De Afghaanse voetbaldroom van Khalida Popal

Haar levensverhaal is doorspekt met Olympische waarden en gekenmerkt door een patroon dat je eveneens bij veel andere Afghaanse sportverhalen terugvindt. De strijd van Khalida Popal, die van een jonge vrouw met liefde voor een sport, tegengewerkt door conservatieve lokale krachten, wordt gesmuld door westerse media en overladen met steun. Bij een slechte afloop, wordt zelden de westerse verantwoordelijkheid in vraag gesteld.

‘Als kind speelde ik voetbal op straat met mijn jongere broertjes’, vertelt ze. Als enige meisje in de familie merkte ze aanvankelijk weinig verschil. ‘Dat veranderde pas toen mijn lichaam veranderde in dat van een vrouw. Vanaf die dag begonnen de bedreigingen en intimidaties.’

Maar met de steun van haar moeder richtte ze in haar middelbare school toch een ploegje op. Samen met haar schoolvriendinnen stampte ze zelfs een vrouwenvoetbalcompetitie uit de grond en werkte zich op tot het bestuur van de nationale voetbalbond.

Sport en politiek

Popal kreeg in haar strijd heel wat westerse steun, en binnenlandse tegenkanting. Het is een verhaal dat we wel vaker horen bij sportsprookjes die regelmatig uit Afghanistan onze richting uitkomen.

Sportende vrouwen moeten voor die westerse media symbool staan voor de Afghaanse samenleving na de Taliban. In 2001 verdreef een internationale troepenmacht onder leiding van de Verenigde Staten de Taliban van de macht.

Verhalen van sportief succes passen in het westerse narratief van een oorlog tegen het kwaad.

Verhalen van sportief succes passen in het westerse narratief van een oorlog tegen het kwaad. Ze moeten westerlingen doen geloven dat ze aan de juiste kant van de geschiedenis stonden en het oorlogsleed niet allemaal voor niets was.

In werkelijkheid controleert de islamistische beweging nog steeds de helft van het land. Hun invloed is voelbaar tot in de hoofdstad. Zonder aanwezigheid van de Afghaanse regering, sloten de VS dit jaar een vredesakkoord met de Taliban, waarvan vervolgens al snel bleek dat de voorwaarden moeilijk uit te voeren zouden zijn.

De positie van de Taliban lijkt sterker dan ooit, en het voorjaar is bijzonder bloederig gebleken. 45 dagen na de ondertekening zou de Taliban al 4500 aanslagen gepleegd hebben, rapporteerde Reuters in april.

Na decennia van buitenlandse interventies, is de internationale verantwoordelijkheid in de verdeeldheid en onveiligheid in Afghanistan, verpletterend. Toch vertelt de westerse beeldvorming over het land iets helemaal anders.

Om de slaagkansen van vrouwen in de sport te verhogen, werden initiatieven aangemoedigd met Amerikaanse dollars. Cameraploegen streken neer om de strijd van de sportvrouwen te delen met de wereld.

Maar de steunbetuigingen hebben vaak een averechts effect. De zichtbaarheid doet ook de weerstand toenemen. En de royale financiële middelen maken van de vrouwen een prooi voor corruptie en misbruik.

De kogel vangen

Voetbalster Khalida Popal ondervond dat alles aan den lijve. Als ambitieuze tiener zocht ze steun en erkenning bij de nationale voetbalbond. Popal ving eerst bot.

‘Tot de bond zich realiseerde dat de FIFA (internationale voetbalbond, red.) extra financiering voorziet voor federaties met een vrouwencompetitie.’ In 2007 werd Khalida Popal kapitein van de nationale ploeg.

Twee jaar later werd ze zelfs aangeworven als financieel medewerkster bij de voetbalbond. Ze was de eerste vrouwelijke medewerker in de geschiedenis van de bond.

‘Iemand moet de kogel opvangen om de rest te redden, niet? In Afghanistan gaat het toch zo.’

De boekhouding bleek vol gaten te zitten, en ook de middelen voor het vrouwenvoetbal van FIFA en andere internationale partners kwamen duidelijk niet op de juiste plaats terecht. Als vrijwillig voorzitster van het vrouwencomité moest ze zelf nog andere sponsors zoeken.

Toen ze het wanbeheer openlijk aan de kaak stelde in de media, werd de positie van Popal onhoudbaar. ‘Het was een natuurlijke reflex. Iemand moet de kogel opvangen om de rest te redden, niet? In Afghanistan gaat het toch zo.’ Ze moest het land uiteindelijk ontvluchten.

© Elien Spillebeen

Strijd tegen misbruik

Na haar vertrek werd de nationale voetbalploeg opgedoekt. Om te vermijden dat haar werk verloren ging, stelde Popal zich vanuit haar nieuwe thuisland Denemarken diplomatischer op.

