Vechten tegen fracking: de nieuwe rebellen van Sherwood

Het standbeeld van Robin Hood in Sherwood Forest herinnert aan het rebelse verleden van de streek.

https://actions.sumofus.org/a/keep-fracking-out-of-robin-hood-s-sherwood…

Elke ochtend logt Pauline Meechan in op de gemeentelijke website voor bouwaanvragen en -vergunningen in en rond Edwinstowe, Nottinghamshire, Groot-Brittannië. Met een mok thee met melk in de hand scant deze oma van 75 met bloemetjestrui, bril met getinte glazen en comfortabele slippers de nieuwste aanvragen op de woorden ‘seismic survey’ en ‘exploratory drilling’. Als ze daarop botst, post ze de link op haar Facebookpagina waardoor in duizenden huizen in Edwinstowe en omliggende dorpen alarmbellen afgaan.

In elk van die dorpen woont een andere Meechan, met een gelijkaardig ochtendritueel. Samen vormen ze de achterhoede van een uitdijende beweging voor een ban op fracking en tegen het winnen van schaliegas in Groot-Brittannië. Het is feitelijk een burgerbeweging tegen chemiebedrijf Ineos, dat met een booroptie op een half miljoen hectare land de meeste vergunningen bezit.

Een bodemkaart maken en een onderzoeksboring doen is het eerste wat gas- en oliebedrijven ondernemen voor ze diep in de ondergrond lagen met schalie verpulveren om er het gas uit te tappen. Fracking heet die techniek, waarbij onder hoge druk water, zand en een mengsel van honderden chemicaliën in een boorgat worden gepompt om methaan uit stenen te breken.

Tijd rekken is het favoriete wapen van Frack Free-actievoerster Pauline Meechan: ‘We moeten hen altijd een stap voor blijven.’

© Tine Hens

Tussen onderzoek en exploitatie van een boorput liggen makkelijk enkele jaren, maar aan iedere onderzoeksaanvraag hangt ook een tijdslimiet vast. Als er na zeven jaar geen beschikbaar gas is gevonden, dan vervalt de vergunning. Tijd rekken is het favoriete wapen van de lokale Frack Free-groepen. Door beroep aan te tekenen tegen iedere aanvraag, korten ze de beschikbare tijd in. ‘Daarom is die strikte opvolging onontbeerlijk’, zegt Pauline Meechan. ‘We moeten hen altijd een stap voor blijven.’

Slapend goedgekeurd

Ineos, het chemische bedrijf van Sir Jim Ratcliffe, schreef in 2014 715 miljoen euro investeringsgeld in de boeken in om ‘een revolutie van schaliegas af te trappen in Groot-Brittannië’. Sindsdien is het landelijke Edwinstowe een van de dorpen in Centraal-Engeland waar de inwoners de hakken in het zand zetten tegen de gasplannen van de bijna rijkste man van het land.

‘Edwinstowe Parish Council says No to fracking’, staat op een spandoek dat aan het zwarte toegangshek naar de gemeentelijke raadzaal hangt. Iedere week loopt Meechan er binnen om het prikbord met mededelingen te inspecteren. Ervaring heeft haar geleerd dat wat belangrijk is maar publiek moeilijk te verteren valt, zelden veel ruchtbaarheid krijgt.

‘Ik heb 38 jaar onder de grond gewroet als mijnwerker. Mij moet je niets wijsmaken over hoe het er daarbeneden uitziet.’

Ook Meechan ontdekte per abuis dat er plannen waren om te fracken rond Sherwood Forest. Op een zachte decemberavond in 2016 woonde ze de publieke zitting bij van de gemeenteraad. Ze las het woord ‘fracking’ op de agenda, maar wist niet wat het was of betekende. Zij zat daar die avond voor een ander punt. Er zou een skatepark aangelegd worden in de rand van de wijk waar ze woont. ‘Ik kwam om te protesteren tegen een skatepark en eindigde met de oprichting van een antifrackinggroep.’

Oud-mijnwerker Richard Kirkland: ‘“Hier zijn geen breuklijnen”, vertelden ze mij. Ik weet er minstens vijf liggen.’

