‘In Egypte kan je nu zelfs vervolgd worden voor het verspreiden van pessimisme’

D e sfeer is gelaten in de Swiss Club in Caïro waar voornamelijk mensenrechtenactivisten hun vrijdag doorbrengen. Sommigen ken ik van meer dan vijf jaar geleden, toen ik Egypte in 2011 bezocht vlak na de val van Hosni Moebarak. ‘Ben jij teruggekomen om de ellende te meten?’ lacht vooraanstaande activist Khaled Abd-Elhamid als hij me ziet.

‘Kijk! We zijn allemaal getrouwd en hebben kinderen. Dit is mijn dochtertje Farah’, en hij tilt zijn dochtertje op. Iedereen hier kent iedereen. Er zijn mensen bij die recent werden vrijgelaten. Anderen hebben nog familie of vrienden in de gevangenis zitten. Ook Manal, de vrouw van de bekende activist Alaa Abdelfattah, die nu al meer dan twee jaar in de gevangenis zit, is hier. Ze schaterlacht met een vriendin.

‘Iedereen zoekt voor zichtzelf een manier om met de situatie om te gaan’.

Is het gewenning of eerder de stilte voor de storm? ‘Het is overleven’, zegt fotograaf Marwa Seoudi. ‘Iedereen zoekt voor zichtzelf een manier om met de situatie om te gaan.’

‘Ik ben zelf geen activiste maar ik beschik over een minimaal gevoel voor rechtvaardigheid en ik heb meegedaan aan de revolutie, maar de situatie is nu onhoudbaar.’ Om niet in een depressie te vallen, focust de fotografe op haar zoontje van vijf. ‘Ik heb voor mezelf een bubbel gecreëerd’, zegt ze. ‘En dat helpt.’

Activisten van het eerste uur zoals Khaled Abd-Elhamid zijn niet van overtuiging veranderd. Maar ze beseffen nu dat hun strijd lang en moeilijk is en dat er offers gemaakt moeten worden. Nu focust hij, zoals veel andere activisten, op het lot van de politieke gevangenen. En die zijn talrijk.

‘Glorie aan de onbekenden’ staat te lezen op deze graffiti

© Marwa Seoudi

Een staat van revolutie.

‘Wat in 2011 gebeurd is, was geen echte revolutie’, zegt Nagy Kamel. ‘Tot de dag van de betoging gingen we er van uit dat we, zoals al jaren het geval was, met een beperkt aantal mensen zouden zijn. Maar het werd iets groots, groter dan we ooit hadden durven dromen. De 25-januari revolutie was eigenlijk een gigantische demonstratie. Niet alle elementen voor een revolutie waren toen aanwezig’, zeg hij. ‘Nu zitten we er nog middenin. We blijven in een staat van revolutie.’

De meeste activisten van weleer zetten zich nu in voor het lot van de gevangenen. Khaled Abd-Elhamid is één van de initiatiefnemers van de campagne ‘Vrijheid voor de dapperen’ en Haytham Al-banna is één van velen die de voorbije jaren veel geld ingezameld hebben om borgsommen of boetes voor gevangenen te betalen. ‘De borgsommen zijn enorm hoog. De overheid heeft een gemakkelijke manier gevonden om aan geld te geraken’, zegt Haytham.

Hoeveel gevangenen er in de Egyptische gevangenissen zitten, is niet bekend. In een recent rapport spreekt Human Rights Watch van tienduizenden. Een groot deel van de gevangenen behoort tot de moslimbroeders. ‘Moslimbroeder zijn is nu een misdaad, stel je je dat voor?’ zegt Marwa verontwaardigd.

Maar ook linkse en liberale activisten worden opgepakt. Vaak houden deze aanhoudingen verband met het overtreden van de controversiële anti-protest wet die na de afzetting van Mohamed Morsi uitgevaardigd werd.

Ook mensen die zich openlijk hebben verzet tegen de afspraak met Saoedi-Arabië, waarbij de twee Rode Zee eilandjes Tinar en Sanafir tot deel van Saoedi-Arabië werden verklaard, zijn voor de rechter verschenen en hebben gevangenisstraffen uitgezeten. ‘Je kunt nu zelfs voor het verspreiden van pessimisme opgepakt en opgesloten worden’, zegt Advocaat Mohamed Saeed. ‘Dit is geen grap, dit is werkelijkheid’, benadrukt hij.

Niet opvallen

© Marwa Seoudi​

In Sayida Zeinab, een volkswijk in Caïro, maakt Marwa foto’s alsof ze aan het stelen is. Snel een foto van dit en een andere van dat. Voor ons vertrek raadde ze me aan om niets waardevols mee te nemen. Geen bankkaart of reispas. Vooral niet opvallen is de boodschap. Zelf heeft ze gemakkelijke kledij aangetrokken en een stoffen tas om haar camera in te stoppen. ‘De mensen eten elkaar op’, zegt Marwa. ‘De armoede is groot. Mensen zijn zenuwachtig geworden en hebben geen geduld voor elkaar. Het minste geschil kan tot drama’s leiden.’

