Argentinië ontvangt Venezolaanse vluchtelingen met open armen

© Venancio Ozino

Vorig jaar doorkruisten meer dan 50.000 Venezolanen het Zuid-Amerikaanse continent, om zich te vestigen in Argentinië. Ze zijn op de vlucht voor een wanhopige economische situatie en de militaire dictactuur van het post-Chávez tijdperk. Dit jaar zal dit cijfer verdubbelen tot 100.000. Deze invasie zorgt in Argentinië niet voor wrijving met de lokale bevolking. In tegendeel, de meesten integreren goed en vinden snel werk, al is het dikwijls aan lachwekkend lage lonen.

Venezolaanse migranten in Buenos Aires zijn alomtegenwoordig: als schappenvullers in de Chinese supermarkten, als bedienden in boekenwinkels en als verkopers in kiosko’s. Wanneer je een coffeebar binnenstapt, word je gegarandeerd bediend door een vriendelijke ober met een Caraïbische tongval. ‘Stefano Anderson uit Maracay_._ Tot uw dienst’, zegt een jonge man in Coffee Town, aan het station van Belgrano. Stefano doet graag zijn verhaal.

‘Ik kwam hier aan in juni 2016, met nog geen 100 dollar op zak. Op dinsdag landde ik in de luchthaven van Ezeiza en woensdag had ik al werk, als afwasser in een restaurant. Ik heb afgezien: mijn handen lagen open omdat ik me sneed met de glibberige aardappeljasser. Ik stond de hele dag met mijn schoenen in het water.’

Stefano Anderson die nu expresso’s schenkt in Coffee Town, is in 2016 vertrokken uit Venezuela maar dat was niet evident. Hoewel de toestand in het land van Bolivar momenteel zonder meer dramatisch is en jonge Venezolanen met bosjes aan de grens staan te drummen, ligt het staatsapparaat plat. Er is geen materiaal voor paspoorten, men geraakt niet aan dollars en de regering werkt niet bepaald mee.

‘Tussen mijn werkuren door probeerde ik een ticket vast te krijgen van de nationale luchtvaartmaartschappij Conviasa,’ vertelt Stefano. ‘Je moest daarvoor inloggen op de website van Conviasa of bellen naar de algemene nummer. Ik heb het djingle van de wachttoon nog steeds in mijn oor’, lacht de 24-jarige barista van Coffee Town. ‘Uiteindelijk ben ik naar Caracas gereisd en daar de kantoren van Conviasa binnen gestapt en een ticket kunnen kopen. Dat kostte toen omgerekend 400 dollar, een buitenkansje.

In Buenos Aires vond Stefano onderdak in het appartement van een andere Venezolaan. ‘Later ben ik in een jeugherberg gaan wonen. Vorig jaar zijn mijn jongere zus en mijn beste vriend, José Tovar ook overgekomen uit Caracas. Dat was echt een opluchting. Ik kon niet tegen de eenzaamheid.’

Voor Stefano’s zus en José was het al aan pak gecompliceerder om tot Buenos Aires te geraken. Waren er in 2016 nog dagelijks vluchten tussen Buenos Aires en Caracas, vandaag hebben de meeste luchtvaartmaatschappijen vluchten naar de gevaarlijkste stad ter wereld geschrapt. Voor José werd de reis naar Argentinië een ware odyssee.

Venezolaanse shock

‘Ik vertrok met de bus van Maracay naar de deelstaat van Bolivar’, vertelt José die een tweelingbroer lijkt van Stefano. ‘Daar stak ik de Braziliaanse grens over, nam een bus naar Boa Vista, vandaar een vliegtuig naar Foz do Iguazú (Zuid-Brazilië), te voet de grens over naar Puerto Iguazú (Argentinië) en vandaar met de bus naar Buenos Aires. Hij had bijna geen cash mee want Venezolanen worden aan de grens uitgeschud door hun eigen soldaten, de zogenaamde Guardia Nacional.

‘Ik had 955 peso op zak (48 dollar). Stefano heeft me geholpen om de Argentijnse migratie formaliteiten te kunnen betalen.’ Ook José vond meteen werk, in een Chinese bazaar, en stapte met zijn eerste loon een supermarkt binnen. Daar kreeg hij de zogenaamde Venezolaanse shock.

‘Je moet je voorstellen dat je in een Venezolaanse supermarkt vandaag maar twee producten hebt: Frisdranken en chips.’

