Greta Thunberg: ‘Ik doe dit omdat jullie, volwassenen, mijn toekomst verpesten’

© Greta Thunberg (Twitter)​

‘Ik ben moe’, zegt de 15-jarige Greta Thunberg aan de telefoon. ‘Moe en een beetje hoopvol.’

Deze zomer was de warmste in 262 jaar in Zweden, het land werd geteisterd door ongezien hevige bosbranden. Toen op 20 augustus deze uitzonderlijke zomervakantie eindigde, besloot Thunberg dat het tijd was om eens niet naar school te gaan. Er waren belangrijkere zaken in het leven en de wereld.

• ‘Ben je zeker?’ vroeg haar vader

• ‘Heel zeker’, antwoordde Thunberg

• Als vader kan ik dit niet goedkeuren

• Dat weet ik

Hij omhelsde zijn dochter en fluisterde: ‘Als mens sta ik helemaal achter je’. Thunberg knikte.

Ze nam haar rugzak en wandelde naar het parlementsgebouw. Sindsdien zat ze daar elke dag. Met haar leerboeken op schoot en een bord naast zich met in zwarte viltstift ‘Skolstrejk för klimatet’ erop. Schoolstaking voor het klimaat.

(Update uit december 2018) Tijdens de klimaattop in Katowice kreeg Greta het podium:

2030 is tipping point

Op zondag 9 september zijn er in Zweden parlementsverkiezingen. Tot de laatste schooldag ervoor, bleef ze zitten, telkens een schooldag lang, van half negen tot drie.

“Niet naar school gaan, is mijn manier om mijn stem te laten horen.”

‘Ik heb geen stemrecht’, vertelt ze verder aan de telefoon. ‘Ik heb wel schoolplicht. Niet naar school gaan, is mijn manier om mijn stem te laten horen. Waarom zou ik iets leren op school als politici niet geïnteresseerd zijn in feiten? Als ze de wetenschap telkens weer naast zich neerleggen? Klimaatverandering is de belangrijkste kwestie van onze tijd. Het zou bovenaan alle politieke agenda’s moeten staan. Waarom staat het daar niet?’

Thuis maakte ze briefjes die ze uitdeelde aan wie geïnteresseerd was. Het waren meer mensen dan gedacht. ‘Ik doe dit omdat jullie volwassenen mijn toekomst verpesten’, schreef ze erop. Soms kreeg ze te horen dat Zweden toch een modelland is. De regering nam een klimaatwet aan die het land verplicht de uitstoot van broeikasgassen tegen 2045 op nul te brengen. ‘We geloven zo graag dat we goed bezig zijn. Dat maken politici ons ook wijs. In de statistieken wordt onze consumptie niet meegeteld’, weet Greta. ‘We consumeren veel te veel, we importeren veel te veel. Wat die vliegtuigen en schepen uitstoten, dat negeren we officieel.’ Volgens haar moet er meer gebeuren. En vooral: politici moeten meer over het belang van klimaatbeleid praten.

“Als vader kan ik dit niet goedkeuren, als mens sta ik volledig achter haar.”

‘Als ik honderd word, dan leef ik nog in 2103. Maar ik weet dat de tijd die we hebben om de gevolgen van de klimaatverandering in te dammen, beperkt is. In 2030 dreigen we een tipping point te bereiken, een punt waarna we in een onvoorspelbare wereld belanden, waarin klimaateffecten elkaar gaan versterken. Dan heb ik nog mijn hele leven voor me.’

In een brief die ze schreef aan iedereen die wilde weten waarom ze niet naar school ging en staakte voor het klimaat, legde ze ook uit dat ze zich veilig wil voelen en dat ze niet meer kan horen hoe volwassenen haar op school, op straat, op de televisie betuttelend en sussend toespreken en zeggen dat ze ‘positief moet zijn’ of dat ze klimaatverandering wegschuiven als ‘veel te ingewikkeld voor haar om te begrijpen.’

‘Ik was twaalf en ik begreep waarover het ging. Ik besloot niet langer vlees te eten en niet meer te vliegen. Zo moeilijk is dat niet.’