‘Onder Moebarak konden we nog af en toe onze mond opendoen. Maar nu is zelfs dat niet meer mogelijk’.

Marwa behoort tot de hoge middenklasse. ‘Voor de revolutie had ik geen besef hoe erg de armoede in Egypte was. Dankzij de revolutie ben ik me daar bewust van geworden’, zegt ze. ‘Onder Moebarak konden we nog af en toe onze mond opendoen. Maar nu is zelfs dat niet meer mogelijk.’

‘Bovendien is het leven extreem duur geworden, ook voor mensen zoals ons. Ik zie het niet meer zitten.’ Marwa denkt aan emigratie. Al zou dat voor een korte periode zijn. ‘Ik ben constant op zoek naar werk in het buitenland’, zegt ze. Ook Haytham Al-Banna, boekhouder van beroep, kijkt in dezelfde richting. ‘Ik heb besloten om samen met een paar vrienden naar Tadzjikistan te gaan. Wij willen daar een project opstarten. Als het niet lukt, ga ik naar de VS. In Egypte zal ik zeker en vast niet blijven’, zegt hij.

© Marwa Seoudi

Geen suiker

De economische crisis is voelbaar, voor iedereen. De prijzen zijn de hoogte ingegaan en sommige basisproducten, zoals suiker, zijn schaars. De toeristische sector heeft harde klappen gekregen en buitenlandse investeerders blijven weg. Zelfs de transferts van de Egyptenaren in het buitenland verlopen niet meer via de officiële kanalen.

Dat komt door de grote discrepantie tussen de officiële waarde van het Egyptische pond en zijn waarde op de zwarte markt. De regering heeft lang de boot afgehouden. Op 3 november heeft de nationale bank van Egypte er eindelijk mee ingestemd om het pond te laten fluctueren. De waarde van het pond daalde naar een historisch diepterecord en ging in een paar dagen tijd van 8,8 tegenover de dollar naar 17, 8.

Het pond laten fluctueren was één van de voorwaarden die het Internationaal Monetair Fonds aan Egypte oplegde om een lening van 12 miljard dollar toe te kennen.

Een staat van oorlog

Op de vrije zender Sada El-Balad zijn de emoties hevig. In zijn bekende programma Op mijn verantwoordelijkheid, wijst televisieanker Ahmed Moussa  de “verraders” met de vinger: de ngo’s en hun buitenlandse agenda en de journalisten die de “verraders” helpen. Egypte wordt geviseerd. Egypte is het doelwit van een complot, door de CIA, het Pentagon, de VS en Israël, vindt hij. Hij vraagt aan de kijkers om zich niet te laten misleiden door verraders. ‘Laat u niet tegen uw leger keren’, waarschuwt hij. ‘Het leger is onze beschermer, het leger zorgt voor onze veiligheid, voor onze welvaart, ….’

Egypte is het doelwit van een complot, door de CIA, het Pentagon, de VS en Israël, vindt televisieanker Ahmed Moussa.

Zoals Ahmed Moussa zijn er nog een paar andere bekende ankers die dagelijks een gelijkaardig betoog houden op televisie. Op 21 oktober ligt de focus op de gevluchte gedetineerden uit de gevangenis van Al-Ismaïliya. Een dag later wordt een hoge officier in het leger vermoord. En dat drijft de spanning nog verder op.

Adel Ragae wordt voor zijn huis door gemaskerde mannen doodgeschoten. De oorlog die al een paar jaar woedt tussen gewapende groepen en het Egyptische leger op het schiereiland Sinaai, is nu naar het binnenland verhuist, zeggen commentatoren. De media beschuldigen de Moslimbroeders en de minister van Binnenlandse Zaken belooft om de daders te vatten en geen kans te geven aan het terrorisme.

Een tot nog toe onbekende groep die zichzelf Lewaa Athawra noemt, heeft de aanslag opgeëist. Kijkers worden gevraagd waakzaam te zijn en iedereen die hen verdacht lijkt aan de ordediensten te rapporteren. ‘Want deze terroristische aanslag is maandenlang op voorhand voorbereid’, zeggen ze.

Terwijl mainstream media focussen op veiligheid en de strijd tegen terrorisme, berichten sociale media over nieuwe aanhoudingen. Een Facebookpagina die opriep om op 11 november de straat op te gaan en de revolutie te ontketenen, zorgde voor meer zenuwachtigheid en leidde tot nieuwe arrestaties.

In al dat tumult is de bevestiging door cassatie van een celstraf van twintig jaar voor de afgezette president Mohamed Morsi onder de radar gebleven.

© Marwa Seoudi

Teleurgesteld

‘Mensen hechten niet meer zo veel aandacht aan de strijd tussen het regime en de Moslimbroeders. Ze waren teleurgesteld in de Moslimbroeders en zijn nu teleurgesteld in Sisi’, zegt Mohamed El-Kassas, vice-voorzitter van Masr Al-Qawiyya (Sterk Egypte), een partij die opgericht werd in 2012 door presidentskandidaat en voormalig Moslimbroeder Abdel Moneim Aboe Lfoetoeh.