© Tine Hens

Haar lach klatert door de woonkamer waar we op deze zaterdagochtend in juni samen thee met melk drinken. In de leunstoel tegenover Meechan zit dorpsgenoot Richard Kirkland, 79 jaar. ‘Ik ben een oud-mijnwerker’, zo stelde hij zich voor. ‘38 jaar heb ik onder de grond gewroet. Mij moet je niets wijsmaken over hoe het er daarbeneden uitziet.’

Boren onder de Giant Oak

In vogelvlucht lag er tweehonderd meter tussen de plek waar Ineos wilde boren en ondergrondse stenen wilde splijten en de legendarische Giant Oak. Een achthonderd jaar oude eik en een van de oudste bomen van wat nog rest van Sherwood Forest.

Onder de wijdvertakte kruin van deze boom zouden Robin Hood en zijn Vrolijke Volgers elkaar ontmoet hebben en vergaderd hebben. Zo staat het in de toeristische brochure van Edwinstowe en duizenden mensen per jaar zijn bereid dat te geloven. Ze reizen af naar dit kleine dorp om precies die boom te zien. Meechan is niet te beroerd om hem werelderfgoed te noemen. Kirkland knikt wanneer ze het zegt.

‘We wonen boven de grootste drinkwaterreserve van het land. Als die vervuild wordt, dan zitten mensen van Hull tot Bristol zonder drinkbaar water.’

‘We zijn niet van plan in het bos naar gas te boren’, vertelden de vertegenwoordigers van Ineos op de vergadering. ‘Wel onder het bos.’ Tweeduizend meter verticaal, tweeduizend meter horizontaal in alle mogelijke windrichtingen. Dat was het plan. Het was muisstil in de zaal.

Misschien reisden de aanwezigen in gedachten naar de Giant Oak? Een eik zo breed en breekbaar dat zijn takken ondersteund worden door een korset van metalen palen? Misschien vroegen ze zich af hoe een boom met wortels zo diep en wijd als zijn takken de ondergrondse boringen, ontploffingen en trillingen zou overleven?

Kirkland herinnert zich dat hij zijn hand opstak. ‘Mijn eerste zorg was niet de boom’, vertelt hij. ‘Maar de waterlaag. We wonen boven de grootste drinkwaterreserve van het land. Als die vervuild of vergiftigd wordt, dan zitten mensen van Hull tot Bristol zonder drinkbaar water.’

‘Hun antwoorden waren nietszeggend. Ook bij de vraag wat ze van plan waren met de zwaar vervuilde modder en het pekelwater die uit zo’n boorput komen, bleven ze vaag. “We voeren dat af.” Naar waar? “Ergens in de buurt van Liverpool.”’

‘Telkens wanneer iemand doorboomt over de technische kant van de zaak, wuiven ze die vraag weg met de sussende woorden: “We weten wat we doen.” Wel, ik heb 38 jaar onder de grond gewerkt. Ik heb genoeg ongelukken zien gebeuren om van een ding zeker te zijn: onder de grond weet je niet altijd wat je doet. “Hier zijn geen breuklijnen”, vertelden ze mij een andere keer.’ Kirkland zucht diep. ‘Ik weet er minstens vijf liggen.’

Aardbevingshoofdstad

Meechan vouwt een kaart open. ‘Alle dorpen in de buurt hebben zich uitgesproken voor een verbod op fracking’, zegt ze. Haar zorgvuldig gemanicuurde vinger stipt dorp na dorp aan. Warsop. Lincolnshire. Olerton.

Op die laatste naam tikt ze een paar keer alsof ze een morsecode verstuurt. ‘De aardbevingshoofdstad van Engeland. Dat zou al een voldoende reden moeten zijn om er niet te fracken. Te gevaarlijk. Maar de hele regio zou wettelijk een frackingvrije zone moeten zijn. Precies om wat Richard zegt: dit is een oude mijnstreek.’

Ze haalt er een andere kaart bij. Zwart gearceerde rechthoeken doorsnijden het wit van de velden en het groen van de bossen, ze overschaduwen dorpen en straten. Het is een plan van de grond diep onder onze voeten. Hij is doorboord en uitgelepeld. Een onzichtbare gatenkaas. ‘Overal waar je loopt, loop je boven mijnschachten. En dit zijn dan nog alleen maar de schachten waarvan het bestaan gekend is.’

