Duterte versus Drugs: Wie verdacht wordt, vreest voor zijn leven. Wie dood is, was schuldig.

still uit de video: https://www.amnesty-international.be/nieuws/filipijnen-politie-voert-gee…

© Amnesty International

A License to Kill, titelde Human Rights Watch in 2017 zijn rapport over de War on Drugs in de Filipijnen. Amnesty International publiceerde datzelfde jaar het rapport If You Are Poor You Are Killed. In juli kwam daar een vervolg op: They Just Kill. De internationale mensenrechtenorganisaties laten er geen twijfel over bestaan: het drugsbeleid van president Duterte is moorddadig. Gie Goris praatte in de hoofdstad Manilla met familie van slachtoffers en met Filipijnse mensenrechtenorganisaties. ‘Het moorden moet stoppen.’

***

Het was nog warm toen hij thuiskwam van zijn werk, zo rond 21 uur. De nacht was al gevallen maar het leven ligt dan nog lang niet stil in Navotas, een door water omgeven gemeente van de grootstedelijke regio Manilla, de hoofdstad van de Filipijnen. Er wonen ongeveer 300.000 mensen: zowel traditionele vissersfamilies, nieuwe inwijkelingen als hervestigde stedelijke armen.

Cristina Jumola reageerde altijd gespannen als JayR ’s avonds laat nog de deur uitging. Dat deed hij driemaal op die zwoele avond van 4 juni: om eten te gaan halen, om langs te lopen bij zijn grootmoeder en om nog even een stapje in de wereld te zetten. Je bent tenslotte maar één keer 21.

Cristina’s nervositeit dateerde van 2017. Meer bepaald: 1 maart 2017. Die nacht werd haar oudste zoon, Anthony, opgepakt na een klacht van buren over nachtlawaai en openbare dronkenschap. Toen Cristina ’s anderendaags naar het kantoor van de barangay – de laagste bestuurlijke eenheid of wijk – ging, bleek haar zoon daar niet te zijn.

De derde dag ging ze opnieuw naar het politiekantoor. Eerst kreeg ze te horen dat Anthony vrijgelaten was, maar toen vroeg een rechercheur haar of degene die ze zocht toevallig de man was op de foto’s die hij toonde. Ze wist meteen dat hij het was. Ze zag ook dat hij mishandeld was. Na een bezoek aan het mortuarium was ze daarvan nog veel meer overtuigd. Haar zoon had een blauw oog, geschonden vingernagels, een gebroken been en brandwonden op zijn lichaam. Sindsdien heeft de nacht van Navotas voor Cristina de kleur van de dood, en kan ze de slaap niet vatten zolang niet iedereen thuis is.

Buy: de politie gaat undercover op zoek naar drugshandelaars om ze – Bust – op heterdaad te kunnen betrappen

In de nacht van 4 juni was ze toch ingedommeld, en dus schrok ze zich rot toen haar petekind rond een uur of vier aanklopte en vroeg of ‘de krokodil’ thuis was – de bijnaam van JayR. Zijn bed en zijn kamer waren leeg, en dus kon het verhaal kloppen waarmee de jongen was komen aanlopen: er was een schietpartij geweest rond twee uur, en daarbij waren drie mensen gedood. JayR was een van hen.

In eerste instantie kregen Cristina en anderen geen toegang tot de plaats van het gebeurde en weigerde de politie uitleg te geven. ’s Anderendaags haalde de politie dan de intussen klassieke verklaring boven: een buy-bust operation die slecht afgelopen was voor de slachtoffers. Buy: de politie gaat undercover op zoek naar drugshandelaars om ze – bust – op heterdaad te kunnen betrappen.

In de War on Drugs onder president Duterte blijken duizenden dergelijke uitlokkingen fataal af te lopen. De politie spreekt zelf van meer dan 6600 doden tijdens die operaties, mensenrechtenorganisaties vrezen dat het minstens om dubbel zoveel doden gaat. De uitleg komt meestal neer op één woord: nanlaban, ze vochten terug. Bijna altijd zijn er getuigen die dat tegenspreken, maar daar breng je de doden niet mee terug.

