Eindelijk: Europa. Maar verwacht geen warm welkom. Hongarije is berucht om zijn harde behandeling van vluchtelingen en niet bepaald gastvrije politieke klimaat. Vluchtelingen die opgepakt worden, moeten er asiel aanvragen en vingerafdrukken laten nemen. Dat betekent een serieuze hypotheek op hun kansen om elders als vluchteling erkend te worden.
In het licht van de eerste lentezon valt het nog mee, het open centrum van Debrecen. Het gebouw, een voormalige legerkazerne uit de periode dat het Oostblok nog stevig overeind stond, bestaat uit enkele woonblokken, omheind met een muurtje. Aan de ramen hangt was te drogen. Maar de wacht aan de ingang, eveneens een sovjetrelict, is categoriek: ik kom er niet in.
Gelukkig hangt er wat volk rond buiten het kamp. Arif bijvoorbeeld, afkomstig uit Afghanistan, en duidelijk niet tevreden met het leven in Debrecen.
‘Het deugt hier niet. Je slaapt als een kip en wacht op eten als een hond. Ik kan hier niet blijven, ik wil naar Duitsland.’
‘Wanneer een Syrische oorlogsvluchteling liever naar Servië gedeporteerd wordt dan in Hongarije te blijven, dan zit er ergens iets serieus fout.’
Beeld uit een detentiecentrum.
© Zair
John is wat positiever. Hij verliet Nigeria om na een reis – die volgens hem ‘te lang is om na te vertellen’ – in Hongarije te belanden. ‘Ik zit hier nu twee weken. We worden goed behandeld, maar dat is alles. Eten en slapen, meer gebeurt daarbinnen niet. Ik verveel me te pletter, maar wat kan ik eraan doen? Het is de wil van God.’ Hij wijst naar boven. John weet nog niet waar hij heen zou willen.
‘Als ik werk vind, blijf ik. Anders probeer ik het in Oostenrijk.’
Een paar ondernemende Hongaren hebben de mogelijkheden van een populatie migranten ontdekt. Tegenover het kamp verrezen intussen een internetcafé, een kopiërwinkel en een filiaal van Western Union –een service om wereldwijd geld te verzenden. Ook de cafeetjes vlakbij Debrecen Refugee Camp doen gouden zaken. Een voorbeeld van hoe er zich omheen migratie allerlei economische activiteiten ontwikkelen die inspelen op de specifieke noden van mensen die onderweg zijn.
Aangekondigde crisis
Beeld uit een detentiecentrum.
© Zair
Migratie is voor Hongarije geen nieuw fenomeen. In de jaren negentig, tijdens de Balkanoorlogen, kende het land al een behoorlijke toestroom aan vluchtelingen, zegt Gabor Gyulai. Hij staat aan het hoofd van het departement vluchtelingen van het Hungarian Helsinki Committee, een van de grootste mensenrechtenorganisaties van Hongarije.
In korte tijd is Hongarije uitgegroeid tot de belangrijkste toegangsweg tot Europa, na Griekenland en Italië.
‘Na de onrusten in de Balkan werd het stil rond migratie, al vroegen toch elk jaar zo’n duizend mensen asiel aan.
Tot 2010 kwamen vooral vluchtelingen binnen langs de grens met Oekraïne, maar dat is compleet omgeslagen. Nu passeert zo’n 95 procent langs de Servisch-Hongaarse grens. In korte tijd is Hongarije uitgegroeid tot de belangrijkste toegangsweg tot Europa, na Griekenland en Italië. Vorig jaar werden er 43.000 mensen onderschept aan de grens, en die trend zal zich dit jaar zeker verder zetten.’
‘Maar dat had geen verrassing mogen zijn als je ziet wat er zich niet ver van onze grenzen afspeelt. Alleen de grote toestroom uit Kosovo had niemand zien aankomen, maar die is ook snel gestopt. De vluchtelingen nu hebben bijna allemaal een gegronde reden om asiel aan te vragen. Toch blijven de cijfers van wie erkend wordt als vluchteling in Hongarije erg laag. Hongarije heeft een werkend asielsysteem, maar net nu het nodig was, namelijk sinds 2010, werd het door de overheid afgebouwd. De laatste jaren kwam de focus meer en meer op detentie te liggen, in plaats van opvang.’
