De Braziliaanse steden barsten uit hun voegen terwijl het platteland leeg is en nog verder leeg loopt. De alternatieve landbouwscholen willen daar wat aan doen. Het netwerk van Alternatief Onderwijs voor Landbouwfamilies willen jongeren op het platteland houden en er samen met hen een nieuw toekomstperspectief creëren voor het leven op het land. Een heruitgave van Paulo Freire’s “Pedagogie van de Onderdrukten” anno 2015.
Ik verlaat Teresina en trek 300 km dieper het binnenland van Piauí in, tot in Oeiras, de vroegere hoofdstad van de staat. Joselito laat me kennis maken met de EFA van Oeiras, de Escola Familia Agricola, de Familie-Landbouwschool. Hij is hier zelf een oud-leerling van de school. Nu adviseert en assisteert hij de boerenfamilies op hun eigen bedrijf.
© Alma De Walsche
Eco-innovatie
Deze EFA-landbouwscholen geven de leerlingen een vernieuwende visie en aanpak mee, maar altijd in wisselwerking met de familie. De ouders moeten meegenomen worden op de weg die hun kinderen opgaan en in de visie die de leerlingen ontwikkelen als toekomstige boeren. In de EFA’s is dat de ecologische en duurzame benadering, zonder bestrijdingsmiddelen.
Daniel, een jongen van 15 van de landbouwschool van de staat Espirito Santo, vertelt:
Deze lagere en middelbare scholen hanteren een alternerend systeem waarbij theorie en praktijk, leren en werken, school en familiesituatie organisch met elkaar verbonden blijven. Concreet brengen de leerlingen twee weken door in de school in internaatsverband en keren vervolgens twee weken naar huis om de opgedane kennis in de praktijk te brengen.
Pedagogie met de voeten op de grond
Het pedagogisch project van deze scholen stelt expliciet dat het een pedagogie hanteert die vertrekt vanuit de realiteit van de arme families op het platteland en ingaat tegen het actuele hegemonische model. Vertrekpunt zijn de jongeren en de waardering voor de kennis en de cultuur die in de lokele gemeenschappen leven.
Celia Maria is coördinatrice van de Landbouwschool van Oeiras. ‘Wij leven hier al sinds mensenheugenis met watertekort maar daar kraait geen haan naar. Nu men in São Paulo het probleem begint te voelen, ziet men plots hoe ernstig die problematiek is.’ Ze vervolgt: ‘De mensheid wordt vandaag geconfronteerd met 3 dilemma’s. Er is de concentratie van meer dan de helft van de wereldbevolking in de steden. De voedselproblematiek: hoe gaan we de groeiende wereldbevolking voeden? En de ecologische problematiek. De pedagogie die wij hier hanteren, wil uitwegen zoeken voor die drie dilemma’s.’
De school in Oeiras telt 80 leerlingen verspreid over vier leerjaren. De leerlingen betalen per 2 weken een symbolische bijdrage van 7 euro (20 reais). De rest van de kosten wordt gedekt door stichtingen, buitenlandse ngo’s en toch ook steeds meer de Braziliaanse overheid zelf voor de lonen van de leerkrachten.
Onze pedagogie probeert een antwoord te bieden op de drie dilemma’s waarmee de mensheid vandaag geconfronteerd wordt.
De reeks slides die Celia me toont om hun benadering uit te leggen, eindigt met de uitspraak: “Opvoeding kan zich de luxe niet permitteren om de grond onder je voeten te negeren”.
‘De pedagogie zat met het hoofd in de wolken’, zegt Celia. ‘Deze aanpak van alternerend leren tussen school en familie heeft de pedagogie terug met de voeten op de grond gezet. Deze benadering dwingt ons ook om na te denken over de rol van opvoeding en over onze taak ten aanzien van de bredere samenleving en de planeet.’