‘Overal waar je loopt, loop je boven mijnschachten. En dit zijn dan nog alleen maar de schachten waarvan het bestaan gekend is. De hele regio zou wettelijk een frackingvrije zone moeten zijn.’

© Tine Hens

‘Op de wegen rond onze dorpen geldt een gewichtsbeperking van 7,5 ton voor voertuigen. Om ervoor te zorgen dat de aarde niet wegzakt. De vrachtwagens met de afvalstoffen van onderzoeksboringen zijn tientonners. Iedereen die iets van fracking kent, zal je vertellen dat je vooral niet moet fracken in streken waar de ondergrond zo uitgehold is als hier.’

Ze draait het scherm van haar laptop naar me toe en toont me een mail van professor Peter Styles, oud-voorzitter van de Geological Society. ‘Hij was de raadgever van ex-eerste minister David Cameron over onconventionele fossiele brandstoffen, waar schaliegas of gefrackt gas toe behoort. Hij was niet tegen fracking, maar hij stelde een duidelijke perimeter voor van 850 meter rond iedere oude mijnschacht.’

Ze legt haar hand met uitgestrekte vingers op de mijnkaart. ‘Dat betekent dat dit hele gebied, van Sheffield tot Nottingham, beschermde zone zou moeten zijn. Precies omdat fracking bestaande breuken in de ondergrond kan activeren en verzakkingen kan veroorzaken. Als zo’n ondergrondse buis breekt, zijn ons drinkwater en onze bodem voor jaren vervuild. En toch is het net hier dat Ineos schaliegas wil winnen.’

Als alle seinen van rationele voorzorgsmaatregelen op rood staan, waarom krijgen de vergunningen dan het groene licht?

‘Afgedreigd met rechtszaken’

In de woonkamer van Meechan schuiven Roy Butler en Diane Stokes mee aan. Hij is gemeenteraadslid in het buurdorp Warsop, zij is lid van de National Trust, die het nabijgelegen natuurdomein Clumber Park beheert. Ook daar had Ineos plannen voor proefboringen.

Roy Butler, gemeenteraadslid in Warsop: ‘Ineos doet er alles aan om gemeenteraadsleden te paaien’, zegt hij, terwijl hij duim en wijsvinger over elkaar schuift.

© Tine Hens

‘Als een lokale autoriteit neen zegt, dan richt de directie van het bedrijf zich gewoon tot het hogere gezag met verleidelijke liedjes als “minstens voor dertig jaar goedkoop gas”. Dat het gas niet goedkoop is en dat we het niet nodig hebben, vertellen ze er natuurlijk niet bij’, legt Roy Butler uit.

‘Lokaal doen ze er alles aan om gemeenteraadsleden te paaien.’ Hij schuift duim- en wijsvinger over elkaar. ‘En wie toch dwarsligt, wordt voor de rechter gedaagd.’

Het overkwam de Schotse overheid toen die een ban op fracking uitsprak. Het overkwam de National Trust toen die weigerde een vergunning goed te keuren voor de gewenste proefboring in Cumberland Park. Ineos tekende beroep aan.

Nog voor de rechtszaak werd ingeleid, liepen de kosten voor de National Trust op tot 500.000 pond. ‘We trokken ons terug’, vertelt Stokes. ‘We zijn een ledenorganisatie. We konden zo veel geld voor gerechtskosten niet verantwoorden.’ Uiteindelijk kwam de proefboring er niet. Maar er was wel met spierballen gerold.

‘Schaliegas is een energievorm die we kunnen missen. Dit gaat niet over gas, het gaat over plastic.’

‘The chilling effect’, noemt Butler het. ‘Mensen en overheden worden afgedreigd met rechtszaken.’

Kirkland schuift de kaart van de streek naar zich toe en legt zijn wijsvinger boven op de oude mijnschacht waar hij de helft van zijn leven door afdaalde. Thoresby Colliery. ‘Toen ze die sloten, hebben ze nog jaren het ontsnappende gas afgefakkeld. Opgebrand voor niets. We hadden het niet nodig.’

