Grind, het goud van de Maasvallei

De Steengoed-grop denkt in deze bocht van de Maas maar liefst 20 miljoen ton grind te kunnen delven de komende jaren.

© Raf Custers

Het kantoor van Frank Liebens, directeur van de Steengoed-groep, zit voorlopig nog in een container aan het Rooselaerspad in het gehucht Rotem, Dilsen-Stokkem. Maar voor de deur komen nieuwe kantoren en, op termijn, de installaties die het grind gaan verwerken die de groep zal halen uit een bocht op de linkeroever van de Maas.

De komende 15 jaar denkt Steengoed hier maar liefst 20 miljoen ton grind te kunnen delven. Tenzij er een nieuwe bouwcrisis komt, zoals 4-5 jaar geleden. Toen liep de afzet, vooral aan de betonmolens, gevoelig terug.

De Ronde van de Belgische mijnen

Raf Custers sprong de fiets op voor een excursie naar de Belgische ontginningsindustrie. Hij groef verder naar Kempisch zand, ambachtelijke bakstenen, een nieuwe zinkmijn, kalkreuzen en vooral: de conflicten tussen mens, milieu en economie.

Alle afleveringen van dit dossier vind je hier.

Grind, kiezel zeggen ze hier, had lang een slechte naam. Er zaten veel opportunisten in de business, die pakten wat ze rapen konden en die naar niets of niemand omkeken. Je reinste roofbouw. Ze zagen hoe de betonmakers in de jaren 1960 en 70 snakten naar betaalbaar grind, voor de snelwegen in België en de Delta-werken in Nederland.

De cowboys van het grind

In ons land was enkel in Limburg grind te vinden, valleigrind in de oevers van de Maas, berggrind in de flank van het Kempisch Plateau. De stroom voerde de keien aan uit de Ardennen en zette ze in deze streek af in haar bedding en meanders.

‘Vuile zaakjes regelen met afvalbaronnen, dat wordt vandaag maatschappelijk snel afgestraft. Het moet dus anders.’

En dan had je de cowboys van het grind, die vuile zaakjes regelden met de afvalbaronnen. Vlakbij, net over de grens in Nederlands Limburg, bleek eind de jaren 1990 nog hoe grindgaten met toxisch chemisch spul waren volgestort. Toen speelde de macht van het geld.

Vandaag, onderstreept Steengoed-directeur Frank Liebens, wordt dat maatschappelijk snel afgestraft. ‘Dan vliegen de bezwaarschriften en beroepen u om de oren.’ Het moet dus anders.

De cowboys moesten wel uit de grindwinning langs de Maas, maar het grind was niet op. De serieuze grindboeren zochten een manier om verder te werken. De Vlaamse overheid vees intussen de regels aan.

Een kwarteeuw later is de hindernis genomen: de grindsector ontplooit een nieuw elan, met het Elerweerd-project in Dilsen-Stokkem als paradepaard.

Elerweerd, een gezamenlijk projectinitiatief van de cvba Steengoed en de vzw Maasvallei, kreeg in maart van dit jaar zijn vergunning. Er volgde geen beroep, en dat toont dat het voortraject grondig doorlopen is, zegt Steengoed-directeur Frank Liebens .

Afgraven in fasen

Op het fietspad op de Winterdijk langs de Maas rust Gust uit van een ritje. Hij is het nooit ver gaan zoeken, hij werkte hier 43 jaar lang voor grindbedrijven.

Tussen het jaagpad en de oever van de Maas zijn grondwerken bezig. De kiezel die ze hier nog bovenhalen, gaat per transportband naar de voorraadbergen van Steengoed.

Op de Winterdijk langs de Maas. De Steengoed-groep en vzw Maasvallei willen met het Elerweerd-project maatschappelijke meerwaarde creëren. De groep gaat een bocht in de Maas in fasen afgraven. Naarmate het werk opschuift, wordt de leeggehaalde zone weer afgevuld.

© Raf Custers

Dit was een grindconcessie voor de firma Bichterweerd, volgens Gust een koosjere firma. In de goeie ouwe tijd verzette ze 6.000 ton grind per dag. Zoals het moest, met echte stielmannen die de rommel opruimden wanneer hun werf klaar was.

De grondwinning moet hier een instrument zijn om de veiligheid bij hoogwater te verhogen en een natuurgebied te creëren

Zo wil Steengoed het met Elerweerd ook doen. De groep gaat een bocht in de Maas in fasen afgraven. Naarmate het werk opschuift, wordt de leeggehaalde zone weer afgevuld.

Volgens dit concept is grindwinning een instrument om andere doelstellingen mee te realiseren. In het geval van het Elewaard-project is het een middel om de veiligheid bij hoogwater in een overstromingsgebied te verhogen. En Elen, het gehucht van Dilsen-Stokkem, krijg er zo ook een gevarieerd natuurgebied bij.

De hele grindsector moet voortaan zulke projecten opzetten en ze voorleggen aan het Grindcomité van de Vlaamse overheid. Daarin zitten behalve de provincie ook alle grindgemeenten, de Boerenbond, de milieubeweging en de grindbedrijven.

