Ghana: christendom krijgt voorkeursbehandeling ondanks multireligieuze grondwet

Andrew Moore CC BY-SA 2.0​

Het is zondag, Paaszondag zelfs, de dag waarop Jezus Christus is opgestaan uit de dood, nadat hij op vrijdag aan het kruis genageld werd. Accra, de hoofdstad van Ghana, oogt verlaten. Waar toeterende taxi’s en ronkende SUV’s normaliter vast staan in het verkeer terwijl straatverkopers hun handelswaar proberen te slijten, zijn de straten nu leeg.

De oase van rust is welkom in de metropool met ruim 2,2 miljoen inwoners, die de overige zes dagen haast uit zijn voegen barst. Toch is het niet helemaal stil, want met een kerk op vrijwel iedere hoek van de straat -volgepakt met honderden mensen die hun stem schor zingen voor de Almachtige– is er geen ontkomen aan de opzwepende muziek.

De Hope City Church, een kerk in een hip jasje, is geen uitzondering. Bij binnenkomst staan leden van de kerk in de rij om kennis te maken terwijl er koffie en gebak wordt uitgedeeld. Het is broeierig warm en de ruim honderd mensen zitten klam tegen elkaar aan.

‘De kerkleiding speelt hier handig op in door kerkgangers middels een gewiekste lezing van de Bijbel, te motiveren om tenminste tien procent van hun loon aan de kerk af te staan’

Als de dienst begint, stapt een complete band met drie vocalisten het podium op en brengt de popvariant van verschillende hymnes. Achter hen, op groot scherm, verschijnt de tekst van de nummers wat van het geheel een soort karaokeshow maakt.

Vervolgens wordt er een groot aluminium kruis op het podium gezet, waarna de predikant begint te spreken. In de anderhalf uur durende dienst ligt veel nadruk op het maken van een “droomoffer.” Van iedereen wordt een Paasdonatie verwacht, om bij te dragen aan de verdere ontwikkeling van de kerk en bijbehorende gemeenschap.

Als een soort spelshow wordt het uiteindelijk opgehaalde bedrag bekend gemaakt. In koeienletters verschijnt op het scherm dat in de afgelopen twee weken omgerekend ruim 30.000 euro is opgehaald. Luid gejoel en vreugde breken uit in de zaal, want iedereen wil onderdeel zijn van een kerk die financieel gezond is. De kerkleiding speelt hier handig op in door kerkgangers middels een gewiekste lezing van de Bijbel, te motiveren om tenminste tien procent van hun loon aan de kerk af te staan.

Dankbetuiging aan God

Omdat kerken in Ghana niet geregistreerd hoeven te worden en geen belastingen betalen, is de bijdrage van de parochianen een lucratieve business waarmee de kerkleiding op slinkse wijze veel geld verdient. Niet voor niets heeft Accra gemiddeld tien kerken per vierkante kilometer en neemt dit aantal gestaag toe.

Genoeg opties dus, maar niet volgens president Nana Akufo-Addo. De Ghanese leider die nu ruim een jaar de touwtjes in handen heeft, vindt dat de Ghanese bevolking, waarvan ruim 70 procent Christelijk is, een nationale kathedraal verdient. Gedurende de 61ste verjaring van Ghana’s onafhankelijkheid, greep Akufo-Addo zijn kans en deed gedurende zijn speech de plannen voor een kathedraal uit de doeken.

‘Het doel van de nationale kathedraal is een offer en dankzegging aan God te brengen voor de onafhankelijkheid van onze natie. In onze nationale architectuur ontbreekt een kerk voor nationale doeleinden, en daar wil ik met de bouw van de kathedraal, verandering in brengen.’

Ter inspiratie bracht de Ghanese president begin maart een bezoek aan de nationale kathedraal van Washington, toen hij voor een congres in de Verenigde Staten was. Onder de indruk van het Amerikaanse bouwwerk, heeft Akufo-Addo de vurige wens om de bouw van “zijn” kathedraal nog in zijn ambtstermijn(en) te voltooien.

