te maken heeft, bevindt zich voor veel jongeren nog in een taboesfeer. Het is dus zaaks om de drempel te verlagen en zaken als lichamelijke gezondheid, seks, HIV enzovoorts bespreekbaar te maken’, vertelt Carmen Padonou van de ngo Oneworld.
Deze ngo ontwikkelde in Benin en Senegal een digitaal lespakket Learning about Living waarin jongeren via levensechte situaties met SRHR kennismaken.
‘Het pakket biedt tevens een houvast voor de leerkrachten, die vaak ook niet weten hoe ze over seksualiteit en lichamelijke gezondheid moeten praten. We willen dat taboe doorbreken door het onderwerp spelenderwijs en interactief aan te reiken.’
Ansoumane Niakasso is een jonge vrijwilliger bij de jeugdafdeling van het Senegalese ASBEF, Association Sénégalaise pour le Bien-Étre Familial. Volgens hem is de sensibilisering van zijn generatie rond SRHR essentieel voor de toekomst van zijn land.
Een van de belangrijkste obstakels waar Ansoumane en zijn collega-vrijwilligers op botsen, is het geloof. Dat heeft zijn eigen wetten en geboden. De kunst is om die te rijmen met praktijken rond familieplanning en reproductieve gezondheid.
Om binnen de geloofscontext aandacht en begrip te krijgen voor SRHR worden in Senegal personen met gezag ingeschakeld. Zij spelen een belangrijke rol in de sensibilisering van de gemeenschap. Amara Fall, een muezzin uit Popenguine, is een van hen.
Graadmeter
Amara Fall eindigt zijn betoog door te wijzen op de link tussen SRHR, de gezondheid van de vrouw en de ontwikkeling van het kind. Daarmee sluit zijn standpunt naadloos aan bij de VN-visie: aandacht voor SRHR betekent aandacht voor ontwikkeling.
In landen als Benin en Senegal moet nog flink wat water naar de zee om de seksuele reproductieve gezondheid en rechten hun verdiende plaats te geven, een prominente plaats in de wetgeving maar ook in het geloof en de dagdagelijkse samenleving.
Een plaats die toont dat SRHR geen fait divers zijn, maar wel een graadmeter voor het welzijn en de ontwikkeling van een maatschappij.