Bij gebrek aan land leven en sterven Bengalezen op het water

Jahanara Begum, een lid van de Manta-gemeenschap, zit met haar kind op de boot die ze thuis noemen, op de Meghna-rivier in het district Lakshmipur, Bangladesh

© Thomson Reuters Foundation / Zakir Hossain Chowdhury

Woongebieden in Bangladesh worden aan een verschroeiend tempo opgeslokt door rivieren. Sommige gemeenschappen moeten daardoor noodgedwongen een leven opbouwen op het water.

De familie van Shahida Begum verloor zo lang geleden hun land door de altijd eroderende rivierdelta’s van Bangladesh, dat niemand van hen zich een leven op het land kan herinneren.

‘Ik ben geboren op een boot op de rivier, net als mijn vader en grootvader. Ik heb gehoord dat we op boten zijn gaan leven nadat we ons land en huis aan de Meghna-rivier hadden verloren’, vertelt de dertigjarige Begum.

Een leven op het water

Tegenwoordig leeft de hele gemeenschap van Begum – bekend als het Manta-volk – aan boord van kleine boten op twee van de belangrijkste rivieren van het land. Het is een moeilijke manier om te overleven, maar mogelijk zullen nog meer Bengalezen het zo moeten doen in de toekomst De klimaatverandering en daarbijbehorende zeespiegelstijging versnellen de landerosie in Bangladesh enorm.

Alleen bij de dood worden de meeste Manta’s permanent aan land gebracht, om te worden begraven in overeenstemming met de moslimtraditie.

‘Er is niets voor ons. Ik wil dat de volgende generatie een opleiding krijgt en onze gemeenschap vooruit kan helpen.’

‘We geven onze doden niet aan de rivier en verbranden ze ook niet’, zegt Sohrab Majhi, een Manta-leider in een marktdorpje in het zuidoosten van Bangladesh. ‘We moeten goede relaties onderhouden met mensen die op zijn minst een stuk land hebben waar we onze doden kunnen begraven.’

De Manta waren vroeger boeren en vissers totdat, de stijgende rivieren hun land overspoelden. Daardoor moesten ze noodgedwongen de Meghna-rivier en zijn uitloper de Tetulia op, legt Majhi uit.

Een meisje maakt een bord schoon in het rivierwater op de boot waar ze woont, op de Meghna-rivier, in het district Lakshmipur, Bangladesh.

© Thomson Reuters Foundation / Zakir Hossain Chowdhury

Vergeten door de staat

Tegenwoordig zijn het de steeds intensere cyclonen, zware regenval en andere natuurrampen die Manta-boten verwoesten en hun inkomens teisteren, zegt hij. Eerder deze maand ontheemden plotse overstromingen meer dan 4,5 miljoen mensen in het noordoosten van Bangladesh. Er vielen ook tientallen doden.

Zonder een vast adres komen de meeste Manta’s niet in aanmerking voor overheidsdiensten. Ze hebben de regering gevraagd om sociale woningen op land en identiteitskaarten waarmee hun kinderen naar school kunnen gaan.

‘Er is niets voor ons. Ik wil dat de volgende generatie een opleiding krijgt en onze gemeenschap vooruit kan helpen’, zegt Chan Miah, een 58-jarige visser. ‘Deze manier van leven is uitputtend. We willen een plek waar we in alle rust kunnen leven.’

De kracht van erosie

In 2020 moesten wereldwijd meer dan 30 miljoen mensen op de vlucht slaan vanwege natuurrampen, blijkt uit gegevens van het in Genève gevestigde Internal Displacement Monitoring Centre.

Een van de belangrijkste oorzaken achter die volksverhuizingen is erosie – wanneer hevige, grillige regenval en overstromingen de rivieroevers wegvreten. Dan zwellen de rivieren opzwellen en slokken al het land om hen heen op.

Volgens een rapport van het Centre for Environmental and Geographic Information Services in de hoofdstad Dhakka verloor Bangladesh van 1973 tot 2017 meer dan 162.000 hectare land aan drie van de grootste rivieren. Dat is twee keer de oppervlakte van Singapore.

Gawher Nayeem Wahra, directeur rampenbeheer en klimaatverandering bij de ontwikkelingsorganisatie BRAC, schat dat er in het hele land ongeveer 300.000 Manta’s op boten leven – en hun aantal groeit.

‘Ze nemen de boten als laatste redmiddel om te overleven’, zegt Wahra. ‘In de schaduw van de beschaving.’

