Steengroeven in Namen bedreigen zeldzame flora én omschakeling naar duurzame jobs
Kalkreus in de clinch met voorvechters van duurzame Waalse economie
Steengroeven blijven een pijler van de Waalse economie. De rijkste Waalse families en multinationals zoals Lhoist hebben er hun fortuinen op gebouwd, en willen ook vandaag nog verder uitbreiden. Maar ze stuiten op verzet van actiecomités. Raf Custers ging kijken in Philippeville, Namen.
Kalkproducent Lhoist schuwt de publiciteit en opereert discreet, maar staat bovenaan de lijst van grootste ter wereld.
© Raf Custers
Voor wie met de fiets naar de steengroeves in deze regio wil peddelen: schakel alvast maar kleiner, want dit is het golfplaatlandschap van de Condroz. Helling op, helling af, al stijgt de weg meestal niet heel sterk.
Philippeville ligt boven op een kam. Op het dak van het gemeentehuis staan sirenes. Hopelijk gaan ze nooit af. Deze streek ligt binnen de risico-perimeter van de kerncentrale van Chooz, over de grens in Frankrijk. De mensen slaan hier jodiumpillen in, voor het geval er uit Chooz radioactiviteit zou weglekken; jodium biedt dan bescherming voor de schildklier.
Je kan de dampwolken van Chooz goed zien van aan het Bois Saint-Lambert, acht kilometer verderop in het dorp Sautour. Dit bos is uniek. Het ligt op een heuvelrug van kalk en daarom komen hier zeventien verschillende variëteiten van orchideeën voor. Ze bloeien voor de zomer, op de zonrijke plaatsen in het bos.
Maar in het naburige dorp Merlemont baat de firma Lhoist in dezelfde heuvelrug een steengroeve uit. Ze haalt er dolomiet boven, dat dient om strooizand voor wandelpaden en kunstmest te maken.
Wat is dolomiet?
Dolomiet is een mineraal dat ontstaat uit (het zachtere) kalksteen. In Merlemont (Namen) haalt kalksteengigant Lhoist dolomiet boven dat dient om strooizand voor wandelpaden en kunstmest te maken.
Lhoist wil de komende jaren nieuwe ondergrondse afzettingen aansnijden en wel hier, onder het Bois Saint-Lambert. Die intentie raakte tien jaar geleden bekend. Het schandaliseerde de bewoners van de streek. Tot vandaag zetten zij hun actie voort voor het behoud van het orchideeënbos en om de streek een duurzame toekomst te geven. Nieuwe steengroeves vinden ze niet in die toekomst passen. Nog meer omdat in de groeves delfstoffen wordt bovengehaald die we eigenlijk niet absoluut nodig hebben.
De toekomst van het Bois Saint-Lambert is onzeker door de plannen voor uitbreiding. Daarom wordt het onderhoud van het bos intussen verwaarloosd en staan enkele soorten orchideeën er op het punt te verdwijnen.
In koninklijk gezelschap
Maar neem het maar eens op tegen een industriële reus als Lhoist. In Wallonië draaien maar twee industriële ondernemingen een jaaromzet van meer dan 1 miljard euro. Lhoist is de eerste. De andere is Carmeuse. Allebei zijn ze kampioenen van de kalk.
Vorig jaar keerde de familie Lhoist-Bergmans zichzelf een dividend van 165 miljoen euro uit.
Wereldkampioenen zelfs: ze voeren de lijst aan van de grootste kalkproducenten van de planeet. Tot meerdere eer en glorie van de politiek-economische elite van ons land. Al is dit voorjaar vanuit de Federale Overheidsdienst Economie nog gewaarschuwd dat de Belgisch kalksector zo’n concentratie van ondernemingen kent — er zijn er maar drie meer — dat dat risico’s schept die eigen zijn aan monopolies. Ze kunnen bijvoorbeeld ongehinderd hun prijzen opdrijven.
Lhoist en Carmeuse hebben gemeen dat ze toebehoren aan twee uiterst begoede families. De familie Lhoist-Berghmans is alleen eigenaar; de familie Collinet controleert zestig procent van Carmeuse.
De Lhoist-clan schuwt de publiciteit en opereert discreet, maar altijd in goed gezelschap. Op de schaarse foto’s die er van topman baron Jean-Pierre Berghmans circuleren, is hij beste maatjes met koning Albert.
In het Bois Saint-Lambert vind je 19 soorten Europese orchideeën, zoals deze bergnachtorgis. ‘Duurzaam toerisme kan op termijn veel meer jobs creëren dan mijnbouw.’