Het verlies is nog rauw en vers als ik met Cristina praat. Het verhaal van Anthony kon ze betrekkelijk zakelijk doen, maar de dood van JayR zit nog als een visgraat in haar keel. Ze wil erover praten, maar dat lukt niet zonder horten of teruggedrongen tranen. ‘De moorden moeten ophouden’, zegt ze. Het klinkt niet verrassend uit de mond van een moeder die twee zoons verloren heeft en vreest voor haar derde, nu eenentwintigjare en homoseksuele zoon. ‘Maar dat kan pas als deze president verdwijnt. Want hij jaagt het moorden aan.’

***

‘Wat fascistische heersers doen’

Als de rest van de wereld iets weet over wat er in de Filipijnen gebeurt, dan is het misschien wel de War on Drugs en de vele onschuldige slachtoffers die daarbij vallen. Maar, zegt senator Leila de Lima, ‘de drugsoorlog is slechts één kenmerk van Duterte’s autoritaire project voor de Filipijnen. Hij moest een vijand creëren waartegen de Filipijnse bevolking zich massaal kon keren en aan wie hij alle maatschappelijke problemen kon toeschrijven. Dat is wat fascistische heersers doen. Ze profileren zich als de enige leider die in staat is om een vijand te bestrijden die ze zelf in de hoofden van het volk hebben gecreëerd. De drugsoorlog is daarom Duterte’s ideale voorbeeld om te tonen dat er iets gedaan wordt om de problemen van het land op te lossen, terwijl hij daarmee de democratische instellingen ondermijnt en vernietigt.’

Dat is wat fascistische heersers doen. Ze profileren zich als de enige leider die in staat is om een vijand te bestrijden die ze zelf in de hoofden van het volk hebben gecreëerd.

Senator de Lima is een van de monumenten van de Filipijnse politiek. Ze stond aan het hoofd van de Commissie voor Mensenrechten van de Filipijnse regering van 2008 tot 2010. In die periode lanceerde ze onder andere een onderzoek naar de doodseskaders in Davao, waar Rodrigo Duterte meer dan twintig jaar burgemeester was. Hij gaf politieke dekking of opdracht aan doodseskaders die drugshandel en straatcriminaliteit bestreden met buitengerechtelijke executies. Dat onderzoek zou Duterte niet vergeten.

Van 2010 tot 2016 was de Lima minister van Justitie. Toen Rodrigo Duterte in 2016 verkozen werd tot president, begon hij meteen met persoonlijke aanvallen tegen de Lima, in februari 2017 werd ze aangeklaagd wegens betrokkenheid bij drugshandel in de periode dat ze minister van Justitie was en in maart dat jaar volgde een arrestatiebevel, waarop ze zich ’s anderendaags zelf meldde bij de politie. Sindsdien zit ze opgesloten, zonder dat er een proces tegen haar gevoerd is. Haar interviewen was alleen via e-mail mogelijk. En het slechte nieuws is: Duterte blijft na drie jaar brutaal bewind immens populair.

De exploderende cijfers

Joel Arriate en May Cruz van het Third World Studies Center aan de University of the Philippines, zijn het eens met Cristina Jumola: het moorden zal maar stoppen als de president opstapt. ‘Het presidentschap van Rodrigo Duterte kost mensenlevens, omdat het eerste slachtoffer van zijn beleid de mensenrechten zijn’, zegt Arriete. Alleen verpakt Duterte die aanval in geniale oneliners, zoals toen hij tijdens de State of the Nation toespraak in 2018 de mensenrechtenverdedigers toegooide: ‘Your concern is human rights, mine is human lives.’ Faut le faire, voor een president die voortdurend onder kritiek ligt voor zijn gebrek aan respect voor menselijk leven in zijn War on Drugs.

Bovendien, vult Cruz aan, ‘is de hele War on Drugs gebaseerd op overdrijvingen, niet op feiten. Zowel de omvang van het drugsprobleem als de straatcriminaliteit die ermee samenhangt wordt voortdurend opgeblazen tot enorme proporties. Op die manier verantwoordt hij de beenharde, gewapende repressie.’

‘De Filipijnen hebben al lang een drugsprobleem, dat lijdt geen twijfel. Maar Duterte heeft de voorbije jaren de omvang en de aard van het probleem overdreven.’

CC Gie Goris (CC BY-NC 2.0)

In een artikel op de nieuwssite Rappler – niet toevallig door Duterte uitgekozen als centrale mikpunt van zijn campagne tegen de media – schrijft JC Punongbayan: ‘De Filipijnen hebben al lang een drugsprobleem, dat lijdt geen twijfel. Maar Duterte heeft de voorbije jaren de omvang en de aard van het probleem overdreven.’