Projecten kunnen maar starten wanneer het Grindcomité unaniem het licht op groen zet. Dat is de uitkomst van decennialang overleg met de overheid. Elerweerd — volgens de bedenkers ‘een maatschappelijk project van groot openbaar belang met projectgrindwinning’ — past in dit stramien.

Elerweerd, een gezamelijk project van de cvba Steengoed en de vzw Maasvallei, kreeg in maart van dit jaar zijn vergunning.

© Raf Custers

Steengoed-directeur Frank Liebens legt veel nadruk op de positieve nevenaspecten van Elerweerd.

Zo zijn er geluidsmuren gelegd naast de nieuwe toegangsweg, waar elke dag zo’n 250 trucks af en aan rijden om grind te laden. Steengoed gaat ook een irrigatiesysteem aanleggen om velden te bevloeien en de boeren te compenseren die vanwege Elerweerd gronden zijn kwijtgespeeld. Steengoed geeft aan dat systeem 1,8 miljoen euro uit.

Over de totale investering blijft Liebens liever discreet. Uiteindelijk, en daar draait het om, kan het Steengoed-consortium wel grind blijven ontginnen en commercialiseren.

Grondwinning voor ‘maatschappelijk belang’

25 jaar geleden zag de toekomst er totaal anders uit. Toen stevende de grindsector nog af op een totale productiestop, die per 1 januari 2006 van kracht zou gaan. Zo bepaalde minister van Economie Norbert De Batselier (SP) het destijds en zo werd het vastgelegd in het Grinddecreet van 1993.

Vijf jaar geleden had het Grindfonds een spaarpot van 16 miljoen euro en wist het niet meer wat het daarmee moest doen.

De grindfirma’s kregen met het decreet quota en een afbouwscenario opgelegd. Ze moesten heffingen storten in een Grindfonds van de overheid. Met het geld van het fonds moesten nutswerken in de grindgemeenten gefinancierd worden. Voor valleigrind stegen de heffingen tot 1,5 euro per ton rond de eeuwwisseling. Ze leverden toen in totaal zo’n 7,5 miljoen euro op voor het Grindfonds.

Sinds 1993 is het Grinddecreet herhaaldelijk aangepast. In samenspraak met alle betrokkenen werd de formule van de projectgrindwinning bedacht: die laat verdere productie toe, maar dan als een nevenactiviteit in omvattender projecten van maatschappelijk belang.

Maar het botert niet altijd tussen de bedrijven en de overheid. Vijf jaar geleden wist het Grindfonds niet meer wat het zou doen met de spaarpot, die op dat moment 16 miljoen euro bedroeg. De grindsector vroeg het geld terug, maar haalde bakzeil.

De plooien zijn inmiddels weer gladgestreken. De firma’s vinden gehoor bij de politieke mandatarissen uit de streek. Begin 2019 kwamen politici van de Vlaamse meerderheidspartijen N-VA, CDV en Open VLD met een voorstel om het Grinddecreet andermaal te versoepelen. De gemeenten kijken uit naar het percentage uit de heffingen dat ze uit de voortgezette ontginning zullen incasseren.

Baggermolen Pluto

De grondwinning-oude-stijl is wel een zaak die op zijn einde loopt. De schade aan het Kempisch Plateau in Maasmechelen door de ontginning van berggrind, wordt hersteld en het gebied wordt teruggegeven aan de natuur.

In Kessenich, 20 kilometer naar het noorden, is baggermolen Pluto nog valleigrind aan het opzuigen uit het waterbekken De Spaanjerd. De baggermolen is eigendom van Belmagri, een van de zeven aandeelhouders van Steengoed.

In Kessenich is baggermolen Pluto nog valleigrind aan het opzuigen. Aan deze kant van De Spaanjerd wordt nog gebaggerd, maar aan de zuidkant ligt nu al een grote jachthaven. Binnen dit en enkele jaren neemt de recreatie het in deze plas helemaal over.

© Raf Custers

Maar de Pluto werkt hier een oud contract af. Aan deze kant van De Spaanjerd wordt nog gebaggerd, maar aan de zuidkant ligt nu al een grote jachthaven. Binnen dit en enkele jaren neemt de recreatie het in deze plas helemaal over.

Zelf fietsen langs de grindbocht in de Maas?

Fietsen over de Winterdijk, vlak langs de Nderlandse grens, de Maas en de site waar het Elerweerd-grindproject van start is gegaan.

© Raf Custers

Trein Brussel-Genk, bus 45 van De Lijn naar Maaseik, afstappen in Rotem. Van bij Steengoed met de plooifiets over de winterdijk (Maasfietsroute 19 / Vlaanderen Fietsroute LF7 naar knooppunt 26) langs Heppeneert en Aldeneik naar De Spaanjerd (Kessenich). Omdat daar in de zomer geen bus komt: een lift met de auto tot aan de terminus van bus 45 in Maaseik en retour naar huis.

• Toerisme: www.rivierparkmaasvallei.eu

• Het volledige projectvoorstel voor Elerweerd

• Federatie van baggerbedrijven: www.belbag.be