De leerlingen zitten met hun handen in de grond, leren nieuwe irrigantietechnieken hanteren, kippenziekten bestrijden en zaden kweken maar denken ook na over welke richting ze met hun leven uit willen, engageren zich in hun omgeving, debatteren over ethische kwesties, over ecologie , filosofie en politiek. Het eindwerk van zo’n opleiding bestaat erin een “levensproject” te maken, een ontwerp van hoe ze de komende jaren hun leven verder gaan gestalte geven, met een uitgewerkte visie en een concreet stappenplan. Welke grond ze gaan bewerken, waar ze de nodige middelen gaan halen, hoe ze het werk zullen aanpakken en hoe ze dat verder zien uitgroeien voor zichzelf en in hun gemeenschap.
In de moestuin groeit rode biet, sla, zoete aardappel, maïs, maniok, passievrucht, worteltjes, tomaten, diverse soorten gourget, pompoenen, koriander.
© Alma De Walsche
Die aanpak werpt zijn vruchten af: 85 procent van de leerlingen die hun vorming kregen op zo’n EFA blijven op het platteland.
Paulo Freire herleeft
De pedagogie van Paulo Freire wordt hier op het platteland opnieuw tot leven gewekt. Paulo Freire was trouwens ook van het Noordoosten, van Recife. Begin de jaren 60 ontwikkelde hij hier zijn pedagogie van de onderdrukten, een alfabetiseringsmethode voor volwassenen vertrekkende vanuit de realiteit van de armen, waarbij de leerlingen via de taal en de woorden hun eigen realiteit leerden lezen en analyseren.
Paulo Freire werd minister van onderwijs in 1988. Toen hij in 1997 overleed, werkte hij aan een boek over ecopedagogie dat onafgewerkt bleef. In deze landbouwscholen beginnen zijn gedachten van twintig jaar geleden wortel te schieten.
Het Goede Leven ligt niet in de stad
Celia: ‘Het onderwijs is vandaag een moeilijk domein en leerkracht een heikele job. De leerlingen zijn niet gemotiveerd en de context is bijzonder complex. Maar hier ligt dat anders. Hoewel deze aanpak heel veel vraagt van de begeleider, is de voldoening veel groter en de band tussen leerling en leerkracht veel hechter. Leerlingen zijn ook erg gemotiveerd.’
‘Dit onderwijs maakt een einde aan de mythe dat je het goede leven moet zoeken in de stad.’
Dat merk ik wanneer ik de leerlingen in de klas aan het woord hoor. Ik vraag hen waarom ze hier naar school komen. ‘Dit onderwijs maakt een einde aan de mythe dat je het goede leven moet zoeken in de stad. We leren hier hoe we ons leven op het platteland kunnen verbeteren, we leren professioneel te zijn, zowel in het werk op het land als in de bedrijfsvoering. Er is heel veel migratie naar de stad, maar de stad betekent geweld en vervreemding van je familie. De garanties op een goed leven zijn hier groter’, zegt Magdalena, een leerling van het derde jaar. Ik schat haar 17.
De garanties op een goed leven zijn hier groter’, zegt Magdalena, een leerling van het derde jaar.
© Alma De Walsche
‘Met dit onderwijs verandert alles’, zegt Benedito, die uit een gezin van11 kinderen komt. ‘Het verandert je leven, je krijgt een beter inkomen, je leert de weg naar de overheidsprogramma’s gebruiken. De kwaliteit van je leven verandert gewoon.’ Of Masio: ‘De stad betekent geweld, de school verandert mijn leven en dat van heel mijn familie.’
‘Met dit onderwijs verandert alles’, zegt Benedito;
© Alma De Walsche
Wie hier van het land leeft’, zegt Roberto Sobreira van Embrapa, ‘moet voor 3 generaties zorgen: hij moet voldoende voedsel produceren voor de huidige generatie, en de condities van de bodem en het water garanderen voor de twee volgende generaties. Familiale landbouw in de sertão is een erg fragiele economie en het leven is hard.’
Iracélia, ex-leerlinge van de landbouwschool van Goiás, vertelt over het belang van de familiale landbouwscholen:
Het concept van deze scholen ontstond 80 jaar geleden in Frankrijk als Internationale Vereniging van Familiale bewegingen voor Plattelandseducatie, AIMFR. Vandaag is de beweging uitgegroeid tot een netwerk van 40 landen in alle continenten. In Brazilië zijn ze in 22 deelstaten aanwezig. Piauí alleen telt 18 EFA-scholen.