IS gebruikt Koerden in oorlog tegen Koerden

Volgens berichten uit de Koerdische regio betaalden ouders bedragen die opliepen tot 170.000 dollar aan tussenpersonen die hun zonen opspoorden en hen vrijkochten. Een voormalige minister zou 100.000 dollar voor zijn zoon hebben betaald - wiens broer overigens aan de zijde van de Koerdische peshmerga tegen IS vecht. De peshmerga verloren in een jaar zo’n 1200 man in die strijd.

Volgens Mariwan Naqshbandi, woordvoerder van het Koerdische ministerie van Religie in Erbil, werken ouders die hun zonen terughalen daarbij nauw samen met de Koerdische veiligheidsdienst. Overigens komen ook de meeste ontvoerde yezidi-vrouwen die nog uit het kalifaat van IS geraken, vrij doordat hun familieleden hen van IS-strijders kopen. De bedragen daarvoor zijn lager, oplopend tot 30.000 dollar per vrouw.

Iraaks-Koerdische imam sluit zich aan bij IS

Naqshbandi vertelt dat toen Mollah Shwan, een salafistische imam uit de Iraaks-Koerdische hoofdstad Erbil, zich begin dit jaar aansloot bij de islamitische terreurgroep IS, bij de Koerdische regering alle alarmbellen afgingen. Tot dan was er nauwelijks aandacht voor de aantrekkingskracht van IS op Koerden, wier peshmerga immers juist een vooraanstaande rol speelde in de strijd tegen die groep.

Al snel na zijn vertrek kwam de imam in beeld op video’s die IS verspreidde, waar hij Koerdische gegijzelden tergde, die in oranje jumpsuits vastzaten in kooien. De boodschap was dat niets hen kon redden omdat hun leiders ongelovigen waren, en dat iedere peshmerga-aanval op IS zou worden gevolgd door een executie. Wat er precies met hen is gebeurd, is maanden later nog onzeker.

Mollah Shwan in een IS-video die Koerdische Peshmerga’s in kooien toont voor ze gedood worden

‘Ik voetbalde met hem!’ zegt Naqshbandi over de imam. ‘Hij was mijn vriend. Ik kwam bij hem thuis, en zag zijn dochters.’

De salafist had Naqshbandi nooit iets laten blijken van een voorkeur voor daesh, zoals hij IS noemt naar het Arabische acroniem. Wel riep hij volgens gelovigen in zijn moskee op tot een terugkeer naar de tijd van de profeet – maar dat doen veel salafisten. Naqshbandi houdt vol: ‘Ik kon niet geloven dat hij naar daesh (IS, red.) was gegaan.’

De stap van de imam illustreerde voor hem wel hoe makkelijk salafisten die de vreedzame tak aanhangen van deze sekte binnen de soennitische islam overgaan naar de zogenaamde Jihadi-salafisten, waartoe IS wordt gerekend. ‘We weten niet wanneer ze veranderen. Het kan ieder moment gebeuren.’

‘We weten niet wanneer ze veranderen. Het kan ieder moment gebeuren.’

Om die reden nam het ministerie alle 2800 imams die actief zijn in Iraaks-Koerdistan onder de loep, en stelde van de 74 die zich als salafist profileren een dossier samen. Naqshbandi erkent dat er ten aanzien van hen sinds het vertrek van zijn vriend gezonde argwaan is: ‘We hebben ze allemaal gesproken, maar zijn niet zeker van ze. We houden ze allemaal in de gaten, en ook hun omgeving, familie en vrienden.’

Dat zou moeten voorkomen dat zij jongeren rekruteren voor IS, maar uit Naqshbandi’s woorden blijkt dat dit een vrome wens is. Niet alleen verplaatsen imams hun klasjes naar huiskamers, ook in Koerdistan vinden veel jongeren de weg naar IS nu via het internet, zegt hij.