De eerste dag zat Thunberg alleen tegen de dikke muren van het parlement en vroeg de politie haar vriendelijk om de veiligheidsperimeter rond het gebouw te respecteren. Ze verhuisde naar de overkant van de straat en kreeg een vergunning om daar elke dag tot aan de parlementsverkiezingen te zitten. De volgende dag sloten anderen zich bij haar aan. Een paar dagen later dook er zelfs een leraar op. Ook hij ging zitten. ‘Ik loop nu een paar dagen loon mis, maar dit is belangrijker’, vertelde hij aan The Guardian. Net als haar vader verwoordde hij het zo: ‘Als leraar kan ik moeilijk steunen wat ze doet, als mens heeft ze al mijn respect.’

“Ik was twaalf en begreep waarover het ging. Ik besloot geen vlees meer te eten en niet meer te vliegen. Zo moeilijk is dat.”

Zelf schrok Thunberg van de aandacht die haar overstroomde. Filmploegen volgden haar, journalisten schoven een opname-apparaat onder haar neus. Haar stille zitstaking weekte wat los. ‘Ik had verwacht dat ik daar de heel tijd alleen zou zitten. Zo veel aandacht is wel mooi, ik hoop alleen dat we er ook iets mee bereiken.’ Ondertussen volgden kinderen in Nederland en Groot-Brittannië haar voorbeeld, deden andere Zweedse jongeren in andere steden haar na en verzamelden in Noorwegen honderden jongeren om een ernstig klimaatbeleid te eisen. Allemaal wijzen ze erop dat het hun toekomst is waarover nu beslist wordt. En dat ze graag zouden meepraten.

Jongerenklimaatmars

Op een zondagochtend in het tot kunstencentrum omgevormde oude postgebouw van Merelbeke kijken zeven jongeren tussen 12 en 19 jaar naar de projectie van een wandelkaart op de muur. Een rode lijn kronkelt van Gent naar Brussel. 70 kilometer, dat is de afstand die ze in drie dagen willen afleggen. Van 5 tot 8 oktober zullen ze van Gent, via slaapplaatsen in Melle, Aalst en Dilbeek naar Brussel wandelen. Het wordt een mars voor het klimaat en voor inspraak. Een jongerenklimaatmars. Al zoeken ze nog een betere naam. ‘Het mag wat cooler klinken’, grijnst Lina Cox (12). In Brussel proberen ze afspraken vast te leggen met ‘belangrijke politici.’

“Waarom laten ze ons zelf geen oplossingen bedenken?”

Johanna Vandenbussche, lerares aan het Koninklijk Technisch Atheneum in Gent schetst de stand van zaken, waar ze staan met de uitnodigingen en de antwoorden. De burgemeester van Gent zal hen op vrijdagavond uitwuiven, samen met een aantal schepenen. De ogen van de jongeren glinsteren. Joke Schauvliege heeft toegezegd, Bart Staes van het Europees parlement ook. Er wordt instemmend geknikt, maar ze willen meer en verder gaan. Want de eisen die ze op hun eerste bijeenkomst voor de zomervakantie formuleerden, overschrijden – net zoals het klimaat - de bevoegdheden van een minister, het is een takenpakket voor een voltallige regering. Het gaat onder andere ook over minder auto’s, meer fietsen.

Ze willen Ben Weyts spreken. En Hilde Crevits. ‘Want als je op school nauwelijks iets leert over klimaatverandering, dan besef je niet waarover het gaat.’ Er ontspint zich een discussie. ‘We leren er wel over, maar op een totaal ongeïnspireerde manier’, zegt Stans Logghe (14). ‘Het gaat altijd over wat niet meer mag. Jongeren luisteren op de duur niet meer. Je moet het anders aanpakken. Waarom laten ze ons zelf geen oplossingen bedenken?’ ‘Ze moeten daar ook geen aparte lessen over maken’, denkt Tine Devos. ‘Dat moet gewoon deel zijn van hoe een school werkt. Dan wordt het normaal om over het klimaat te praten en te doen wat nodig is.’

Maar Crevits liet alvast weten dat het voldoende is als ze met mevrouw Schauvliege praten. Van Weyts hoorden ze niets. ‘We moeten nog eens schrijven’, stelt Bo Vanhoorick (13) ‘Blijven aandringen. Ze kunnen dit niet zo maar naast zich neerleggen.’ Zelf schreef zij een brief naar koningin Mathilde en kroonprinses Elisabeth. Ze haalt hem uit zijn omslag, strijkt hem glad en geeft hem door aan de anderen. Ze lezen hem. ‘Wij schrijven u als bezorgde tieners’, begint de brief. ‘bezorgd over ons klimaat.’ Drie concrete vragen worden er geformuleerd: of de koning in zijn volgende toespraak de Belgen aanspoort hun levensstijl aan te passen, of het koningshuis de politici op hun verantwoordelijkheid wil wijzen en of ze mogen langskomen op 8 oktober? Allemaal ondertekenen ze de brief.

