Deze vrouwen houden met zeewier het hoofd boven water

Aan het werk op de zeewierboerderij. Vrouwen controleren hoe het zeewier groeit en of het materiaal nog in orde is.

© Nicole Franken

Zeewier wordt weleens het groene goud genoemd. Het is duurzaam en gezond, en zou ook de honger uit de wereld kunnen helpen. Op Rodrigues, een eilandje in de Indische Oceaan, helpt de zeewierteelt ook de lokale vrouwengemeenschap om traditionele rolpatronen te doorbreken. ‘Ik wil mijn eigen inkomen verdienen.’

Langzaam vaart het bootje met vrouwen in bontgekleurde kledij door de ondiepe lagune. Het water staat op dit moment van de dag zo laag dat de onderkant van de boot af en toe over de zeebodem schraapt. De visser die de boot bestuurt laveert behendig tussen het koraal en de rotsen die boven het wateroppervlak uitsteken. De eeuwig waaiende zuidoostenwind maakt golfjes die tegen de boeg uiteenspatten.

Als een van de vrouwen in de boot de volle laag krijgt, kunnen de anderen hun lach niet onderdrukken. Dit zijn de zeewiervrouwen van Rodrigues, een eilandje in de Indische Oceaan op zo’n 560 kilometer ten oosten van Mauritius. Ze zijn op weg naar de akkers van hun zeewierboerderij, in het diepere water van de lagune.

De overheid van Rodrigues wil een voorbeeld zijn van een blauwe economie.

Op andere plekken in de wereld mag de teelt van zeewier vaak al behoorlijk uitgebouwd zijn, op Rodrigues staat alles nog in de kinderschoenen. Niet zo verrassend, want het eiland is piepklein: het meet nauwelijks 8 bij 18 kilometer en telt zo’n 40.000 inwoners.

De economie is voornamelijk gebaseerd op visserij, akkerbouw, veeteelt, handwerk en een toerismesector die zich stilaan op gang trekt. Een private sector ontbreekt op het eiland. Maar is dat wel nodig met een overheid die wereldwijd een voorbeeld wil zijn van een blauwe economie?

Verschillende organisaties proberen de eilandbewoners aan te zetten tot een duurzame levenshouding. Hoe ze bijvoorbeeld de natuurlijke bronnen in de lagune en oceaan kunnen aanwenden voor economische groei. Of hoe ze hun levensonderhoud kunnen verbeteren, zonder de biodiversiteit en de ecosystemen aan te tasten.

Wekelijks organiseren deze organisaties projecten om zwerfafval in de lagune en de kleine, onbewoonde eilanden op te ruimen. Daarnaast beschermen en conserveren coral gardeners de omringende koraalriffen en het onderwaterleven, en trainen ze de vissers om op een duurzame manier te vissen.

Het eiland Rodrigues wordt omzoomd door een koraalrif. In het ondiepe water is er nauwelijks sterke stroming.

© Nicole Franken

Financiële onafhankelijkheid

Ook de zeewierteelt past in dat verhaal over een blauwe economie. In 2016 richtte een kleine groep van acht vissersvrouwen uit het dorpje Petite Butte de Seaweed Multipurpose Coöperatie op, gericht op het verbouwen en verkopen van zeewier. Dankzij hun passie en geloof in succes weten zij, met beperkte middelen, het hoofd boven water te houden.

‘Met onze ngo reiken we vrouwen handvatten aan, maar uiteindelijk moeten ze het helemaal zelf doen.’

Een van die vissersvrouwen is Daniella Ernest (38). ‘De afgelopen jaren zijn niet makkelijk geweest,’ geeft ze toe. ‘Een van de eerste problemen waar we tegenaan liepen, was dat zeewier niet op het menu van de eilandbewoners stond. Ze kenden het niet, wisten niet wat ze ermee moesten. Het draagvlak voor de zeewierteelt was laag.’

Een ander probleem was dat het de vrouwen niet lukte om het ondernemerschap, dat onmiskenbaar bij de teelt kwam kijken, in te vullen. ‘Een gebrek aan kennis en educatie was een van de redenen,’ vertelt Jean-Maurice Ravina, oprichter van de ngo Ter-Mer Rodrigues.

Cultureel gezien wordt niet verwacht dat vrouwen hier gaan werken, vertelt hij. ‘Ze zorgen voor de kinderen, het huishouden, onderhouden een kleine moestuin en hebben een paar koeien, kippen, geiten of schapen.’

Ter-Mer Rodrigues wil vrouwen via training en educatie de productie en kwaliteit van de zeewierteelt laten verbeteren. ‘Op die manier worden de vrouwen financieel onafhankelijk en hebben ze ook een duurzaam alternatief voor hun levensonderhoud. Met onze ngo trainen we vrouwen en krijgen ze handvatten aangereikt, maar uiteindelijk moeten ze het helemaal zelf doen.’

De tubes worden naar dieper en koeler water gebracht.