500 Iraakse Koerden bij IS

Volgens Naqshibandi zijn van de 500 Iraakse Koerden die zich bij IS aansloten er 250 gedood, en zijn 100 terug bij hun families. Na terugkeer worden de spijtoptanten uitgebreid ondervraagd om zeker te zijn dat ze geen meer gevaar vormen voor de samenleving. Meestal is het hele gezin betrokken bij dat proces, waarbij de familie zich garant stelt voor de jongeman.

‘Ondanks het sterke Koerdische nationalisme drijft politiek falen en corruptie mensen toch in de armen van radicale moslims.’

Daarnaast moeten er tal van rekruten zijn van wie de Koerdische overheid het bestaan niet weet. Dat bleek toen bij de IS-aanslag op het hoofdkwartier van de veiligheidsdienst in Erbil in 2014 een van de daders een Koerd was. Abdel Rahman el-Kurdi was alle controleposten moeiteloos gepasseerd, want daar wordt alleen gecontroleerd of de automobilist Koerdisch spreekt. En een volgende aanslag, in april dit jaar bleek zelfs het werk van een slapende cel van eigen grond, die via sociale media contact met Mollah Shwan had opgenomen en van afstand instructies voor de aanslag had gekregen.

Sindsdien hebben de Koerdische veiligheidsdiensten meerdere van dit soort cellen opgerold. En hoewel ze van jongeren die naar IS verdwenen zelfs de ouders oppakten als een soort afschrikwekkend voorbeeld voor wie soortgelijke plannen heeft, kunnen ze een nieuwe aanwas niet echt voorkomen.

Dat heeft te maken met de vruchtbare bodem die IS in de Koerdische Regio van Irak heeft aangetroffen, zegt de Nederlands-Koerdische historicus Jabar Kadir. Ondanks het sterke Koerdische nationalisme, dat zich vertaalt in het streven naar een onafhankelijke staat en een hereniging van de vier delen van Groot-Koerdistan (in hedendaags Iran, Irak, Syrië en Turkije met totaal bijna dertig miljoen zielen), drijft politiek falen en corruptie mensen toch in de armen van radicale moslims.

De conservatieve islam heeft een lange traditie in de regio, waar Iran en Saoedi-Arabië islamitische groeperingen al sinds de jaren tachtig steunen met geld en met wapens

‘Radicale mollahs proberen invloed uit te oefenen, met name op analfabeten en mensen die ontevreden zijn met de regering als het gaat om corruptie en sociale gelijkheid,’ zegt Kadir.

Daar komt bij dat hoewel het Koerdisch nationalisme niet religieus is, politieke groepen de islam wel gebruikt hebben om kiezers voor zich te winnen. De conservatieve islam heeft een lange traditie in de regio, waar Iran en Saoedi Arabië islamitische groeperingen al sinds de jaren tachtig steunen met geld en met wapens, aldus Kadir.

‘Ze profiteerden van de slechte situatie van de jaren tachtig, met veel arme gezinnen en weduwen van strijders van PUK en KDP,’ zegt hij. Die twee Koerdische partijen voerden strijd tegen de Iraakse dictator Saddam Hoessein. ‘Invloed was er vooral in Halabja en Byara. Maar ook in Erbil; in die tijd durfden vrouwen niet zonder hoofddoek over straat.’

Erbil staat nog steeds als conservatief te boek, en Halabja bleef overwegend islamitisch na Saddams aanval met gifgas in 1988. In Byara vestigde zich in 2001 onder leiding van de Koerdische salafist Mollah Krekar de extreem-islamitische groep Ansar al-Islam, die banden had met Al-Qaida. Amerikaanse bombardementen maakten in maart 2003 een einde aan het islamitische ministaatje.

‘Mollah Krekar had veel Koerden onder zich, die nadien gevlucht zijn naar Iran. Sommigen vochten in Afghanistan en zijn daarna teruggekeerd naar Koerdistan.’