Hans Hillewaert (CC BY-SA 3.0)
De groep draait optimaal. Vorig jaar keerde de familie zichzelf uit de groepswinst een ‘super-dividend’ van 165 miljoen euro uit. De florissante resultaten danken de Lhoists ook aan hun fiscale behendigheid, die aan het licht kwam door de Luxemburg Leaks. Dat de Lhoists desondanks tot de “nobelste” kringen van het land behoren, draagt vrucht. Zo kan de Lhoist-groep rekenen op efficiënte steun vanuit de politieke kringen, vooral in het Waals Gewest.
Wat daarvan het effect kan zijn, dat ontdekten de actievoerders in Sautour en Merlemont tot hun scha en schande tijdens de publieke raadpleging over een nieuw gewestplan voor de streek Philippeville-Couvin. Zij dachten dat het Bois Saint-Lambert een beschermd natuurgebied was en onderdeel van de Natura 2000-afspraken van de Europese Unie.
Maar blijkbaar heeft het Waals Gewest de Natura 2000-kaarten veranderd, zonder dat de brede publieke opinie daar erg in had. Op de kaarten die het Waals Gewest naar de EU stuurde, is het Bois Saint-Lambert uit Natura 2000 gesneden. De ingreep is zo overduidelijk en frappant dat hij maar op één conclusie kan duiden: hier heeft de groep Lhoist zijn invloed bij de Waalse politici en administratie doen gelden.
Bron van Rochefort-trappist bedreigd
Maar, zoals gezegd: Lhoist praat liefst niet met gewone stervelingen. En zeker nu niet, nu het bedrijf al meer dan genoeg ongewild in het nieuws is geweest.
De kalkgroep vecht een lange juridische procedure uit met de abdij van Rochefort, bekend van het gelijknamige trappistenbier. Ook daar wil Lhoist uitbreiden. Maar dan gaat de bron van de Tridaine eraan, de rivier waaruit de abdij het water voor haar bier haalt.
Lhoist won voorgaande processen tegen Rochefort. Maar begin augustus erkende een rechtbank in Marche-en-Famenne de argumenten van de monniken, met een opmerkelijke uitspraak. De monniken riepen in dat de loop van de Tridaine in 1833 is vastgelegd als een servitude (erfdienstbaarheid, zeg maar: gemeengoed) en niet veranderd mag worden. Daarin kregen ze nu gelijk.
We vroegen herhaaldelijk naar de stand van zaken in Sautour en Merlemont, maar de verantwoordelijken voor de communicatie bij de groep Lhoist hullen zich in stilzwijgen. Hoewel dat uitdrukkelijk beloofd is, bellen of mailen ze niet tijdig terug. Maar het Collectif Moriachamps volgt dit dossier en weet toch min of meer wat eraan komt.
De stocks van de steengroeve in Merlemont. Hoe lang Lhoist hier nog dolomiet wil bovenhalen, is onduidelijk.
© Raf Custers
Het dolomiet in Merlemont is voor de groep Lhoist een kleine activiteit, met bovendien een andere grondstoffenfirma (de Noorse groep Yara) als mede-eigenaar. Hoe lang ze hier nog dolomiet willen bovenhalen, is onduidelijk. Lhoist schreef in 2012 dat de reserves in de groeve van Merlemont in 2015 uitgeput zouden zijn. Toen er in 2016 een nieuwe vergunning werd uitgereikt, kon de uitbating daar volgens de website van Lhoist nog 10 jaar worden voortgezet.
De firma duidde het Bois Saint-Lambert aan als een van haar nieuwe winplaatsen. Het zou een nieuwe carrière (steengroeve) worden, met eigen breekinstallaties én een nieuwe verbindingsweg voor vrachtwagens. Daarlangs zouden volgens Lhoist dagelijks honderd trucks passeren.
De uitbreiding zou lokale tewerkstelling garanderen. Die tewerkstelling is beperkt, het gaat over 13 directe en 37 indirecte jobs. Maar Lhoist citeert in deze graag het gemeentebestuur van Philippeville, dat vindt dat deze jobs niet verloren mogen gaan. Volgens Tracy Bresser van het Collectif Moriachamps heeft Lhoist in het gebied recent testboringen laten uitvoeren en zouden er binnenkort nog meer volgen.
‘Het landschap wordt hersteld’
De groep Lhoist voert een charmeoffensief om zich te verdedigen. Ze heeft eigen brochures met details verspreid. De onderneming beweert dat steengroeven op zich niet slecht zijn. Daar zouden bij voorbeeld specifieke variëteiten van flora en fauna kunnen floreren.