Maar Crevits liet alvast weten dat het voldoende is als ze met mevrouw Schauvliege praten. Van Weyts hoorden ze niets.

Of het iets zal uithalen? Hun mars, hun brieven, hun eisenbundels? ‘Het is een weg’, meent Tine. ‘We hebben goede ideeën, maar als we hier blijven zitten, kunnen we niemand aanspreken. Als we naar de politici gaan, kunnen we onze stem versterken.’ ‘Ja’, gaat Bo verder. ‘Zij nemen de beslissingen. Wij niet. Zij moeten beslissen om bedrijfswagens af te schaffen. Ik voel me niet machteloos, maar als ik zeg dat ik meer fietspaden wil, is er een politicus nodig die dat mogelijk maakt.’

“Ik voel me niet machteloos, maar als ik zeg dat ik meer fietspaden wil, is er een politicus nodig die dat mogelijk maakt.”

Tine knikt. ‘Dit gaat over onze toekomst. Als we nu al denken: het zal niets uithalen, het zal geen verschil maken, dan kunnen we er beter mee stoppen. We moeten het proberen. Het kan enkel positief uitdraaien. Erger kan het niet worden. En als ze dit naast zich neerleggen, dan proberen we gewoon iets anders. We zwijgen niet meer.’ Lina sluit zich hierbij aan. ‘Ik hoop dat als we naar het parlement gaan ze eindelijk de ernst van de zaak beseffen. Wij doen dit niet zo maar.’

‘Mag ik wat cijfers geven?’ Enigszins verontschuldigend kijkt Ivo (14) de anderen aan. ‘Tijdens de laatste ijstijd was de gemiddelde jaartemperatuur vier graden kouder. Een opwarming van twee graden brengt ons in een wereld die we nooit gekend hebben, waarin nooit een mens gewoond heeft.’ Tine schudt haar hoofd. ‘En dan hoor je sommigen zeggen dat ze niet liever willen dan dat het wat warmer wordt.’

Met zeventig hopen ze begin oktober te zijn op hun tocht. ‘Het mogen er meer zijn, maar we vinden moeilijk slaapplaatsen voor een grotere groep’, zegt Vandenbussche. Ook al beperkt zij zich samen met Marjolein Moreaux nu tot de praktische uitwerking van de mars, zij was het die het zaadje plantte.

Iedere zondag kwamen ze al in Gent samen voor zondag klimaatdag. Maar ze merkten hoe moeilijk het was aandacht te krijgen en vast te houden. Vandenbussche: ‘”Waarom komen de jongeren niet op straat?”, vroeg mijn broer zich af. We zaten thuis en dachten: ‘Misschien moeten de jongeren zelf hun stem laten horen?’ Dat is zo veel krachtiger. Zij zijn de toekomst. Mijn broer stelde zich een mars voor, tijdens de week, van Gent naar Brussel. ‘Dit is belangrijker dan school’, meende hij.

Ons leek het meer haalbaar om het tijdens een weekend te organiseren. Je wil niet te horen krijgen dat jongeren enkel meelopen om niet naar school te moeten. In ieder geval: toen we het voorlegden aan de kinderen, waren ze allemaal enthousiast.’ ‘We hopen gewoon dat het iets in gang zet’, zegt Bo. ‘Dat moet ook wel. We zijn niet de enige. In Nederland, de Verenigde Staten, overal staan er kinderen op om hun stem te laten horen. Misschien komen er wel zo veel acties dat ze hen overspoelen.

Schuldig verzuim van de regering

Op 29 oktober staat in de rechtbank van Eugene, Oregon de zaak Juliana versus de Verenigde Staten op de rol. Nu al wordt het de klimaatzaak van de eeuw genoemd. 21 jongeren dagen de regering van hun land voor de rechtbank omdat die er volgens hen niet in slaagt hun recht op een toekomst te garanderen. Al in de zomer van 2015 – nog onder president Obama – dienden ze hun klacht in. De regering, menen ze te kunnen bewijzen, doet veel te weinig om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en te veel om de fossiele industrie te ondersteunen en schaadt zo hun grondwettelijk rechten op leven, vrijheid en eigendom. Bovendien had de overheid het maatschappelijke contract ondermijnd. Het was aan haar om publieke zaken als water, lucht of in dit geval: het klimaatsysteem en de atmosfeer zorgzaam en met oog voor de toekomst te beheren.