Met de val van Saddam verloren islamisten hun invloed, zegt Kadir, want door de economische vooruitgang van Koerdistan wisten KDP en PUK burgers aan zich te binden; en de islamistische partijen hadden niet zoveel geld. Die partijen zijn inmiddels wel zo ingeburgerd dat ze ook in het Koerdische parlement vertegenwoordigd zijn; terwijl een van hen, de meest radicale groep van Ali Bapir, indertijd samenwerkte met Ansar al-Islam. Een van zijn parlementsleden is zelfs voorzitter van de mensenrechtencommissie.

Van Ali Bapir is bekend dat hij zich in 2005 verzette tegen het houden van verkiezingen voor een Koerdisch parlement, omdat in zijn interpretatie van de Koran de enige mogelijke staat een islamitische is naar het voorbeeld van die van de profeet. Net als IS schijnt hij de meeste Koerden als ongelovigen te beschouwen vanwege hun gematigde geloofsopvatting, waarin zelfs alcohol geen taboe is.

‘Nu proberen ze deel te nemen aan het politieke leven, maar als ze de macht zouden hebben zou dat niet zo’n groot verschil maken met wat daesh nu doet,’ zegt Kadir over Bapir en de zijnen.

De invloed van de radicale islam

De radicale islam is zo ingebed in de samenleving, dat er eerder dit jaar in de Koerdische media meldingen waren van pro-IS graffiti op muren in Erbil. Islamistische groepen hebben veel invloed in de lagere klassen van de maatschappij, doordat ze de armen woningen, scholen en steun bieden. Tot voor kort konden hun imams tijdens de vrijdagpreek ongestoord hun radicale boodschap spuien.

Voor Koerdisch nationalisme is bij IS geen plaats.

Door lange affiliatie met de conservatieve islam zijn binnen IS ook Koerden actief op hoge posities, zoals Ziad Salim Mohammad Ali al-Kurdi, die begin dit jaar omkwam bij een Amerikaans bombardement. Hij was al in 2006 opgepakt door de Amerikanen, en kwam in de gevangenis in contact met de huidige IS-leider Baghdadi. Die heeft hem vooral ingezet om de strijd tegen mede-Koerden te leiden, aan het front bij Gwer en Makhmour, op tientallen kilometers van de hoofdstad Erbil.

IS zet Koerden graag tegen elkaar op. In Koerdische dorpen die ze in Syrië veroverden, rekruteerden ze jongeren op school en in de moskee voor hun trainingskampen. Ook onder de jongeren die zich bij IS aansloten voor de strijd tegen de Syrische president Assad bevonden zich Koerden. Exacte aantallen zijn niet bekend. Er zijn berichten dat rekruten die weigerden tegen hun broeders te vechten als verraders zijn geëxecuteerd. Voor Koerdisch nationalisme is bij IS geen plaats.

Ook niet in de rekruteringscampagne voor Koerden die IS deze zomer voerde met YouTube-filmpjes in het Koerdisch. In een daarvan staat een groepje militanten voor de bekende IS-vlag. ‘Met het zwaard hakken we jullie hoofden af en met de Koran zullen we Gods wet, de Sharia invoeren,’ zegt een van hen. Hij waarschuwt de Koerden hun samenwerking met de ‘kruisvaarderscoalitie’ te staken, doelend op de door de Amerikanen geleide coalitie die zich in Irak en Syrië tegen IS richt.

De Koerdische autoriteiten in Erbil is er veel aan gelegen om een einde te maken aan dit soort invloed. Om Mollah Shwans aantrekkingskracht vanuit het kalifaat af te kappen maakten de Amerikanen jacht op hem. In juli werd zijn dood gemeld bij een luchtaanval bij het IS-bolwerk Hawaija, nabij Kirkoek.

Het totale aantal Koerden uit Turkije bij IS zou in de duizenden kunnen lopen.