‘Nu is het niet anders. Dit wordt verkocht als een energievraagstuk, maar dat is het niet. We hebben wind, we hebben zon. Fracking is duur, vervuilend en slecht voor het klimaat. Het is een energievorm die we kunnen missen. Dit gaat niet over gas. Dit gaat over plastic.’

Het antwoord van Ineos

Ik stuur een mail aan Craig Welsh, woordvoerder van Ineos UK, op 19 juni.

Onderwerp: Fracken
Beste heer Welsh,
Ik had u graag geïnterviewd over de fracking-plannen van Ineos in Groot-Brittannië. Wat zijn de kansen op een productieve boorput? Wat zijn de risico’s? En waarvoor zou het gas gebruikt worden?
Vriendelijke groeten, Tine Hens.

En een nieuwe mail aan diezelfde Craig Welsh op 24 juni:

Onderwerp: Fracken
‘Beste heer Welsh,
Hebt u de tijd gehad om mijn vraag te bekijken? Is het mogelijk me een antwoord te bezorgen?
Vriendelijke groeten, Tine Hens’

Ik krijg zowaar een antwoord van Craig Welsh op 24 juni. Een automatisch antwoord, dat wel.

Onderwerp: Fracken
‘I’m out of the office until Tuesday 25 june 2019’

‘Wat men niet wilt dat geweten is, hangt men uit op het bord in het gemeentehuis. Soms rekenen ze daar op. Dat een dorp verrast wordt door een beslissing die ze slapend goedkeurden.’

© Tine Hens

Van gas naar grondstof voor plastic

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) voorspelt tegen 2030 een stijging met 70 procent van de ethaanproductie.

Omdat aardgas gemiddeld zo’n drie procent ethaan bevat, was ethaan lange tijd niet meer dan aan restproduct van onder andere de schaliegaswinning in de Verenigde Staten.

Ineos wil ook in de Antwerpse haven een cracker plant bouwen, waar het schaliegas zal omzetten in ethyleen

Maar in zogenaamde steam crackers, een installatie waarin onder hoge temperaturen koolstofketens gebroken worden, wordt ethaan omgezet in ethyleen, en dat vormt dan weer de basis voor een groot deel van het plastic verpakkingsmateriaal. De nieuwe afzetmarkt voor Amerikaans schaliegas is steeds meer de Europese petrochemische industrie.

In 2012 sloot Ineos een overeenkomst met Range Ressources en Sunoco Logistics, twee spelers op de schaliegasmarkt, voor de afname van ethaan. Vier jaar later, in de lente van 2016, meerde de eerste van de drakenboten aan in Rafnes, Noorwegen, waar Ineos een grote petrochemische installatie beheert. De benaming van het vrachtschip verwijst naar de draak die op de gastanks op het dek prijkt.

In september zette een tweede schip geladen met schaliegas koers naar Grangemouth in Schotland, een van de andere Ineos-sites. In de database van het Scottish Environment Protection Agency staat Ineos Grangemouth op de eerste plaats van meest vervuilende bedrijven in Schotland. Het is goed voor een uitstoot van 1,6 miljoen ton broeikasgassen per jaar.

‘Shale gas for chemicals’ en ‘Shale gas for prosperity’ stond er op de boeg van de ene en de andere boot gekalkt. Ze zijn goed voor achthonderdduizend ton ethaan per jaar. Intussen bouwde Ineos een vloot van acht boten uit. Hun virtuele pijplijn van 5600 kilometer over de Atlantische Oceaan. Ook de cracker die Ineos in de Antwerpse haven hoopt te bouwen, zal schaliegas omzetten in ethyleen.

Nog meer plastic uit fossiele brandstoffen?

Van een plasticproducent ontpopt Ineos zich steeds meer tot een producent van fossiele brandstoffen. Ondertussen groeit de petrochemische sector uit tot de grootste verbruiker en aanjager van fossiele brandstoffen.

Dat is om vele redenen een zorgwekkende en zelfs onwenselijke evolutie. Niet alleen rijst de vraag hoe dit verhoogd oppompen van schaliegas strookt met om het even welke klimaatambitie, maar ook: hoe valt de productie van steeds meer wegwerpplastics te rijmen met de Europese strategie om ook van plastic een circulair product te maken, en het eenmalige gebruik ervan zo veel mogelijk te bannen?