Manta-gezinnen besteden tot twaalf uur per dag aan vissen om hun vangst te verkopen op markten aan de kust of aan andere vissers, zegt Manta-leider Majhi.

Maar het wordt moeilijker om de kost te verdienen met vissen, legt hij uit. De vispopulaties krimpen als gevolg van de dominantie van de commerciële visserij en de overbevissing die wordt aangedreven door een groeiende populatie.

Elk droog seizoen moeten Manta-families het teruglopende rivierwater en de vissen volgen, wat betekent dat ze nooit langer dan drie maanden op één plek blijven.

Die constante mobiliteit draagt ertoe bij dat ze onzichtbaar zijn voor de regering.

‘We worden onze basisrechten ontzegd, zoals voedsel, onderdak, onderwijs – en het gaat van generatie op generatie door. We bevinden ons in de schaduw van de beschaving’, zegt hij.

Ratna Akter en haar zoon, die ooit bijna verdronk in de rivier tijdens zware regenval, op de boot die dienst doet als hun huis op de Meghna-rivier, in het zuidoosten van Bangladesh

© Thomson Reuters Foundation / Zakir Hossain Chowdhury

Hard leven

Wonen op boten maakt de gemeenschap ook kwetsbaarder voor steeds frequentere en hevigere stormen.

Ratna Akter, 21, herinnert zich de keer dat zij en haar man bijna verdronken toen ze in de rivier doken om hun 4-jarige zoon te redden. Hij was overboord gevallen terwijl het gezin aan het vissen was tijdens zware regenval.

Klimaatexperts waarschuwen dat extreme weersomstandigheden alleen maar erger zullen worden.

‘We hebben hem kunnen redden, maar onze boot was toen al ver van ons afgedreven. We probeerden naar de oever van de rivier te zwemmen, maar onze energie was op’, zegt Akter. Ze konden zich redden toen haar voet verstrikt raakte in hun lange visnet, en ze zo de weg naar hun boot terugvonden.

Klimaatexperts waarschuwen dat extreme weersomstandigheden alleen maar erger zullen worden. Bangladesh kan het zich dus niet veroorloven om het groeiend aantal mensen te negeren wiens leven wordt overhoop gegooid door stijgende rivieren, zegt Mohammad Azaz, voorzitter van het River and Delta Research Centre, een lokale ngo. ‘Riviererosie is geen kortetermijngebeurtenis.’

Azaz vindt dat de regering ervoor moet zorgen dat de getroffen gemeenschappen snel weer geld kunnen verdienen om zichzelf te onderhouden.

Hulp van de overheid

Nurul Islam Patwari, adjunct-directeur van District Social Services voor de regering van Bangladesh, zegt dat zijn afdeling al verschillende programma’s heeft om Manta-families te helpen hun levensstandaard te verbeteren. Zo krijgen ze onder meer opleidingen in handwerk zoals kleermakerij.

Hij voegt eraan toe dat Manta’s hun nationale identiteitskaart moeten verkrijgen als ze toegang willen hebben tot staatshulp.

‘Als ze dan contact met ons opnemen over overheidsuitkeringen – inclusief ouderdomsuitkering, weduwenuitkering – zullen we helpen’, zegt hij.

Een gezien tijdens de avondmaaltijd op de boot waarop ze leven, drijvend op de Meghna-rivier, in het district Lakshmipur, Bangladesh

© Thomson Reuters Foundation / Zakir Hossain Chowdhury

Meer dan twintig Manta-families hebben huizen gekregen – de eerste stap naar een identiteitskaart – in het kader van het langlopende Ashrayan-ontwikkelingsproject. Dat heeft al huisvesting geboden aan meer dan 507.000 voorheen dakloze gezinnen.

Maar sommigen, zoals de 38-jarige Jahanara Begum, hebben de hulp van de overheid afgewezen. De aangeboden huizen zouden te ver landinwaarts liggen, waardoor ze niet meer in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

‘Het huis ligt te ver van ons visgebied, het duurt te lang om er te komen, dus we hebben het niet geaccepteerd’, zegt Begum.

Voorlopig wachten de Manta’s op een oplossing waardoor ze een veilig en stabiel leven op het land kunnen opbouwen – maar tegelijkertijd dicht genoeg bij rivieren blijven.

‘Ik wil niet meer in het water leven. Er is hier geen toekomst voor mijn kinderen’, zegt Asma Banu, 28 en moeder van drie kinderen. Ze is geboren en getogen op de boot van haar familie op de Meghna-rivier. ‘Als mijn kinderen onderwijs zouden kunnen krijgen, zouden ze op zijn minst van dit harde leven af zijn.’

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.