In 2016 had de pas verkozen president het over 3 tot 4 miljoen drugsgebruikers, ook al had de Dangerous Drugs Board het jaar daarvoor in een rapport het aantal gebruikers op 1,8 miljoen geschat. Duterte benoemde een nieuwe directeur voor de DDB, een gepensioneerde politie-generaal, en die had het in 2018 over 4 tot 5 miljoen drugsgebruikers. Waarop de president dit voorjaar plots uitpakte met 7 tot 8 miljoen drugsgebruikers. Het is duidelijk dat die oncontroleerbare cijfers enkel dienen om nog meer geweld en inzet van militaire middelen te verantwoorden, ook al zouden de exploderende cijfers op de eerste plaats moeten wijzen op de volkomen mislukking van de hardhandige aanpak van Duterte.

Praten als advocaten in plaats van luisteren naar mensen

In alle gesprekken die ik in Manilla en in Mindanao voerde, lag op een bepaald moment de ongemakkelijke vraag op tafel: ‘Als president Duterte’s War on Terror vooral de stedelijke armen treft en zijn campagne tegen de communistische opstand van het Nieuwe Volksleger (NPA) vooral arme boeren en inheemsen treft, hoe verklaar je dan zijn blijvende populariteit?’

Het mensenrechtendiscours staat te ver af van de dagelijkse ervaring en de lokale overlevingsstrijd van arme mensen

Joseph Purugganan van Focus on the Global South verwoordde het in Manilla kort en duidelijk: ‘Duterte bouwt zijn populariteit op de eerste plaats op de teleurstelling over dertig jaar liberale democratie. Hij slaagt erin om het hele spectrum van de andere politici weg te zetten als trapo’s, traditionele politici, en dat staat in de Filipijnen voor zelfbediening, corruptie en misprijzen voor het volk. Bovendien staat het mensenrechtendiscours, waarmee progressieve bewegingen zijn regime proberen te bestrijden, te ver af van de dagelijkse ervaring en de lokale overlevingsstrijd van arme mensen.’

Rose Trajano van de Philippine Alliance of Human Rights Advocates (PAHRA) preciseert dat laatste: ‘Mensenrechtenverdedigers hebben te veel gesproken als advocaten en te weinig geluisterd naar wat leeft in de gemeenschappen. Ze hebben te veel de nadruk gelegd op individuele rechten en te weinig uitgelegd dat sociale, economische en culturele rechten ook mensenrechten zijn.’ En daarom, zeggen ook andere mensenrechtenorganisaties nu, was het zo makkelijk voor Duterte om rechten tegenover mensen te stellen.

‘Duterte spreekt de taal van het volk’, denkt Joseph Purugganan. ‘Vooral als het gaat om wet en orde. De strijd tegen criminaliteit resoneert met de zorgen van arme én rijkere Filipino’s.’ Maar zijn medewerkster, Bianca Martinez, is het daar niet helemaal mee eens: ‘Mensen praten niet zo brutaal als Duterte.’ Maar, geeft ze wel toe, ‘als Duterte inhakt op “de elite”, op de hypocrisie en de arrogantie van de politieke klasse, dan verwoordt hij wél wat de man en de vrouw in de straat ook zegt.’ Dat hij intussen zelf al enkele decennia tot de leidende politieke klasse behoort en zoete broodjes bakt met oude krokodillen zoals de familie van ex-dictator Marcos, dat speelt voorlopig blijkbaar geen rol.

Media het zwijgen opleggen

Een van de redenen waarom Duterte wegkomt met zijn War on Terror en met de onwaarheden waarop hij die baseert, is dat de media in de Filipijnen niet in staat zijn om weerwerk te bieden. Of omdat ze gewoon proberen mee te surfen op de golven van het success van Duterte.

‘De eerste maanden van dit jaar alleen al werden er elf rechtszaken tegen media opgestart’, zegt Lucille Sodipe van de nieuwssite VeraFiles. ‘Het is niet eens de bedoeling om media te veroordelen of journalisten op te sluiten. Maar het is overduidelijk wél de bedoeling om een chilling effect te realiseren. En daarvoor is niet eens altijd een rechtszaak nodig. Duterte gebruikt sociale media om allerlei samenzweringscomplotten tegen hem aan te klagen, en niet zelden spelen kritische mediafiguren zoals Maria Resa van Rappler in die matrix-stories een hoofdrol.