‘Na twee jaar is de economische situatie zodanig verslechterd dat zelfs de fervente aanhangers van Sisi hem nu de rug hebben toegekeerd’.

Iedereen is het erover eens dat de populariteit van Sisi enorm gedaald is. ‘Veel mensen waren ervan overtuigd dat Sisi voor welvaart zou zorgen’, zegt El-Kassas. ‘Maar na twee jaar is de economische situatie zodanig verslechterd dat zelfs de fervente aanhangers van Sisi hem nu de rug hebben toegekeerd.’

Daarbovenop is er een breuk binnen het leger zelf. De bloedige ontruiming van Rabaa, de overeenkomst met Saoedi-Arabië over de twee eilandjes, de mislukte projecten, … Het zijn allemaal controversiële dossiers die, volgens waarnemers, verdeeldheid hebben gezaaid binnen het machtsapparaat zelf.

‘Sisi zal misschien president blijven tot het einde van zijn ambtstermijn maar een nieuwe termijn zal hij zeker niet krijgen’, zegt Mohamed El-Kassas.

Maatschappelijke breuk

Dalia Abd-Elhamid

© Samira Bendadi​

‘De bloedige ontruiming van het Rabaa-plein waarbij honderden Moslimbroeders-aanhangers op een afschuwelijke manier vermoord werden, heeft voor een maatschappelijke breuk gezorgd’, zegt vrouwenrechtenactiviste Dalia Abd-Elhamid.

‘Vroeger konden mensen zonder grote problemen van mening verschillen en discussiëren. Nu spreken de pro- en de anti-Moslimbroeders niet meer met elkaar. Er zijn breuken binnen de gezinnen zelf. Ik ken een koppel dat om die reden uit elkaar is gegaan’, zegt ze.

‘De Egyptenaren pro- en de anti-Moslimbroeders spreken niet meer met elkaar’.

Is verzoening mogelijk? Voor Dalia Abd-Elhamid kan er geen verzoening zijn zolang de verantwoordelijken voor het bloedbad nog aan het roer van het land staan.

Mohamed El-Kassas denkt van zijn kant dat verzoening wel mogelijk is. ‘Want het probleem voor de Moslimbroeders is de persoon van Abdelfattah El-Sisi. Als hij van het toneel verdwijnt, zijn ze bereid opnieuw aan tafel te zitten’, zegt hij.

Ondanks de polarisatie, de aanhoudingen, de grimmige politieke scene en de rampzalige economische situatie, blijft Ahmed Abdallah van de 6-april beweging, glimlachen. Ook hij heeft acht maanden in de cel gezeten. Officieel vanwege zijn protest tegen de overeenkomst met Saoedi-Arabië. Maar volgens hem is zijn inzet om de gedwongen verdwijningen te ontrafelen, de echte reden van zijn aanhouding. En toch is er iets positiefs uit de revolutie uitgekomen, vindt hij.

‘Mensen zijn politiek bewust geworden. Ze maken de link tussen hun dagelijks leven en het gevoerde beleid, en dat is nieuw.’

De manier waarop de video van een tuktuk-chauffeur viraal is gegaan, is voor Ahmed Abdallah het bewijs van dat verhoogd politiek bewustzijn. ‘Op drie minuten tijd kon de chauffeur, die toevallig op straat werd geïnterviewd, een uitstekende politieke analyse maken van de huidige economische situatie. En er zijn er veel zoals hij. Dat betekent ook dat de mensen het beu zijn’, zegt hij.

© Marwa Seoudi

Herschikking van de macht

Maar Ahmed Abdallah maakt zich geen illusies. Het probleem van de activisten is dat ze verdeeld zijn. ‘Wij zijn versnipperd over verschillende bewegingen. Werken aan een grote beweging die een direct contact heeft met de gewone mensen is dan ook onze grootste uitdaging.’

‘Ook al zijn de Moslimbroeders slachtoffers van de grootste repressie ooit, zij zullen terugkomen’

‘Het regime heeft decennialang geen ruimte gelaten voor politiek activisme. Daarom heeft de 25-januari revolutie geen sterke leiders voortgebracht. Al die bewegingen waarvan je nu hoort, of ze nu liberaal of links zijn, worden gedragen door een beperkt aantal mensen. Ze zijn niet in staat om de massa te mobiliseren’, legt Nagy uit.

De huidige situatie kan niet blijven duren en zal niet blijven duren, vindt Khaled Abd-Elhamid. ‘Ook al zijn de Moslimbroeders slachtoffers van de grootste repressie ooit, zij zullen terugkomen’, zegt hij. ‘Ze zijn de groep met de langste politieke ervaring en de grootste aanhang.’

‘In feite zijn er twee krachten in dit land: het leger en de Moslimbroeders’, zegt Khaled Abd-Elhamid. ‘En elke verandering in de toekomst zal een herschikking van de macht zijn tussen deze twee krachten.’