‘Je moet je voorstellen dat je in een Venezolaanse supermarkt vandaag maar twee producten hebt: Frisdranken en chips. Hier heb je alles, je hoeft niet aan te schuiven, geen identiteitsbewijs te laten zien en je kan kopen wat je wil. Het gaf een gemengd gevoel: een enorme opluchting, maar ook woede en bedruktheid want ik moest meteen aan mijn moeder denken die allerlei ontberingen lijdt.’

Welke aankoop gaf José het meeste genot? ‘Een kilo suiker. Je beseft niet wat dat voor mij betekende, ik had al in maanden geen suiker meer geproefd.’

José is in een paar maanden terug de kilo’s bijgekomen die hij in Venezuela was verloren. De jongeman van 24 is een meter tachtig groot maar woog op een bepaald moment nog maar 55 kilo.

‘Aan eten geraken was een dagelijks gevecht. Ik werkte in een restaurant ginder en daarna in een wisselkantoor. Ik was de enige kostwinner voor ons gezin dat bestond uit mijn moeder, mijn zus en diens drie jonge kinderen. We namen beurten in het aanschuiven voor de winkels. Je moet je dat zo voorstellen: er gaan geruchten de ronde dat er in die of die supermarkt de volgende dag etenswaren te krijgen zijn aan officiële prijzen, zoals voorgekookt maïsmeel voor arepa’s (Venezolaanse tortillas) of producten van persoonlijke hygiëne zoals zeep. Dan vormen er zich rijen van verschillende straten lang en dan ga je daar aanschuiven, soms tot 5 uur per dag, in de hoop dat wanneer je vooraan staat er nog iets over is. In die wachtrijen gebeurt er van alles: diefstallen, opstootjes, zelfs moorden. De plaatsen in de rij worden ook doorverkocht. Het is daar ieder voor zich. Je kan ook op de zwarte markt terecht, daar kost alles het tienvoudige maar zelfs op de zwarte markt is er schaarste tegenwoordig en kan je bijvoorbeeld geen melkpoeder krijgen.’

Er zijn dus mensen die hun kinderen niet kunnen voeden. ‘Jazeker.  Er worden daarom veel babies te vondeling gelegd in kinderziekenhuizen. Een teken aan de wand zijn ook alle uitgehongerde huisdieren die je op straat ziet. De mensen kunnen amper hun gezin voeden, laat staan dat ze een hond of kat kunnen bijhouden.’

Ondanks deze schrijnende toestanden, dankt José zijn moeder voor het overleven van hun gezin. ‘Mijn moeder is een uitstekende administrator. Met het weinig geld dat ik binnenbracht, heeft zij wonderen gedaan. Het ging over amper 80 dollar voor 6 personen maar ze geraakte altijd wel ergens aan groenten of bonen en als er geen maïsmeel was voor arepa´s maakte ze pannekoeken. Als er geen melk of eieren waren, maakte ze de deeg met water.’

José verdient nu zo´n 500 dollar per maand en kan daarvan een deel opsturen naar zijn moeder. ‘Helaas kan ik voor haar geen medicijnen kopen en ze heeft epilepsie. Haar nerveuze toestand helpt daar niet bij.’

‘Overigens’, zegt José. ‘weet bijna niemand ginder dat ik vertrokken ben. Velen van mijn kennissen denken dat ik nog ergens in Venezuela rond loop. Ik zet ook geen foto’s op Instagram. Het is geen goed idee als men te weten komt dat mijn familie iemand heeft in het buitenland want dan kunnen ze afgeperst of bedreigd worden.’

© Venancio Ozino

Argentijnse officiële steun in de rug

Hebben de Argentijnen hem goed behandeld? ‘De Argentijnen zijn bijzonder vriendelijk en zelfs mijn baas in Coffee Town heeft verschillende Venezolanen in dienst genomen,’ zegt José’s vriend en collega Stefano. ‘Hij geeft ons qua uurregeling vrijheid om onze studies in te passen.’

Stefano is zeer te spreken over de behandeling van de Argentijnse administratie.  ‘Het is opvallend hoe president Macri ons steunt,’ zegt hij en dan heeft hij het over alle Venezolanen die hier aankomen.

Toen Stefano voet aan grond zette in Buenos Aires in 2016 kon men al spreken van een stroom vluchtelingen, nu is het een dijkbreuk geworden. Aan de loodsen van de migratiedienst in Puerto Madero, het Ellis Island van Buenos Aires, staan rijen buitenlanders aan te schuiven en de overgrote deel zijn afkomstig uit de Bolivariaanse Republiek.