Het doelwit van nepnieuws is altijd “de oppositie”, iedereen die kritiek heeft op de president, zijn beleid of zijn regering

Deze regering functioneert op basis van een cultuur van angst, hoor ik telkens weer. En op basis van nepnieuws.’ VeraFiles is in wezen een fact checker website. Sodipe: ‘Vorig jaar lichtten we 283 nepnieuwsverhalen door die afkomstig waren van de regering. Het doelwit van dit nepnieuws is altijd “de oppositie”, iedereen die kritiek heeft op de president, zijn beleid of zijn regering. En als we analyseren wie er voordeel heeft bij deze verhalen, dan blijkt dat uiteraard op de eerste plaats president Duterte te zijn, maar opvallend: ook de zoon van wijlen Ferdinand Marcos, senator Bongbong Marcos.’

De Filipijnen zijn onder Rodrigo Duterte allesbehalve een geregimenteerde dictatuur. Integendeel, de archipelstaat heft nog steeds een levendig en luidruchtig middenveld – dat onder druk staat, dat verdacht gemaakt en zelfs bedreigd wordt, maar dat nog steeds bewegingsruimte heeft. Het fascisme van Duterte – om senator De Lima te citeren – is chaotisch en meer gebaseerd op verwarring dan op een opgelegde ideologie, meer op het verwerpen van de trapo’s dan op de keuze voor “Dut3te” als de Redder des Vaderlands.

Toch neemt de repressie toe. ‘Veel families voelen zich tegelijk schuldig en hulpeloos omdat ze geen gerechtigheid krijgen voor hun vermoorde verwanten’, zegt Jose Noel Olano van Amnesty International Philippines, op de voorstelling van het rapport They Just Kill in Manilla. ‘Ze kijken aan tegen enorme obstakels om een klacht neer te leggen, om politie- of autopsierapporten te krijgen en vooral tegen immense angst voor wraakacties.’

Zelfs mensenrechtenorganisaties hebben volgens Olano de hoop op verantwoording opgegegeven. Wat zij u doen, is ‘het verzamelen van bewijslast voor de toekomst, voor de tijd dat er een nieuwe regering komt of wanneer de international gemeenschap – inclusief de Verenigde Naties of het Internationaal Strafhof – zich met de zaak gaat bezighouden.’

***

Marbin Ocampo lag wat overhoop met zichzelf, sinds zijn scheiding, meer da tien jaar geleden. Hij hield zichzelf staande door een kleine computerwinkel te runnen in Navotas. Maar er werd geroddeld in de buurt. In zijn winkeltje zou shabu geschoven worden, de populaire drug methamphetamine. Was dat de reden dat er op 6 juni 2017 ‘s avonds enkele agenten langskwamen? En waren het de agenten die hem daarna koudweg afmaakten? ‘Niets is zeker’, zegt Mildred Ocampo, de zus van de vermoorde Marbin. ‘Niemand was erbij, er zijn alleen wat getuigenissen van buren die flarden gezien of opgevangen hebben van wat er gebeurd is.’

‘Er was een plan om iemand af te maken. Alleen had het niet mijn broer moeten zijn. Maar wie dan wel?’

In de zomer van 2017 was Duterte’s War on Drugs een jaar oud en waren er al duizenden slachtoffers gevallen. ‘Ik kende de geruchten over Marbins winkeltje’, zegt Mildred. ‘Daarom had ik hem al meerdere keren aangeraden om te vertrekken. Maar er was altijd iets waarom hij bleef.’ Uit het politie-onderzoek achteraf bleek dat Marbin niet eens op een van de beruchte zwarte lijsten van drugshandelaars of -gebruikers stond. En een lokale politieman vertrouwde de familie toe dat ‘het niet de bedoeling was dat Marbin geëxecuteerd zou worden’.

‘Dat betekent,’ zegt Mildred, ‘dat er wel een plan was om iemand af te maken. Alleen had het niet mijn broer moeten zijn. Maar wie dan wel? En waarom zou de politie het recht in eigen handen nemen?’ Dat er opgetreden moet worden tegen drugshandel en drugscriminaliteit, dat is duidelijk voor Mildred Ocampo. Maar niet op deze manier. En bovendien: ‘Wanneer maakt Duterte eens werk van al die andere opdrachten, die prioritair zijn voor “het volk”: daklozen, armoede, werkloosheid?’