Los van de negatieve impact op de klimaatverandering is er de directe vervuiling door de winning en het transport van schaliegas. Al in 2012 stuurde UNEP, het milieuagentschap van de Verenigde Naties, een heldere waarschuwing uit over de gevaren van fracking. De milieu-impact werd ‘onmiskenbaar’ genoemd. Met in de Verenigde Staten een trieste lijst van de gevolgen: vervuild water, giftig afval, aardbevingen en lekkend methaan.

‘Stilaan worden de gevolgen van de schaliegas-boom duidelijk, van baby’s met een laag geboortegewicht tot kinderen met kanker.’ activiste Karen Feridun

Verlaten boorputten werden onvoldoende afgesloten, waardoor er veertig tot zestig procent meer methaan ontsnapte dan tot dan toe aangenomen. Een studie van 31.000 boorputten leverde een lijst op van meer dan drieduizend inbreuken op milieu-, gezondheids- en veiligheidsvoorschriften.

‘Mensen zwijgen niet langer’, vertelt Karen Feridun via Skype. In de zuidwestelijke hoek van Pennsylvania richtte ze Berks Gass Truth op en verzamelt ze zo veel mogelijk informatie over de gevaren en gevolgen van fracking.

‘Stilaan wordt duidelijk wat de schaliegas-boom betekend heeft voor lokale gemeenschappen. Sinds het boren van de eerste bron zo’n twaalf jaar geleden in Pennsylvania hebben de bewijzen van de negatieve invloed zich opgestapeld. Van baby’s met een laag geboortegewicht tot kankers bij kinderen.’

Feridun verwijst naar het Fracking Compendium, een inventaris van gezondheidsstudies samengesteld door de Concerned Health Professionals van New York.

‘Voor de staat New York was het voldoende bewijs om fracking te verbieden. Ook Maryland sprak een verbod uit. Wij voelen ons opgeofferd land, een levend laboratoriumexperiment, we zijn externaliteiten in een businessplan om van schijnbaar goedkoop gas goedkoop plastic te maken.’

Het antwoord van Ineos (2)

Ik krijg op 25 juni een mail van Richard Longden, Group Communications Manager bij Ineos:

Onderwerp: Fracking
‘Dag Tine
Kunnen we hier morgen even over bellen, zodat ik de juiste mensen kan aanspreken om je vragen te beantwoorden? Je kan me best bereiken op mijn vaste lijn (zie onder)’

De dag nadien, op 26 juni, bel ik Richard Longden op.

‘Hi, Richard Longden is not available. Please call me later.’

Ik spreek een boodschap in op de voicemail voor Richard Longden, nog steeds op 26 juni:

‘Dag Richard, zoals afgesproken bel ik je. Je kan me bereiken op volgend nummer. Ik stuur ook nog een mail.’

De daad bij het woord gevoegd: een mail aan Richard Longden op 26 juni.

Onderwerp: Fracking
‘Dag Richard,
Hieronder mijn vragen die ik graag beantwoord zag.
 — Wat zijn de concrete plannen van Ineos om te fracken in Groot-Brittannië (aantal boorputten, voorspelde productie, gebruik)
 — Is het verantwoord om te boren in oude mijnstreken? Door de waterhoudende laag? Wat is het risico op vervuiling? Wat is het effect op erfgoed, op natuurgebieden? Wat met het risico op aardbevingen rond Olerton?
 — Wat gebeurt er met het vervuilde afvalwater? Waar wordt het behandeld en opgeslagen?
 — Hoe staat Ineos tegenover het groeiende verzet van lokale groepen?
 — Hoe is fracking te verzoenen met de nieuwe klimaatambitie van Groot-Brittannië om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn?
Hartelijk dank,
Tine Hens’

Protestkampen

De administratieve achterhoede, zo hadden Meechan en Kirkland zich al lachend genoemd. Die namiddag zouden ze me meenemen naar de voorhoede. Het zijn tijdelijke protestkampen in de buurt van geplande of uitgevoerde proefboringen.

Voor ze vertrekken, laden ze kisten met blikken tomaat, bonen en erwten en pakken pasta in de kofferbak van de auto. ‘De actievoerders posten op Facebook wat ze nodig hebben, wij zamelen het voor hen in.’