‘Het zijn er meer dan 360 per dag,’ aldus Hugo Moujan, die kijkt naar de nieuwkomers die aanschuiven voor hun Nationaal Identificatie Document (DNI), het gegeerde pasje waarmee je niet alleen kan wonen in Argentinië, maar ook werken. ‘Vroeger kwamen ze nog aan op de luchthaven maar tegenwoordig komen ze over land, met bussen die heel Zuid-Amerika hebben doorgesjokt tot aan de grens van noordwestelijke provincie Salta. De Venezolanen zijn in twee jaar tijd de belangrijkste groep van migranten geworden, nog vóór de traditionele inwijkelingen uit buurlanden Paraguay en Bolivia.’

Vorig jaar waren het er 50.000, als de huidige tendens blijft duren zullen er dit jaar zich meer dan 100.000 Venezolanen vestigen in Argentinië.

Vorig jaar waren het er 50.000, als de huidige tendens blijft duren zullen er dit jaar zich meer dan 100.000 Venezolanen vestigen in Argentinië. Men zou kunnen denken dat de vluchtelingenstroom door de regering afgeremd wordt om interne conflicten te vermijden. Want de wanhopige Venezolanen nemen jobs voor laaggeschoolden af. Maar half februari kondigde minister van migratie maatregelen af om de formaliteiten voor Venezolanen juist te vereenvoudigen. ‘We mogen nu bepaalde wettelijke termijnen verlengen,’ aldus Moujan.

‘De Venezolanen hebben problemen om de nodige documentatie vast te krijgen zoals het bewijs van goed gedrag en zeden.’ ’Zonder dat bewijs kunnen ze geen DNI bekomen. Dus geven wij hen respijt en verlengen de tijdelijke (of precaire) verblijfsvergunning van drie maanden.’

© Venancio Ozino

De vluchtelingcrisis politiek gebruiken

De rechts-conservatieve Mauricio Macri voert inderdaad een open deur-politiek ten voordele van de Venezolanen, terwijl het toch zijn voorgangster was, Cristina Kirchner, die zoete broodjes bakte met het regime van Maduro. Weliswaar pas na de machtswissel eind 2015 in Argentinië, ging de situatie in Venezuela van kritiek naar terminaal, maar het is een interessante denkoefening wat zou er gebeurd zijn moest La Kirchner aan de macht gebleven zijn? Zou ze zich even gastvrij getoond hebben voor de stroom vluchtelingen? Venezuela was immers het model voor Argentinië: nationaliseringen van openbare nutsbedrijven en strategische sectoren, controle op de wisselkoers en grootscheepse overheidssubsidies die de inflatie aanzwengelden. Men kan perfect zich inbeelden dat de trotse Kirchner niet graag zou toegegeven hebben dat er iets schortte in het Bolivariaanse paradijs.

Voor Macri is het Venezolaanse debâcle daarentegen handig als afschrikmiddel om zijn liberaal programma te verantwoorden.

Voor Macri is het Venezolaanse debâcle daarentegen handig als afschrikmiddel om zijn liberaal programma te verantwoorden.

Een maand terug werd er tijdens een voorbereidende meeting van de G-20 door Argentinië een oproep gedaan aan Maduro om humanitaire hulp te aanvaarden voor de lijdende Venezolaanse bevolking (wat uiteraard geweigerd werd).

De boodschap lijkt te zijn dat Argentinië het regime veroordeelt maar solidair is met de inwoners. Venezuela werd in 2016 zo op initiatief van Mauricio Macri uit Mercosur verstoten, maar voor de Argentijnse migratie dienst blijven de Venezolanen Mercosur-burgers, met een preferentiële behandeling voor een verblijfsvergunning.

Misschien speelt in dit verhaal ook het verleden. Argentinië is opgebouwd door migranten: Italianen, Duitsers, Galiciërs, Joden en Armeniërs ontvluchtten oorlogen en armoede in Europa terwijl Bolivianen, Peruanen en Paraguayanen vanaf de einde 20e eeuw betere werkvoorwaarden kwamen opzoeken.

In de jaren ‘70 waren het de Argentijnen zelf, die op de vlucht voor de militaire dictatuur uitweken naar Venezuela en Mexico. Dus in een bepaald opzicht wordt er hier een historische wederdienst bewezen.

Van studenten tot CEO’s

Aan de Venezolaanse diaspora kan men zien hoe uitzichtloos de situatie is geworden in de Bolivariaanse Republiek. Vijf jaar geleden waren de Venezolanen eerder zeldzaam in Argentinië en moesten ze in aantal onderdoen voor de Colombianen, voornamelijk jonge studenten die genoten van het degelijke en gratis Argentijnse universiteitssysteem. De weinige Venezolaanse migranten hadden een paar jaar terug ook dat profiel.