Tegen 2016 had ze het vertrouwen van de bond opnieuw gewonnen. Popal had internationale fondsen verzameld en stelde een internationaal managementteam samen, met vooral Amerikaanse leden, maar ook een Belgische technisch directeur.

Dankzij het budget dat ze bijeenbracht, had de Afghaanse voetbalbond alleen te winnen bij haar voorstel. Zo kreeg ze voor een tweede keer een nationale ploeg bijeen gespeeld, zonder opnieuw een voet op Afghaanse bodem te zetten.

Een ploeg met Afghaanse speelsters van overal, die alleen nog buiten Afghanistan speelde. De trainingen en oefenwedstrijden werden drie keer per jaar georganiseerd tijdens een buitenlandse stage. ‘De bond had er ook financieel belang bij dat de ploeg bleef bestaan.’ Al was dat dan een nationale ploeg op afstand. ‘Tot 2018 liep het goed’, zucht Popal.

De speelsters die nog in Afghanistan woonden, werden bij elk trainingskamp begeleid door medewerkers van de voetbalbond. ‘Tijdens de laatste stage gingen verontrustende geruchten de ronde. We ontdekten dat de medewerkers de speelsters onder druk zetten en dwongen tot seks.’

Een pervers systeem van misbruik bleek vanuit de hoogste regionen te zijn opgezet. Ook bij de mannelijke jeugdploegen bleek meer aan de hand.

‘Nog tijdens het kamp gaf ik dit door aan de voorzitter van de voetbalbond. Hij beloofde de mannen bij hun terugkeer te straffen.’ Tot haar verbazing stelde Popal vast dat net het omgekeerde gebeurde. Niet de mannen, maar wel de speelsters werden gesanctioneerd: ‘Ze werden geschorst omdat ze zogezegd lesbisch waren. Zo’n beschuldiging kan je in Afghanistan het leven kosten.’

Opnieuw lag haar voetbaldroom in duigen. Popal besliste het misbruik te documenteren. Tijdens dit onderzoek kreeg ze nog meer verontrustende informatie. Een pervers systeem van misbruik bleek vanuit de hoogste regionen te zijn opgezet. Ook bij de mannelijke jeugdploegen bleek meer aan de hand.

‘Uit gesprekken met verschillende spelers bleek de voorzitter, samen met enkele dichte medewerkers, minderjarige jeugdspelers en vrouwelijke voetballers te misbruiken. Hij bleek in het gebouw van de bond een geheime kamer te hebben waarin hij spelers misbruikte en verkrachtte.’

Het rapport van Popal werd rechtstreeks aan de FIFA bezorgd. Omdat een reactie op zich liet wachten, lekte ze het ook naar de internationale pers. Zowel de Afghaanse overheid als de FIFA ondernamen uiteindelijk actie. ‘De geheime kamer werd ook ontdekt. Onze getuigenissen bleken te kloppen.’

De voorzitter van de Afghaanse voetbalbond, Keramuddin Karim, werd levenslang geschorst door de FIFA en ontslagen door de nationale voetbalbond. De secretaris-generaal, Sayed Ali Reza Aghazada, kreeg een internationale ban van vijf jaar opgelegd voor het niet rapporteren en onderzoeken van het misbruik in de vrouwenploeg.

© Elien Spillebeen

Straffeloosheid

Alle betrokkenen zijn vandaag nog steeds op vrije voeten. Popal durft niet te hopen dat de daders ook juridisch gestraft worden. ‘De ex-voorzitter is een erg machtig man.’ Karim is een voormalig krijgsheer en gewezen gouverneur van de provincie Panjshir.

Popal had met bondsvoorzitter Karim niet de eerste, de beste, ten val gebracht.

De slechte afloop wegzetten als een gevolg van het falen van het lokale juridische systeem, zou te makkelijk zijn. Karim won in de jaren tachtig aan macht als krijgsheer binnen de door Amerikanen gesteunde Moedjahedien. Deze coalitie vocht tegen de Sovjettroepen die in een tien jaar durende oorlog Afghanistan tekenden.

Na de Amerikaanse invasie van 2001, onder het presidentschap van Karzai werd hij opeenvolgend gouverneur, kabinetschef op het ministerie van Defensie en vervolgens voorzitter van de nationale voetbalbond. Popal had niet de eerste, de beste, ten val gebracht.

Een nationale ploeg is er volgens haar nog, maar zonder Popal dit keer. In Denemarken richtte ze de organisatie Girlpower op, waarmee ze vrouwen met een migratieachtergrond aan het sporten wil zetten. Professioneel is ze aan de slag bij de Deense eersteklasser FC Nordsjælland.

Sport blijft voor haar een emanciperend wapen. Geen tegenslag kan haar van dat geloof afbrengen.

Deze reportage werd mede mogelijk gemaakt door de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek en Moeders voor Vrede.