‘De actievoerders posten op Facebook wat ze nodig hebben, wij zamelen het voor hen in.’

© Tine Hens

Terwijl Sherwood Forest beschermd werd tegen een proefboring dankzij zijn internationale uitstraling en toeristische populariteit, woog het gewicht van de schoonheid van het landschap elders niet voldoende door.

‘Er liggen naar schatting nog tienduizenden onontplofte bommen uit de Tweede Wereldoorlog. Toch hebben ze daar geboord.’

Ze nemen me mee naar Misson. ‘Een broedgebied van vier van de vijf uilensoorten in Groot-Brittannië’, vertelt Meechan terwijl ze ons over de kronkelwegen van dit deel van Engeland voert. ‘En een voormalige testsite voor explosieven. Er liggen naar schatting nog tienduizenden onontplofte bommen uit de Tweede Wereldoorlog in de ondergrond. Toch hebben ze daar geboord.’

Op het schermpje van zijn fototoestel toont Kirkland me een beeld van de werkende boortoren. Een eiland van kunstlicht breekt uit het diepe duister van de nacht.

‘De uilen, de vleermuizen en alle andere nachtdieren zijn gevlucht. Officieel mochten ze niet boren tijdens het broedseizoen. Die voorwaarde is in de praktijk gesneuveld. Fracking is in Engeland niet mogelijk zonder de bestaande milieuregels af te zwakken. Dat geeft Ratcliffe zelf toe.’

‘In Blackpool moesten ze de proefboring afbreken na registratie van 57 aardbevingen’, gaat Meechan verder. Als er een (lichte) aardbeving van meer dan 0,5 op de schaal van Richter wordt vastgesteld, moet er volgens de regels gestopt worden met boren.

‘Nu zegt de topman van Cuadrilla, een van de andere gasbedrijven, dat de limiet van 0,5 niet haalbaar is. Ze willen hem optrekken naar 2. Dat is een aardbeving. Hij werd onmiddellijk bijgetreden door Ratcliffe. “Het wordt tijd dat dit land beslist hoe ernstig het het meent met fracking”, zo formuleerde hij het.’

Diane, Roy, Pauline, Jerry en Richard

© Tine Hens

‘We will resist’

Meechan stuurt de auto een weiland in. ‘Ineos, our land will not be destroyed. We will resist’ is op een houten plaat geschilderd. Achterin staat aan aantal woonwagens en uit palletten opgetrokken gebouwen. Jane, een vrouw van 56 met wijnrode haren, in strakke jeans en een T-shirt met indianenmotieven, steekt het grasveld over en draagt de dozen met eten dankbaar naar de tijdelijke keuken.

‘We wachten’, vertelt ze. ‘De verticale boring is gebeurd. Nu is het wachten tot ze terugkomen om horizontaal verder te boren. Als ze komen, staan we klaar om de wegen te blokkeren. Arm in arm met de mensen van het dorp. Niemand wil dit.’

Meechan knikt. ‘Iedere dag vertraging kost hen 20.000 pond. Iedere dag vertraging is een dag winst voor ons. Maar we kunnen pas rusten als de regering fracking definitief bant.’

‘Er zijn signalen. Politici die voor waren, beginnen te twijfelen. Ons lokale parlementslid is een conservatief. Vijf keer had hij een vergadering met vertegenwoordigers van Ineos en andere gasbedrijven. Hij was ervan overtuigd dat we schaliegas nodig hadden. Intussen heeft hij mij gezegd: “Als wat jij vertelt, klopt, dan heeft fracking geen toekomst in Engeland. Maar,” voegde hij eraan toe, “moet ik echt nee zeggen tegen de 2,5 miljoen pond lokale investeringen die me beloofd zijn?” “Dat is niet eens voldoende geld om alle aangerichte schade te herstellen”, heb ik geantwoord. Hij sprak me niet tegen.’

Het antwoord van Ineos (3)

Opnieuw een mail aan Richard Longden, op 28 juni:

Onderwerp: Fracking
‘Dag Richard,
Heb je mijn vragen bekeken? Is het mogelijk een interview te organiseren?
Veel groeten,
Tine Hens’

Ik wacht nog steeds op een antwoord.