De Ghanese regering heeft voor het ontwerp van de kathedraal David Adjaye aangewezen. De gelauwerde Brits-Ghanese architect heeft eerder het Nobel Peace Center gebouwd, en draagt de verantwoordelijkheid voor het ontwerpen van het Nationale Museum voor Afrikaans-Amerikaanse Geschiedenis in Washington, waar een slordige 500 miljoen dollar mee gemoeid is.

De blauwdruk van Adjaye’s ontwerp laat geen twijfel bestaan over het feit dat de bouw van de kathedraal een flinke klus is. Op een prominente plek, naast het Onafhankelijkheidsplein en het nationale stadion, zal een auditorium met plaats voor 5.000 mensen uit de grond worden gestampt. Daarnaast zullen er verschillende kapellen, een doopvont, muziekschool, kunstgalerij en Afrika’s eerste Bijbel-museum te vinden zijn. De verbinding tussen de kathedraal en het Onafhankelijkheidsplein benadrukt tenslotte andermaal de nationale allure, die Akufo-Addo aan de kathedraal wil geven.

Ziekenhuis vs. kathedraal

De onafhankelijkheidsspeech waarin de plannen voor de kathedraal uiteen werden gezet, blijkt voer voor Twitteraars en leidt tot felle discussies tussen voor- en tegenstanders in de stad. Zo zegt iemand op Twitter cynisch dat ‘de nationale kathedraal een oplossing is voor al Ghana’s problemen, want als alle Ghanezen zich daar onderwerpen aan God, lost hij alle problemen in Ghana vanzelf op.’ Een ander attendeert de lezer erop dat diezelfde architect een kinderziekenhuis heeft ontworpen in Rwanda. ‘Zij krijgen een ziekenhuis, en wat krijgen wij? Een kathedraal. Wat hebben we daaraan?’

‘Waarom in godsnaam een kathedraal? Onze wegen zijn aan vervanging toe, er is een tekort aan goede scholen en er zijn veel te weinig ziekenhuizen!’

De leeftijd van de uiteenlopende twitteraars toont aan dat veel jongeren een nationale kathedraal niet zien zitten. De progressieve jeugd en opkomende middenklasse raakt steeds verder verwijderd van het Christelijke geloof en is sterk van mening dat de regering zijn tijd en geld veel beter aan andere zaken kan besteden. Taxichauffeur Tetteh denkt er hetzelfde over. ‘Waarom in godsnaam een kathedraal?’ schreeuwt hij uit. ‘Onze wegen zijn aan vervanging toe, er is een tekort aan goede scholen en er zijn veel te weinig ziekenhuizen!’

De uitspraken van Tetteh onderschrijven de algemene mening van de groep tegenstanders. Volgens hen is de gigantische kathedraal een nutteloze investering en kan de overheid zich beter op belangrijkere zaken richten.

Maar er zijn ook veel voorstanders, die roeren zich wat minder op Twitter, maar spreken zich uit op straat of in de bus. Het valt op dat het hier vooral om de oudere generatie gaat, als ook de onderklasse van de Ghanese samenleving. Ouderen groeiden in postkoloniaal Ghana op, waarbij een sterke nadruk op het christendom lag, terwijl de arme klasse van de Ghanese samenleving zich afhankelijk voelt van de kerk, die naar eigen zeggen opkomt voor de armen.

Een enkele hoogopgeleide Ghanees vindt de plannen van Akufo-Addo slim en steunt de plannen van de president. FJ, een jonge ondernemer legt het uit door een politieke bril. ‘President Nana Akufo-Addo vindt zijn achterban vooral terug in de kerk, door de plannen voor een kathedraal bekend te maken, stelt hij stemmen veilig, en daarmee ook een volgende termijn als president.’

Voorkeursbehandeling

Wat voor gevolgen heeft deze symboolpolitiek en voorkeursbehandeling van het christelijke geloof voor de multireligieuze Ghanese samenleving? Terwijl de bouw van de kathedraal nog moet beginnen, is de bouw van Ghana’s grootste moskee, ook in Accra, bijna afgerond.