De regering, menen ze te kunnen bewijzen, doet veel te weinig om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en te veel om de fossiele industrie te ondersteunen en schaadt zo hun grondwettelijk rechten op leven, vrijheid en eigendom.

Omdat de toen achttienjarige Kelsey Juliana als eerste haar naam op de aanklacht zette, heet deze rechtszaak officieel Juliana versus de Verenigde Staten. Maar elk van de jongeren had zijn eigen redenen om de rechtszaak mee aan te spannen. De negenjarige Levi woont op een eiland voor de kust van Florida. Als de berekeningen en modellen kloppen dan zal tegen 2050 het strand waar hij nu op speelt, schelpen zoekt en dat hij zijn thuis noemt, onder water verdwenen zijn.

De zeventienjarige Nathan uit Alaska omschrijft zichzelf als een wintermens. Hij kan zich geen wereld zonder sneeuw inbeelden en toch ziet hij nu al om zich heen hoe de sneeuwlaag in de winter minder dik wordt, hoe wat vroeger bevroren was nu ijsvrij is. ‘Ik wil niet werkloos toekijken hoe de winter uit mijn leven verdwijnt’, zegt hij.

De dertienjarige Jayden uit Louisiana maakte de voorbije jaren negen extreme stortbuien mee die normaal een keer in de vijfhonderd jaar voorkomen. Haar huis staat officieel niet in overstromingsgevoelig gebied. Toch stroomde het onder en werd het voor de helft vernield. ‘Ik voel me erg kwetsbaar.’

Gebrek aan bescherming. Gebrek aan voorzienigheid. Dat verwijten de jongeren hun regering. Het is schuldig verzuim zeggen ze. Al in de negentiende eeuw werd het verband gelegd tussen de verbranding van fossiele brandstoffen en klimaatverandering. Sinds 1952 circuleert die wetenschap binnen overheidskringen. Toch gebeurde er niets. Of ze deed iets, maar te weinig en te laat. En nu, met Trump, wordt zelfs het verband tussen broeikasgassen en de opwarming van de aarde ontkend.

‘Een stabiel klimaatsysteem is de basis van de samenleving. Zonder is er geen sprake van beschaving noch van vooruitgang.’

De jongeren, of het nu in de VS, in Zweden, Nederland of België is, missen het vertrouwen dat ze een leefbare planeet zullen erven. De rechter die de klacht ontvankelijk verklaarde, Anne Aiken uit Oregon formuleerde het zo: ‘Een stabiel klimaatsysteem is de basis van de samenleving. Zonder is er geen sprake van beschaving noch van vooruitgang.’

‘Geen tijd om in je luie stoel te zitten’

Voor de jongeren is deze rechtszaak een manier om voor hun toekomst op te komen. Zij zijn de generatie die de effecten van de klimaatverandering die nu al onomkeerbaar zijn zullen voelen. En dus spijbelen ze voor het klimaat, wandelen ze voor het klimaat, betogen ze voor het klimaat of stappen ze regelrecht naar de rechtbank.

Vijftien dagen lang zat Greta aan het Zweedse parlement. Ze is nat geworden, ze heeft het koud gehad, soms was het verrassend warm. Op 7 september om 15u gespte ze haar rugzak op haar rug en nam ze haar protestbord onder de arm. Haar schoolstaking voor het klimaat zat erop. ‘Ik hoop dat het iets in beweging zet’, vertelt ze.

‘Soms moet je iets doen zonder te weten of het een effect zal hebben. Er is geen tijd meer om in je luie stoel te blijven zitten en te wachten tot anderen het voor jou zullen oplossen. We dragen allemaal een verantwoordelijkheid en die moeten we nemen. Wat er nu beslist wordt of niet, de maatregelen die genomen worden of niet, dat zal mijn hele leven beïnvloeden, en de levens van mijn kinderen en kleinkinderen. Misschien vragen zij ooit waarom je niets deed en waarom zij die wisten wat er aan het gebeuren was, hun mond hielden. Ik kan niet niets doen.’