Ook onder Koerden in Turkije hebben rekruteringscampagnes succes. In de voornamelijk Koerdische stad Adiyaman hebben bijvoorbeeld zeker zeventien families melding gemaakt van zonen die verdwenen, maar het werkelijke aantal IS-rekruten zou wel driehonderd bedragen. Als dat klopt, kan het totale aantal Koerden uit Turkije bij de groep in de duizenden lopen.

Daders van twee aanslagen op Koerden in Turkije kwamen uit Adiyaman. De een voerde in juli een zelfmoordaanslag uit op Turks-Koerdische activisten die bijeenwaren om te werken aan de wederopbouw van Kobani, de op IS heroverde Koerdische stad in Syrië. De ander was kort daarna betrokken bij het tot ontploffing brengen van explosieven tijdens een Koerdische demonstratie in de Koerdisch-Turkse stad Diyarbakir.

Reactie op de seculiere en uiterst-linkse PKK

Ook hier speelt armoede een rol. In de Koerdische regio van Turkije is de werkloosheid veel hoger dan elders in het land. Maar dat is niet het enige. Experts wijzen erop dat de vlucht naar IS ook een reactie is op de macht van de militante Koerdische Arbeiderspartij PKK.

‘Niets zaait meer angst, dan in staat zijn de vijand te rekruteren.’

Terwijl de PKK-zuster PYD in Syrië een belangrijke militaire tegenspelers is van IS, jaagt de seculaire en uiterst-linkse toon van de PKK Koerdische jongeren in Turkije juist in diens armen, is de stelling.

‘De Koerdische samenleving is een religieuze samenleving, en velen hebben problemen met de seculaire taal van de PKK en keren zich van hen af,’ aldus Mehmet Kurt, een assistent-professor in de sociologie aan de Turkse Bingol Universiteit, die een boek over Koerdische islamisten heeft geschreven.

Tegen de International Business Times sprak hij over de breuk in de Koerdische samenleving tussen seculier en links enerzijds, en religieus anderzijds. Bij de laatste groep speelt het streven naar een eigen staat minder dan bij links; hun droombeeld is eerder een islamitische staat.

Zo’n twintig jaar geleden voerden de PKK en de belangrijkste islamitische groep in Turks-Koerdistan, Hezbollah een machtsstrijd. Om tegengas te geven aan de seculiere missie van de PKK sloot deze soennitische groep – niet te verwarren met de sjiitische beweging onder dezelfde naam in Libanon – zich aan bij de nationale beweging om islamitische politiek in Turkije te bevorderen. Daardoor kon de Turkse leider Erdogan jarenlang rekenen op veel Koerdische steun.

‘Veel mensen denken ten onrechte dat ze IS steunen,’ zegt Kurt over Hezbollah. ‘Al zijn Hezbollah-leden vanwege hun oppositie tegen de PKK wel toleranter jegens IS.’

Dat kwam deze zomer tot uiting toen linkse Koerden de bomaanslagen in hun steden beantwoordden met aanslagen op Turkse regeringsdoelen – want ze verwijten Ankara dat het IS z’n gang laat gaan - maar ook op vermeende aanhangers van IS. Veel daarvan waren gericht tegen personen met een affiliatie met Koerdische islamitische partijen, aldus de International Business Times.

Anderzijds menen deskundigen dat die islamitische groepen juist een muur opwerpen tegen rekrutering door IS. In Adiyaman zou er door hen afwezigheid geen echt alternatief zijn voor de PKK, wat de aantrekkingskracht van IS kan verklaren.

Voor de moeder van een van de daders is er een andere reden. Hatice, die haar zoon zag radicaliseren maar daar weinig tegen kon ondernemen, ziet het vooral als een oorlog tussen IS en de Koerden, zegt ze tegen Public Radio International. Koerden worden daarbij gebruikt om andere Koerden angst aan te jagen.

‘Ze kozen mijn zoon,’ zegt ze. ‘Iemand gebruikte hem omdat hij Koerdisch is. Niets zaait meer angst, dan in staat zijn de vijand te rekruteren.’