Van de grootste klimaatactie in Europa wil Ende Gelände in 2017 de grootste van de wereld worden. ‘Een week in augustus waarin we overal fossiele installaties bezetten en blokkeren om duidelijk te maken: Het is genoeg. Hou het in de grond.’
‘Met een klimaatnegationist in het Witte Huis zijn we meer dan ooit nodig.’ Ook Dorothee Häussermann heeft gehuild, de ochtend na de nacht waarin Donald Trump de 45ste Amerikaanse president werd. Ze is 42 en werkt als zelfstandig opvoedster, maar vult het grootste deel van haar tijd met onbetaald werk. Sinds drie jaar is dat Ende Gelände, een beweging die van burgerlijke ongehoorzaamheid de volgende stap in klimaatactie heeft gemaakt. ‘Omdat de wetenschap zonneklaar is’, stelt Häussermann.
‘Als we de klimaatverandering binnen de perken willen houden, dan kunnen en mogen er geen nieuwe kolencentrales meer opengaan, dan moeten we stoppen met kolen ontginnen en dan moet de olie in de grond blijven. Voor de politiek blijft dat een erg hete aardappel.’
‘In het klimaatverdrag van Parijs komen de woorden “fossiele brandstoffen” niet één keer voor.’
‘In het klimaatverdrag van Parijs komen de woorden “fossiele brandstoffen” niet één keer voor. Het Klimaplan waarmee de Duitse minister van Milieu naar Marrakech ging, had het vaagweg over “de steenkoolontginning moet verminderen”. Eerst stond er nog een jaartal – 2050 –, maar dat werd geschrapt. Als politici er niet in slagen keuzes te maken, dan moeten wij allemaal duidelijk maken dat we een keerpunt bereikt hebben. We staan op een rode lijn die we niet mogen overschrijden.’
Steriel
‘Het was in de aanloop naar Parijs. We wilden de kater van Kopenhagen niet nog eens meemaken.’
© Jeroen Los
Ende Gelände, “einde terrein”. Dat is wat Duitse ouders tegen hun kinderen zeggen als het genoeg is, als iedere ruimte voor onderhandelen is afgesloten. Tot hier en niet verder. ‘De naam bedachten we tijdens een vergadering in Leipzig in februari 2015’, zegt Häussermann. ‘Het was in de aanloop naar Parijs. We wilden de kater van Kopenhagen niet nog eens meemaken. We hadden geprotesteerd, door de straten gemarcheerd, maar het had niets uitgehaald.’
‘Met een aantal klimaatbewegingen van het Rijnland besloten we dat het tijd was voor heel concrete, duidelijk zichtbare actie. Actie met effect, ook, een actie waar je niet omheen kunt. Onze droom was dat die actie zich wereldwijd zou verspreiden. Op iedere klimaattop hadden we al geprotesteerd. Maar het voelde telkens zo steriel aan. Uiteindelijk loop je te roepen tegen een muur van politieagenten of tegen een gesloten gebouw waarin niet eens onderhandelaars zitten te vergaderen omdat het weekend is. Genoeg, dachten we, de speeltijd is voorbij.’
‘Genoeg, dachten we, de speeltijd is voorbij.’
Burgerlijke ongehoorzaamheid is natuurlijk niet nieuw, maar Ende Gelände wilde iedereen erbij betrekken. Niet alleen de doorgewinterde actievoerder, maar ook de man en de vrouw in de straat die het zich niet onmiddellijk kunnen voorstellen om de grens van goed gedrag te overschrijden voor een nobel doel. ‘Normaal zwijg je over je plannen, wij braken die traditie open. Iedereen mocht weten wat we wilden en wat we zouden doen.’
Het werkte. Op 15 augustus 2015 stroomden een eerste keer zo’n duizend mensen als een kolkende rivier over het roestbruine stof van Garzweiler 2, een open bruinkoolmijn van energieproducent RWE in het Rijnland, en legden er de machines stil. ‘Het was een geweldig gezicht. Voor het eerste besefte ik: we zijn met velen die klimaatverandering willen stoppen.’