Tegenover de sloppenwijk Nima, waar voornamelijk moslims wonen, is in de afgelopen jaren een gigantisch bolwerk uit de grond verrezen. Het terrein is nog niet toegankelijk voor publiek en omheind met hekken. De grote doeken met advertenties van Turkish Airlines die aan de hekken hangen, verklappen wie de bouw van de moskee financiert. De lange arm van Ankara bereikt ook Ghana, en middels de Turkish Hudai Foundation, hebben de Turken maar liefst tien miljoen dollar neergelegd voor de bouw van de moskee, die met Turks marmer is ingelegd.

De lange arm van Ankara bereikt ook Ghana, en middels de Turkish Hudai Foundation, hebben de Turken maar liefst tien miljoen dollar neergelegd voor de bouw van de moskee.

Hoewel de Ghanese moslimgemeenschap het bouwwerk graag aanduidt als Ghana’s nationale moskee, en Google het gebedshuis ook zo beschrijft, erkent de Ghanese regering de moskee niet als zodanig. Hierdoor heeft de nationale kathedraal in de politiek een nadrukkelijk streepje voor op de moskee.

Tegenover Ghana’s grootste moskee woont Zuuboy Adnan, in Ghana’s sloppenwijk, waar hij een stichting heeft die weeskinderen assisteert in hun onderwijs. Hij is praktiserend moslim en kijkt reikhalzend uit naar de opening van het gigantische bouwwerk. ‘Naast de gebedsruimte, biedt de moskee kantoorruimte en beschikt het gebouw over een aantal conferentiezalen waar evenementen en vergaderingen georganiseerd kunnen worden.’

Volgens Adnan is deze centrale plek voor moslims zeer welkom, omdat er tot voor kort geen ruimte was, waar de nationale moslimgemeenschap gedurende grote evenementen samen kon komen. Hij is dankbaar voor de financiële steun van de Turkse regering, en dat hij als belastingbetaler hoogstwaarschijnlijk wel moet bijdragen aan de bouw van de nationale kathedraal, deert hem niet. ‘In Ghana zijn we allemaal broers en zussen, of je nou christen of moslim bent. Mijn beste vriend is een christen en ik heb veel respect voor zijn geloof, net als hij dat voor de islam heeft.’

© Daaf Borren​

Financiering blijft ongewis

Hoe de bouw van de kathedraal, met plaats voor duizenden gelovigen, gefinancierd wordt, blijft vooralsnog onduidelijk, maar de kans is groot dat Adnan een duit in het zakje moet doen. Tot dusver blijft de regering angstvallig stil over de financiering en de kosten voor de bouw van het veertien hectare tellende concept.

In zijn onafhankelijkheidsrede benadrukte de Ghanese president wel dat de regering enkel een faciliterende rol speelt in de constructie van het gebedshuis. Over wat die rol precies inhoudt, weidde hij niet verder uit en regeringsfunctionarissen weigeren verdere toelichting te geven, omdat ‘de financiële plannen, nog niet zijn uitgewerkt.’

De Christelijke Raad van Ghana, die volgens Akufo-Addo de algemene verantwoordelijkheid voor de financiering van de kathedraal draagt, weigert eveneens om vragen te beantwoorden. Gedurende een bezoek aan hun kantoor, worden vragen afgewezen met het excuus dat er niemand aanwezig is die daar antwoord op kan geven. Een verzoek om op een later tijdstip terug te komen wordt afgewimpeld, met de suggestie om te mailen. Ook telefonisch is de eerste horde onoverbrugbaar, en volgt direct het verzoek om te mailen. Niet geheel verrassend wordt per mail niet gereageerd op de gestelde vragen, en blijft het gissen met welk geld het bedehuis gefinancierd wordt.

