‘Wie vlucht, denkt veilig te zijn bij aankomst in Europa, maar leeft voortdurend in angst’

Bijna elke LGBTQI+-asielzoeker op het Griekse eiland Samos kampt met psychische problemen, zegt Dan Chapman van een lokale steungroep..

© Goran Tomasevic / Reuters

LGBTQI+-asielzoekers ontvluchten hun land uit angst voor geweld, vervolging en discriminatie. Bij aankomst in Europa in de Griekse kampen wacht hen dezelfde ervaring. Dat levert hen nog meer trauma's en ernstige mentale problemen op, zegt Dan Chapman van een steungroep op het eiland Samos. 'We zeggen al jaren dat de kampen géén veilige plek zijn voor LGBTQI+-asielzoekers.'

Liliane kwam alleen naar het Griekse eiland Samos. In het vluchtelingenkamp leerde ze een Congolese vrouw kennen die haar voor 30 euro per maand onderdak in haar tent bood. Tot de vrouw haar vroeg waarom ze uit Kameroen was gevlucht.

‘Ik ben homoseksueel. Ze zouden me vermoorden’, antwoordde Liliane. De Congolese vrouw werd woedend en verjaagde Liliane uit de tent. ‘Ze beledigde me. En, erger nog, ze vertelde aan zo goed als het hele kamp dat ik lesbienne ben. Overal werd ik beledigd.'

'Ik kon niet meer naar buiten, niet eens om eten te halen. Ik was bang van de manier waarop mensen me aankeken’ vertelt de Kameroenese vluchtelinge aan de ngo Are You Syrious?

‘Ze beledigde me en erger nog, vertelde aan zo goed als het hele kamp dat ik lesbienne ben.'

In het vluchtelingenkamp op Samos is geen privacy. Het is haast onmogelijk om je seksuele geaardheid er geheim te houden. ‘Mensen worden betrapt terwijl ze elkaars hand vasthouden. Of er worden telefoons met intieme foto’s gestolen. Dan beginnen de discriminatie en intimidatie. Het nieuws over iemands geaardheid doet snel de ronde’, vertelt Dan Chapman, coördinator van de veilige ruimte voor LGBTQI+-personen op Samos.

‘Sommigen zien er queer uit en worden daardoor al lastiggevallen. Anderen proberen zich daartegen te beschermen. Zo plaatst een homoseksuele man elke dag een foto van zichzelf omringd door vrouwen op Instagram en Facebook.’

Veilige ruimte

Op een bepaald moment vertelde Liliane haar verhaal aan een arts van een medische ngo. In haar had ze vertrouwen, omdat ze in de wachtruimte LGBTQI+-brochures had zien liggen. De bijhorende poster, in verschillende talen en met het eiland Samos in de regenboogkleuren gehuld, is te vinden bij meerdere ngo's op Samos.

De arts verwees Liliane door naar een advocaat en raadde haar aan om lid te worden van een LGBTQI+-steungroep. Die werd opgericht in september 2019 door een aantal vrijwilligers. ‘Toen we met het project begonnen, verwachtten we een kleine groep van 20 tot 30 mensen', vertelt Chapman. 'Maar in die twee jaar ondersteunden we meer dan 120 mensen. Nu hebben we 60 actieve leden, en er komen er steeds leden bij.'

Liliane vond bij de steungroep even een veilige ruimte waar ze over alles kon praten zonder angst dat ze gestigmatiseerd of afgewezen zou worden. Ze deed mee aan workshops over pride en over geestelijke gezondheidszorg. Het hielp haar om wat zelfvertrouwen terug te winnen en te beseffen dat er niets verkeerd met haar was.

Maar het duurde niet lang voor haar wereld opnieuw instortte,j toen ze door twee mannen werd verkracht. ‘Ik kreeg een depressie en dronk veel alcohol om de angst en schaamte weg te jagen. Ik wist niet meer wat ik moest doen’.