© Nicole Franken

Bij een eilandje, dat voornamelijk uit vulkanisch gesteente bestaat, gooit de visser het anker uit. Een voor een stappen de vrouwen in het kniehoge water en tillen ze de zakken zeewier op de rotsen. Het zijn stekjes van al geoogst zeewier, legt Daniella uit. ‘Dat is namelijk het fijne van deze soort, je kunt stukjes afbreken die gewoon weer verder groeien.’

Ze pakt een handvol zeewier uit een zak en dompelt het onder water, haalt er wat vuil van af en doet het vervolgens in een groot zwart krat. Al kletsend en lachend spoelen de vrouwen plukje voor plukje schoon.

‘Ik wilde ook op eigen benen staan, mijn eigen inkomen verdienen.’

Ook Sharon Ernest (20), de dochter van Daniella, steekt de handen uit de mouwen. ‘Mijn moeder nam altijd wel wat zeewier mee naar huis en nadat ik één hap had geproefd, was ik verkocht. Maar ik zag ook wat de zeewierteelt met haar deed, de zelfstandigheid die ze kreeg, het enthousiasme waarmee ze naar haar werk ging en de invulling die het aan haar dag gaf. Dat wilde ik ook, op eigen benen staan, mijn eigen inkomen verdienen.’

Na het voltooien van haar middelbare school ging ook Sharon voor de coöperatie werken, maar ze droomt van meer. ‘In de toekomst wil ik graag verder studeren en de mogelijkheden voor innovaties in zeewierteelt en -producten onderzoeken. Om dat te kunnen moet ik eerst het proces kennen, van het planten en oogsten tot de verwerking in producten.’

Zeewiervrouw van het eerste uur Daniella Ernest (38) (rechts) en haar dochter Sharon Ernest (20) op het strand bij Petite Butte.

© Nicole Franken

Duurzame voedingsbron

Uit een recent rapport van de Verenigde Naties blijkt dat zeewier wordt gezien als een belangrijk middel in de strijd tegen voedselonzekerheid, klimaatverandering en armoede. Zeewier groeit tot wel 30 keer sneller dan planten op het land. Bovendien zijn er geen grond, zoet water of bestrijdingsmiddelen voor nodig, alleen zon en zout water. En van dat laatste hebben we ruim voldoende: maar liefst twee derde van de aarde is bedekt met zeeën en oceanen.

Zeewier filtert zeewater, het slaat CO2 op en ademt zuurstof uit.

Het rapport stelt ook dat we maar 2% van de oceanen hoeven te gebruiken voor zeewierteelt om een belangrijke én duurzame bijdrage te leveren aan de wereldwijde voedselvoorziening.

Want behalve rijk aan eiwitten bevat zeewier ook veel vitaminen, vezels en mineralen, en is het tegelijkertijd arm aan vet en koolhydraten. Door een verandering in ons voedselpatroon kan het bovendien bijdragen aan het terugdringen van het aantal niet-overdraagbare ziekten, zoals hart- en vaatziekten en diabetes.

Een ander positief effect van zeewier is dat het een significante rol speelt bij het tegengaan van waterverontreiniging. Net als planten op het land is er sprake van zuivering: het filtert zeewater, slaat CO2 op en ademt zuurstof uit. Zeeën worden zo minder zuur én de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer neemt af.

De toepassingen van zeewier zijn legio, het wordt onder meer gebruikt als:

• Voedsel voor de mens. Het is rijk aan eiwitten, vitaminen, vezels en mineralen, en is arm aan vet en koolhydraten. Het kan bovendien goed dienen als vleesvervanger.

• Veevoer voor koeien. Door de sojabonen in veevoeder te vervangen door zeewier, vermindert de uitstoot van methaan met 90% en verbetert de spijsvertering van de dieren. Ook het immuunsysteem van de dieren wordt gestimuleerd waardoor minder antibiotica nodig zijn.

• Grondstof voor de productie van bioplastics.

• Verbindingsmiddel in de papier- en in voedingsmiddelenindustrie, bijvoorbeeld in chocolademelk of pudding, maar ook als verdikkingsmiddel en stabilisator.

• Ingrediënt voor lichaamsverzorgingsproducten door de aanwezigheid van antioxidanten en essentiële vetzuren.

Het zeewier dat de vrouwen verbouwen is een inheemse soort, de Gracilaria Salicornia, die het kwetsbare ecosysteem niet aantast.

© Nicole Franken

Werkgelegenheid

Nog een voordeel is dat de zeewierteelt voor werkgelegenheid zorgt. Niet alleen bij het verbouwen ervan, maar ook bij het verwerken tot halffabricaten en eindproducten. In 2018 werd in meer dan 50 landen zeewier geteeld, van Afrika tot Amerika en van Europa tot Oceanië. Het merendeel van de productie, zo’n 99%, vindt plaats in landen in Azië, zoals China en Japan.