‘Erger dan een gevangenis’
Nizar, een Syriër uit Damascus, herinnert zich de Hongaarse detentiecentra nog goed. Acht dagen werd hij er opgesloten. Zijn poging om de Servisch-Hongaarse grens over te steken mislukte. De grenspolitie pakte hem en zijn metgezellen op.
Beeld uit een detentiecentrum.
© Zair
Nizar weigerde om in Hongarije asiel aan te vragen. Dat viel niet in goede aarde –hij werd opgesloten.
‘Het is erger dan een gevangenis. In zo’n detentiecentrum is er niets –enkel wat vuile matrassen in iets dat op een kooi lijkt. We kregen water noch eten. Uiteindelijk konden we aan de bewakers geld geven om voor ons iets te eten te kopen. Een toilet was er niet. Als je zo nodig moest naar het wc gaan, gaven ze je een lege fles.’
Hongarije geldt als een land waar xenofobie diep geworteld is onder de bevolking.
Na acht dagen werd Nizar gedeporteerd. De Hongaarse politie zette hem weer de grens met Servië over. Al bij al heeft hij geluk gehad. Sommige vluchtelingen blijven wel twee maanden in detentie.
De reden waarom Nizar geen asielaanvraag wilde indienen in Hongarije, ligt opnieuw bij de Dublin-conventie. Omdat Hongarije het eerste EU-land is waar Nizar voet aan de grond zette, is hij verplicht om daar asiel aan te vragen. En Nizar is lang niet de enige –integendeel.
Wanneer je asiel aanvraagt, worden je vingerafdrukken genomen en in een Europese databank opgeslagen. Mocht je daarna weggaan uit Hongarije en elders asiel aanvragen, dan heeft dat land het recht je terug naar Hongarije te sturen –wat in de praktijk effectief gebeurt. Met andere woorden: voor wie zijn vingerafdrukken laat nemen in Hongarije, zit het erop.
Publiek uit de kleren
Niemand wil echter in Hongarije blijven. De kans dat je er als vluchteling erkend wordt – en dus bescherming krijgt – is klein. De erkenningsgraad is een van de laagste van Europa. Economisch staat het land er niet bijster goed voor. De vooruitzichten om een nieuw leven op te bouwen, zijn veeleer beperkt –ook al omdat de overheid geen integratiesteun voorziet.
Beeld uit een detentiecentrum.
© Zair
Hongarije geldt als een land waar xenofobie diep geworteld is onder de bevolking. De behandeling van migranten aan de grens, waarbij mensen opeengepakt worden opgesloten zonder drinken of eten, waarbij iedereen publiek uit de kleren moet voor een “gezondheidscontrole”, en waarbij de politie hardhandig optreedt, die behandeling kan je moeilijk een warm welkom noemen.
Hij vertelt hoe een van zijn vrienden zijn vingertoppen verbrandde om toch maar geen vingerafdrukken te moeten geven.
Nizar wou een tweede poging ondernemen. Daarom weigerde heeft zijn vingerafdrukken te geven en koos ervoor de detentie uit te zweten. Maar nu twijfelt hij. Wat hij zag van Europa, beviel hem niet. Hij vertelt hoe een van zijn vrienden zijn vingertoppen verbrandde om toch maar geen vingerafdrukken te moeten geven.
Ook Gabor Gyulai van het Hungarina Helsinki Committee kent dergelijke verhalen. ‘De weigering om asiel aan te vragen in Hongarije, is een trend die we de laatste maanden pas opmerken en die ons zorgen baart. Het laat duidelijk zien dat het gemeenschappelijk Europees migratiebeleid faalt. Als een Syrische oorlogsvluchteling verkiest om terug naar Servië gedeporteerd te worden dan in Hongarije te blijven – waar toch zoiets als een asielsysteem bestaat – dan zit er ergens iets serieus fout.’