Liliane is niet het enige slachtoffer van seksueel geweld tegen lesbiennes. Volgens Chapman is het voor sommige mannen een manier om een lesbienne te “doen genezen” (sic).

Bijna elke LGBTQI+-asielzoeker op Samos kampt met psychische problemen, zegt Chapman. ‘Ze hebben een depressie, slaapproblemen, nachtmerries, flashbacks en suïcidale gedachten. Dat komt vooral door de situatie hier. Velen verloren hoop omdat hun asielaanvraag werd afgewezen. Ze vrezen dat ze zullen worden vermoord als ze terugkeren naar hun land’.

Gevaar voor LGBTQI+ in Afrika

De leden van de LGBTQI+-steungroep op Samos komen voornamelijk uit Afrikaanse landen waar de LGBTQI+-rechten vrij beperkt zijn. Een relatie met iemand van hetzelfde geslacht hebben is strafbaar in 34 van de 54 Afrikaanse staten.

In Somalië, Zuid-Soedan, Mauritanië en Nigeria riskeren LGBTQI+-personen de doodstraf voor seks met personen van hetzelfde geslacht. In Oeganda, Tanzania en Sierra Leone gaat het om levenslange gevangenisstraffen.

In Nigeria is het zelfs strafbaar om LGBTQI+-personen te ondersteunen. Wie dat doet, of ook maar getuige is van eender welke vorm van 'niet-conforme en homoseksuele activiteit', riskeert een gevangenisstraf van 10 jaar. Ook de politie treedt er hardhandig op tegen de LGBTQI+-gemeenschap.

Een relatie met iemand van hetzelfde geslacht hebben is strafbaar in 34 van de 54 Afrikaanse landen.

In Kameroen werden in mei twee transgender vrouwen veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf wegens een “poging tot homoseksualiteit” en het 'beledigen van het openbare fatsoen'. Het gaat om de YouTuber Shakiro, die de problemen van de Kameroense LGBTQI+-gemeenschap belicht, en haar vriendin Patricia.

Kameroense veiligheidstroepen arresteerden, sloegen of bedreigden sinds februari dit jaar minstens 24 mensen voor seksuele handelingen met iemand van hetzelfde geslacht of voor “niet-conform” gendergedrag. Dat meldde Human Rights Watch in april. Het geeft volgens de organisatie aan dat er sprake is van een algemene toename van politieoptreden tegen LGBTQI+-personen in Kameroen.

Ook viel de Kameroense politie in februari het kantoor van Colibri binnen. Dat is een organisatie die HIV-preventie en -behandelingen aanbiedt. 13 mensen werden daarbij gearresteerd, bedreigd en verbaal aangevallen. Ze zouden verhoord zijn zonder de aanwezigheid van een advocaat en zouden gedwongen zijn om verklaringen te ondertekenen die ze niet mochten lezen. 'De politie noemde ons duivels, geen mensen,' getuigde een 22-jarige transgender vrouw aan Human Rights Watch.

In Ghana ging in januari het eerste LGBTQI+-gemeenschapscentrum, inclusief veilige ruimte, open. Maar na een maand moest dat al sluiten na aanhoudend protest. 'Iedereen zoekt schuilplaatsen, omdat je op straat wordt aangevallen en mishandeld', vertelde een transgender vrouw aan de Britse omroep BBC. Homofobie wordt in Ghana gevoed door een desinformatiecampagne van de overheid, religieuze instellingen en de media, zei de Ghanese socioloog Anima Adjepong aan BBC.

Ook op Samos moet de steungroep in het geheim samenkomen. 'Op Lesbos werd zo'n steungroep geïnfiltreerd. Die moest daarna een andere locatie zoeken', vertelt Chapman. 'Tot nu toe hebben we geluk, maar we blijven uiterst voorzichtig. Je kan alleen lid worden na een doorverwijzing van een ngo. Op die manier kunnen we inschatten of iemand er echt bij wil, of gewoon problemen komt veroorzaken.'