Het contrast met de vaak professionele teelt en die van de vrouwen van Rodrigues is groot. Waar in China zeewiervelden van vele vierkante kilometers liggen, beschikken de vrouwen hier over slechts een paar veldjes. Oranje boeien markeren de akkers. Het is een drijvend nettensysteem waarin verschillende tubes gemaakt van fijnmazig materiaal naast elkaar liggen.

‘Bijna elke dag varen we naar onze akkers, om te controleren of de netten nog goed dicht zitten zodat de vissen er niet bij komen.’

‘In het begin sloegen we paaltjes in de zeebodem, spanden er touwen tussen en bevestigden het zeewier daaraan,’ vertelt Daniella. ‘Maar de vissen aten alles op. We verbouwen hier namelijk een inheemse soort, de Gracilaria Salicornia. Die behoort tot het voedsel van vissen in de lagune. In andere landen, zoals Tanzania, wordt om die reden een invasieve soort geteeld, met als gevolg dat het toch al kwetsbare ecosysteem verstoord wordt. Daarom kiezen wij bewust voor een inheemse soort.’

Een andere ‘fout’ die de vrouwen maakten, was dat ze het zeewier op een locatie plantten die bij eb nagenoeg droogviel. Daardoor kwamen grote delen zeewier boven water te staan. ‘Op zich kan het wier daar goed tegen, maar het groeit dan minder snel. We moesten dus niet alleen op zoek naar een andere manier van planten, maar ook naar een andere locatie.’

Ondertussen is de jonge aanplant in twee tubes gedaan. Wadend door het dieper wordende water dragen de vrouwen ze naar de akkers. Een voor een bevestigen ze de tubes aan de oranje boeien. ‘Bijna elke dag varen we naar onze akkers,’ zegt Sharon. ‘Om te controleren of alles nog goed vastzit, hoe het zeewier groeit, of de netten nog goed dicht zitten zodat de vissen er niet bij komen.’

Zeewier groeit snel, al na een paar weken kan er geoogst worden. De vrouwen nemen twee eerder gevulde tubes met volgroeid zeewier mee op de boot om te worden verwerkt tot eindproduct. Het doel van de Seaweed Multipurpose Coöperatie is om de zeewierteelt een integraal onderdeel te laten zijn van Rodrigues. Van de economie en als product.

‘We verkopen zeewier aan hotels om het te verwerken in hun gerechten,’ zegt Daniella. ‘Zelf maken we er onder andere pickles van die we weer verkopen. Daarnaast experimenteren we met nieuwe producten, zoals zeep en andere huidverzorgingsproducten.’

Doretta Marla, een van de zeewiervrouwen, met een mand te drogen zeewier.

© Nicole Franken

Betere toekomst

Met het inkomen dat de zeewiervrouwen van Petite Butte verdienen, zijn ze niet meer volledig afhankelijk van het inkomen van hun man, of van wat de koeien, kippen, eenden en de moestuin opbrengen. ‘Het belangrijkste voor mij is dat ik mijn kinderen een betere toekomst kan geven,’ zegt Daniella.

‘Ik wil dat ze genoeg te eten hebben, dat ze kleding hebben en dat ze naar school kunnen gaan. Educatie is zo belangrijk, het is de basis voor je verdere leven. Daarnaast wil ik een voorbeeld voor mijn kinderen zijn, voor mijn gemeenschap, laten zien dat je het heft in eigen hand kunt nemen en financieel onafhankelijk kunt worden.’

Haar droom is dat ze als coöperatie kunnen professionaliseren en groeien, dat er meer vrouwen bijkomen en dat ze de productie kunnen vergroten en zo meer inkomen kunnen genereren. ‘Stel je voor dat we op een dag onze pickles exporteren.’ Daniella zucht. ‘Maar we hebben nog een lange weg te gaan.’

De lagune vormt een perfecte voedingsbodem voor zeewier.

© Nicole Franken

Op Rodrigues gaan duurzaamheid en emancipatie hand in hand. Maar zal de zeewierteelt op het kleine eilandje een vlucht nemen? De vrouwen streven geen massaproductie na, een toegevoegde waarde staat bij hen centraal. Ze willen Rodrigues een identiteit geven als blauwe economie, dan is de teelt voor hen succesvol. Toch zal er een en ander moeten veranderen als de zeewierteelt voor verdere emancipatie van de vrouwen wil zorgen.

Er zal meer en betere educatie moeten komen, net als betere middelen voor de teelt en faciliteiten voor de verwerking van zeewier. Daarnaast kan kinderopvang ervoor zorgen dat de vrouwen meer tijd aan hun werk – en minder aan het huishouden – kunnen besteden en uiteindelijk een volwaardig inkomen kunnen genereren uit de teelt. De eerste stappen naar emancipatie en duurzaamheid zijn in ieder geval gezet.

Dit artikel werd gerealiseerd met de steun van het Matchingfonds.