Kerk en Staat

Mariam Goshadze, een promovendus Religieuze Studies aan de universiteit van Harvard (Massachusetts, VS) vermoedt dat de bouw van de kathedraal uiteindelijk grotendeels gefinancierd wordt met belastinggeld. Volgens haar worden er achter de schermen rechtszaken tegen de regering aangespannen, omdat de multireligieuze grondwet het verbiedt om als regering één religie voor te trekken. Dit bevestigt volgens haar dat de regering van plan is om het project zelf te financieren.

Hoewel Goshadze zich grotendeels focust op de vele inheemse religies die Ghana rijk is, speelt de kerk een grote rol in haar onderzoek. ‘Het Christendom sluit inheemse religies niet uit, maar met de komst van een nationale kathedraal verwacht ik wel een verschuiving in het religieuze speelveld.’

‘In tegenstelling tot de Europese geschiedenis, zijn regering en geloof in de Ghanese geschiedenis altijd nauw verbonden geweest’

De promovendus legt uit dat de kathedraal Ghana’s enige religieuze orgaan zal zijn dat als onderdeel van de nationale identiteit beschouwd wordt. ‘Dit is een gevaarlijke ontwikkeling, omdat de regering op deze manier duidelijk haar voorkeur voor het christendom uitspreekt. En aangezien ruim 70 procent van de bevolking Christen is, versterkt dat het minderheidsgevoel onder de islam en inheemse religies.’

Of de nadruk op geloof de democratie uitholt en de macht bij religieuze leiders legt, betwijfelt de promovendus. ‘Als we door een Westerse bril -waar regering en geloof strikt gescheiden zijn– naar Ghana kijken, lijkt de bouw van een nationale kathedraal een twijfelachtige ontwikkeling, maar in tegenstelling tot Europa, zijn regering en geloof in de Ghanese geschiedenis altijd nauw verbonden geweest.’ Volgens de religie-expert is het daarom niet mogelijk om de Ghanese vorm van democratie, naast de meetlat van een willekeurige westerse democratie te leggen.

© Daaf Borren​

Verzet uit de christelijke hoek

Daarnaast past de bouw van een kathedraal volgens Goshadze in het grotere plaatje van president Akufo-Addo, die zich wil profileren als een moderne president. ‘In tegenstelling tot Europa, wordt de bouw van een nationale kathedraal in Ghana gezien als een vooruitstrevend en modern plan. In het West-Afrikaanse land beschouwt men het Christendom als een kosmopolitisch geloof, waardoor een nationale kathedraal in het progressieve plaatje van de president past.’

De Harvardstudent benadrukt dat de Ghanese regering met de bouw van een nationale kathedraal haar imago als een internationale grootmacht in de regio wil versterken.

‘Met de komst van een nationale kathedraal zullen de kerkleiders van kleinere gebedshuizen vermoedelijk een aanzienlijk deel van hun kerkgemeenschap verliezen’

Toch kent het project nog vele haken en ogen, legt Goshadze uit. ‘De honderden krakkemikkige “eenmanskerkjes” die Accra rijk is, zullen minder positief tegenover de regeringsplannen staan. De gebedshuizen die gerund worden door een enkele kerkleider, verdienen goed geld aan de bijdrages van hun kerkgangers. Met de komst van een nationale kathedraal zullen ze vermoedelijk een aanzienlijk deel van hun kerkgemeenschap verliezen, en dus ook minder geld verdienen.’

Goshadze verwacht daarom dat er gedurende de bouw van het nationale gebedshuis regelmatig verzet zal zijn, voornamelijk uit de Christelijke gemeenschap.

Daarnaast verwacht ze dat de regering het stuk grond van 14 hectare niet zonder slag of stoot in haar bezit krijgt. ‘Het bezit van grond is belangrijk in Ghana, niet alleen financieel, maar ook spiritueel. Akufo-Addo moet met een heel goed bod komen, om de inwoners van Osu -het centrum van de stad - te verleiden tot de verkoop van hun land.’

De plannen voor een nationale kathedraal, hebben dus nog veel voeten in de aarde. Maar tegen de verwachting in zal de kritiek en het verzet niet vanuit andere religies komen, maar voornamelijk vanuit de jeugd en de eigen Christelijke achterban.