Vicieuze cirkel
Beeld uit een detentiecentrum.
© Zair
Sinds 2010 is het Fidesz, de partij van minister-president Viktor Orban, die de plak zwaait in Hongarije. Fidesz staat een duidelijk rechts beleid voor, maar migratie was nooit echt een thema. Tot voor kort.
‘Migratie is geen politiek thema omdat de Hongaren wel iets anders aan hun hoofd hebben.’
Het laatste half jaar kwam president Orban met gespierde uitspraken dat ‘Hongarije geen migranten nodig heeft’ en beloofde ‘Hongarije Hongaars te houden, wat Brussel ook moge beslissen’. Er werd een nationale consultatie afgekondigd met migratie als thema, een soort veredelde volksraadpleging.
Het anti-migratiediscours van de regerende Fideszpartij loopt samen met haar dalende populariteit. Maar de strategie heeft niet gewerkt, integendeel. Fidesz blijft stemmen verliezen aan Jobbik, de ultranationalistische oppositiepartij.
Migratie is geen politiek thema omdat de Hongaren wel iets anders aan hun hoofd hebben en omdat het bijzonder weinig zichtbaar is in de samenleving, aangezien het leeuwendeel van de vluchtelingen snel weer vertrekt –de helft al in de eerste dagen van hun verblijf in Hongarije.
Integratiekampen
Een deel van het probleem ligt volgens Gabor Gyulai bij het ontbreken van iedere vorm van integratie. ‘Er bestond een soort integratiebeleid, maar dat kwam erop neer dat mensen in zogenoemde integratiekampen moesten verblijven. Je kan je inbeelden hoe goed je je kan integreren ergens in een kamp ver weg van de Hongaarse samenleving.’
‘We hebben goede opvang nodig –geen sovjetbararken waar duizenden mensen opeengepropt zitten.’
‘Onder druk van ngo’s kwam er een nieuw beleid, gebaseerd op het Pools model. Maar het is een lege doos. Om een voorbeeld te geven: in heel de procedure is geen vertaler voorzien. De family support units, die instaan voor de integratie van erkende vluchtelingen, kunnen gewoon niet met hen communiceren.’
Beeld uit een detentiecentrum.
© Zair
De reden dat mensen zo snel mogelijk weg willen, is dat Hongarije hen simpelweg niets te bieden heeft. Maar het is gecompliceerder dan dat, zegt Gabor Gyulai.
‘We zijn in een soort vicieuze cirkel terecht gekomen. De overheid gaat ervan uit dat niemand wil blijven, en gebruikt dat als argument om geen integratiebeleid te voorzien. Maar mensen krassen net op omdat er geen mogelijkheid is hier een leven uit te bouwen en het systeem hen slecht behandelt.’
‘Hongarije zal nooit echt een bestemmingsland worden in de nabije toekomst. Maar ik geloof erin dat zeker 20 procent zou blijven als de mogelijkheden er waren. Om die 20 procent te overtuigen om te blijven, hebben we een goede opvang nodig –geen sovjetbararken waar duizenden mensen opeengepropt zitten. En zeker geen detentie.’
Dubbelzinnige boodschappen
Gabor vindt dat de EU een duidelijkere rol moet spelen. ‘Nu krijgt Hongarije erg dubbelzinnige boodschappen uit Brussel. Langs de ene kant staat de overheid onder druk om een goede grenswachter te zijn en zo weinig mogelijk mensen binnen te laten, langs de andere kant komt er kritiek dat de mensenrechten van vluchtelingen niet gerespecteerd worden.’
‘We moeten eerlijk zijn. Het probleem is groter dan Hongarije alleen; de oplossing dus ook. Als we vluchtelingen iets willen bieden in Hongarije, dan hebben we daar hulp voor nodig. Hongarije is nog geen multiculturele samenleving, maar kan dat wel worden.’
Deze reportage kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos.