En na de uitbating, aldus Lhoist, herstellen zij het landschap en dragen ze het gebied terug over aan Natura 2000. Foto’s in de bedrijfsbrochures tonen zelfs hoe het landschap er dan zal uitzien.
‘Wij staan tegenover een leger van mensen die voor Lhoist werken.’
Tracy Bresser van de actiegroep Collectief Moriachamps
Lhoist weet naar eigen zeggen nog niet wanneer het Bois Saint-Lambert wordt aangesneden, en zal daarvoor een specifieke milieuvergunning vragen wanneer ze dat nodig achten. De firma zegt ook een toegeving te hebben gedaan door de voorziene uitbreiding van de zone Moriachamps te schrappen, ‘goed voor een productie van 3,4 miljoen ton of 4,8 jaar werk minder’.
Ook het Collectif Moriachamps is door Lhoist benaderd. Een Brussels communicatiebureau nodigde het collectief uit voor een gezellig etentje in Taverne La Renaissance in het centrum van Philippeville. ‘Wij staan tegenover een leger van mensen die voor Lhoist werken’, zegt Tracy Bresser, woordvoerster van de actiegroep.
Maar het Collectif laat zich niet vermurwen. Het licht de streek al jaren in over de uitbreiding van de groeve van Lhoist. De leden hebben zaaltjes afgehuurd om er publieke informatievergaderingen te houden en hebben geijverd op politiek niveau, in de gemeenteraad van Philippeville (waarvan Sautour en Merlemont deelgemeenten zijn).
Tijdens de informatieronde over de herziening van het ‘sectorplan’ verzamelden ze honderden handtekeningen tegen de start van de nieuwe groeve. ‘Al durfden vooral de oudere mensen niet tekenen, bang dat ze bij de gemeente voordelen zouden verliezen’, zegt Tracy Bresser. De steun was ook groter in Sautour dan in Merlemont, waar de actieve groeve van Lhoist ligt.
Tracy Bresser vecht met het Collectif Moriachamps voor het behoud van het orchideeënbos in Sautour.
© Raf Custers
Welke economie wil het Waals Gewest?
Het Collectif Moriachamps vindt de milieuargumenten van Lhoist bedenkelijk en doorzichtig. Het landschap kan eenvoudigweg nooit in zijn oorspronkelijke staat hersteld worden.
Maar de echte discussie gaat over de toekomst. Voor het Waalse Gewest vormen steengroeven mee de ruggengraat van de Waalse economie. In de streek van Philippeville liggen overal steengroeven. Carmeuse heeft er een concessie van 122 hectare. Die andere grote Belgische groep, Solvay, wil er de uitbating van Les Petons met 55 hectare uitbreiden.
‘Met duurzame activiteiten kunnen op termijn veel meer jobs gecreëerd worden dan met de extractie van delfstoffen.’
Het streekcomité tegen de steengroeven, het Comité Régional Anti-Carrière (CRAC), mobiliseert de bevolking tegen een nieuwe steengroeve in Saint-Aubin/Hemptinne in buurgemeente Florennes. Daar heeft CRAC een gedeeltelijke overwinning behaald.
Het Collectif Moriachamps trekt zich op aan die overwinning. ‘We moeten omschakelen naar andere activiteiten, die wel duurzaam zijn en die de natuur respecteren’, zegt Tracy Bresser. ‘In die sector kunnen op termijn veel meer jobs worden gecreëerd dan met de extractie van delfstoffen.’ In haar dorp Sautour alleen zijn de laatste jaren 3 herbergen (gîtes) bijgekomen waar voortdurend gasten logeren. Daar ligt een toekomst.
Zelf de fiets op naar het Bois Saint-Lambert?
Met de trein reis je van Brussel naar Philippeville, met een overstap in Charleroi-Zuid.
Een lokaal fietsparcours leidt vanaf het station over een landweg en via Samart (met een kasteel) naar Sautour. Vervolgens gaat de fietsroute rond het Bois Saint-Lambert tot aan de steengroeve van Lhoist in Merlemont, naar de dorpskern van Merlemont en via de dorpskernen van Villers-Le-Gambon en Sautour (met ruïnes van eeuwenoude versterkingen) terug naar Philippeville.
© Raf Custers
Meer info:
Botanicus Jacques Duvigneaud deed vanaf de jaren 1950 baanbrekend onderzoek naar de orchideeën van Moriachamps.
De website van het comité tegen de steengroeven
Je kan online het sectorplan van Philippeville (en o.a. Merlemont) raadplegen
De bewegwijzerde Route Arthur Masson (77 km), genoemd naar een 19de-eeuwse schrijver uit de streek, vertrekt in Villers-Le-Gambon.