Binnen de groep gelden strenge regels. Je mag aan niemand van buiten de groep vertellen dat hij bestaat, of de identiteit van de leden onthullen. Alle communicatie verloopt via Signal, een beveiligde privéberichtenapp.

Niet kwetsbaar genoeg volgens Europa

LGBTQI+-personen en mensen met posttraumatische stress worden door Europa niet als kwetsbare asielzoekers beschouwd. De mate van kwetsbaarheid van asielzoekers wordt bepaald door het land waar de asielprocedure loopt. Europa hanteert een richtlijn uit 2013 met een lijst van kwetsbare groepen.

Daarbij horen: minderjarigen (al dan niet begeleid), ouderen, zwangere vrouwen, alleenstaande ouders met minderjarige kinderen, personen met een handicap, ernstig zieke mensen of mensen met psychische stoornissen en overlevenden van marteling, verkrachting of andere vormen van geweld zoals mensenhandel.

Ook bevat de lijst van veilige landen die bij de asielprocedure in Griekenland wordt gebruikt een aantal landen waar LGBTQI+-personen worden gecriminaliseerd, zoals Ghana, Senegal of Gambia.

Griekenland voerde in 2020 wijzigingen aan de immigratiewet door. Die perkt rechten van LGBTQI+-asielzoekers verder in, staat te lezen in het jaarlijkse rapport van de internationale emancipatieorganisatie ILGA-Europe. Termijnen voor de beoordeling van een asielaanvraag en beroepsprocedures werden ingekort. Dat is zorgwekkend, benadrukt ILGA, omdat LGBTQI+-asielzoekers vaak extra aandacht nodig hebben bij de aanvraag.

‘Moeilijk om een puzzel te maken’

Door de pandemie kon Liliane niet meer langsgaan bij haar psychologe. Telefoonsessies alleen waren niet voldoende. Elke nieuwe dag werd moeilijker. Een interventie van een psychiater was nodig. Liliane kreeg antidepressiva om de moeilijke periode te overbruggen.

Maar anderen redden het niet. Na anderhalf jaar op het eiland probeerde een ander lid van de groep zelfmoord te plegen.

De lockdowns verergerden de mentale gezondheid van de LGBTQI+-gemeenschap op Samos. Driekwart van de leden geeft aan dat hun mentaal welzijn erop achteruit ging. Bijna 70% ervaart meer dagdagelijkse discriminatie.

'Er is angst om bij de voedselbedeling aan te schuiven. Er worden stenen naar hen gegooid en ze worden beledigd', zegt Chapman. 'Ze dachten veilig te zijn toen ze in Europa aankwamen, maar leven nog steeds in voortdurende angst.'

'Een getraumatiseerd persoon heeft het moeilijker om een coherent verhaal te vertellen.'

Dat heeft ook een negatieve impact op de asielprocedure, duidt Chapman. 'Een getraumatiseerd persoon heeft het moeilijker om een coherent verhaal te vertellen. Vergelijk het met puzzelen. Wie zich goed voelt, kan zijn puzzel maken en vertellen wat hem of haar overkomen is. Maar voor wie getraumatiseerd is, vallen de stukjes niet op hun plaats, waardoor die persoon zichzelf kan tegenspreken. Dat wekt de indruk dat hij of zij liegt.'

Met de transfer naar een nieuw kamp, dat binnenkort opengaat midden in niemandsland, verwacht Chapman dat de moeilijkheden voor LGBTQI+-personen alleen maar gaan vermeerderen. 'Discriminatie gaat toenemen door bijkomende beperkingen en door de isolatie. Hoe kan je aan geweld ontsnappen als je met zes mensen opeengepakt zit in een container? We zeggen al jaren dat de kampen géén veilige plek zijn voor LGBTQI+-asielzoekers.'

Dit artikel kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.