Stefanie Suárez uit de Andesstad Mérida streek hier zeven jaar geleden neer om te studeren en is nu ontwerpster van huishoudspullen bij de lokale KMO Banus. Ze heeft daarnaast met een aantal collega’s een milieu-consulting bedrijfje opgestart. De dertigjarige Suárez is ondertussen goed ingeburgerd en heeft een Argentijns lief.

Stefanie Suárez

© Venancio Ozino

‘In 2011 was ik één van de enige Venezolanen en toen was de situatie nog helemaal anders. Ik woonde bij een Argentijnse familie die me quasi adopteerde en dus de aanpassing verliep vlekkeloos. De meeste Venezolanen hadden al een contract of studiebeurs vóór ze hier aankwamen. Er was veel werk in de creatieve en culturele sector maar ook bijvoorbeeld bij farmaceutische bedrijven. Na het aantreden van Macri in 2015 zijn er velen ontslagen uit de culturele sector.’

Is het profiel van de huidige migranten anders.

‘Absoluut. Ik kom dagelijks hooggeschoolden tegen zoals bedrijfsleiders en ingenieurs die nu in een winkeltje werken, in afwachting dat ze een betere job kunnen vinden die bij hun profiel past. Er zijn kennissen aangekomen uit Mérida en die hebben het heel moeilijk, zoals Mercedes, een goede vriendin me. Ze werkte als patissier in Mérida, en moet hier aan de slag in een zaak van empanadas voor 30 pesos per uur (1,5 dollar).’

Help je deze nieuwkomers? ‘Ik zeg tegen mijn kennissen die naar hier willen komen dat ik hen wel kan oriënteren, maar niet logeren. Aan Mercedes heb ik een oude matras cadeau gedaan. Ze woont samen met man, haar broer, diens vrouw en twee kinderen in een tweekamers appartement in Avellaneda, een trieste voorstad van Buenos Aires. Haar man is computerprogrammeur maar hij wast nu autovelgen in een carwash.’

‘Ik heb Mercedes tips gegeven hoe ze zich hier kan promoten. Ze heeft een project om patisserie cursussen te geven aan mensen met een glutenintolerantie. Het glutenvrije dieet is in zwang en ze kan met haar kooklessen terecht in culturele centra en bejaardentehuizen.’ ‘Maar daarvoor moet ze haar discours aanpassen,’ zegt Suárez. ‘De bergbewoners uit Mérida drukken zich omslachtig en formalistisch uit. Hier is alles directer, je moet ook kunnen verleiden met een slogan. Het is hier weliswaar Zuid-Amerika maar de cultuur is erg verschillend.’

Wat is het voordeel van een Venezolaanse migrant vergeleken met andere migranten uit de buurlanden van Argentinië? ‘De Venezolanen worden hier geapprecieerd. De meesten hebben een degelijke opleiding genoten. In Venezuela hebben we al immers sinds 1870 gratis onderwijs, tot aan de unief toe en dat niveau is dus over het algemeen hoog.’

Men vraagt zich af wat er nu gaat gebeuren met de Venezolaanse diaspora? Is dit een tijdelijke ballingschap of wordt de Venezolaanse gemeenschap zoiets als de Libanese communiteit in Buenos Aires, met haar eigen kwartier en restaurants?

‘Ik denk dat alle Venezolanen het er over eens zijn dat er niets beter is dan ons land, ondanks de huidige problemen. Ik veronderstel dat velen willen terugkeren.’

‘Ik denk dat alle Venezolanen het er over eens zijn dat er niets beter is dan ons land, ondanks de huidige problemen,’ zegt Stefanie Suárez. ‘Ik veronderstel dat velen willen terugkeren. Ik denk zelf ook ooit terug te keren naar Mérida maar weet niet voor wanneer dat zal zijn. Ik wil in ieder geval terugkeren met geld op zak om mijn eigen zaak te beginnen en iets bij te dragen aan de economie.’

‘Ik ga hier nooit meer weg,’ zegt de barista van Coffee Town, José Tovar. Buenos Aires en de levensstijl hebben hem duidelijk bevallen. ‘Niemand kijkt hier op als je extravagant over straat loopt, het is hier een meer tolerante en open samenleving. Ik kan hier studeren en werken in mijn beroepssfeer die van computerprogrammeur. En ik voel dat ik hier iets kan opbouwen: zodra ik wat geld kan sparen ga ik dat investeren in obligaties en aandelen. Het is iets dat mijn moeder me geleerd heeft: altijd vooruit proberen te geraken. Niet achterom kijken.’