Met drieduizend waren ze in mei 2016, in wit laboratoriumpak en met een blauw mondmasker daalden ze af in de zanderige krater van Welzow-Süd ten oosten van Berlijn. Met een vlag op de rug beklommen ze de trots van de mijn, de Schaufelradbagger ofte schoepenradgraver van Krupp. De titanische graafmachine (meer dan 200 meter lang) schraapt op normale dagen in een hels tempo lagen bruinkool af, zo’n twintig miljoen ton per jaar, maar dit was geen normale dag. De machine stond stil, de mijnwerkers hadden de mijn al verlaten nog voor de actievoerders waren aangekomen.
‘Plots kwam er geen rook meer uit de reusachtige schoorstenen. Toen wisten we: de ontginning ligt stil, de centrale is door de voorraad heen, het is gelukt’
Ende Gelände (CC BY-NC 2.0)
Je kon het interpreteren als vroegtijdige capitulatie, ja, zelfs defaitisme, maar het was misschien gewoon voorzienigheid. Onderga wat je niet kunt verslaan. Want de actievoerders waren meer dan vastberaden. Anderen zwermden uit om het treinspoor te blokkeren en het transport tussen de openluchtmijn en de electriciteitscentrale Schwarze Pumpe te verhinderen.
‘Plots kwam er geen rook meer uit de reusachtige schoorstenen. Toen wisten we: de ontginning ligt stil, de centrale is door de voorraad heen, het is gelukt’, vertelt Häussermann. Al relativeerde de woordvoerder van exploitant Vattenfall razendsnel dit resultaat. ‘Het economisch verlies is beperkt.’
Wereldwijde actie
Maar de impact was er. De actievoerders waren waar ze wilden zijn. In het hart van de bruinkool, een van de vuilste brandstoffen, maar in Duitsland minstens zo populair als zon en wind. Veertig procent van de elektriciteit in Berlijn komt nog steeds van bruinkoolcentrales. Het land in het Lausitzbekken ligt op sommige plekken ondertussen 450 meter dieper dan voor de ontginning begon. 136 dorpen gingen op de schop.
‘Nu moeten de fossiele brandstoffen op de schop’, vertelt Häussermann. Twee weken geleden was iedereen die wilde welkom in Keulen om mee na te denken over de volgende stap en het volgende actieterrein van Ende Gelände. Wat ze beslisten wil Häussermann vooral niet geheim houden. Zeker niet nu. ‘De laatste week van augustus hopen we wereldwijd kolenmijnen, kolencentrales en andere fossielebrandstofinstallaties te bezetten. Mensen kunnen om het even waar ter wereld een rood lint vormen langs de kustlijn. We willen onze actie niet tot één plek beperken, maar overal ter wereld de aandacht vestigen op de plaatsen van fossiele ontginning en vernieling.’
‘Als vakbond kan je maar beter de waarheid onder ogen zien: de banen van de mijnwerkers zullen verdwijnen.’
Een Ende Gelände-effect wil Häussermann het niet noemen. Maar de protesten tegen kolen en olie breiden zich uit. In de VS liggen de Indianen en andere actievoerders al sinds april 2016 dwars bij de aanleg van de Dakota Access Pipeline. In haar kaarsrechte ondergrondse traject van het Bakken-olieveld naar de raffinaderij in Chicago zou de pijpleiding 200 keer een rivier oversteken en schiet ze door de heilige grond van onder anderen de Sioux. ‘No pasarán’, wordt er gezegd.
In de Filipijnen kwamen begin mei 2016 zo’n tienduizend mensen samen om te protesteren tegen nieuw geplande kolencentrales in Batangas City; ook in Zuid-Afrika, Turkije, Bangladesh, Indonesië en Brazilië vonden soortgelijke protesten plaats.
Ondertussen probeert men in Duitsland ook het gesprek met de mijnwerkers en de vakbonden open, beleefd en constructief te houden. ‘In het begin was dat erg moeilijk’, vertelt Häussermann. ‘Dat is misschien het nadeel van directe actie: ineens zijn er twee kampen, terwijl we met z’n allen in hetzelfde schuitje zitten. Als vakbond kan je maar beter de waarheid onder ogen zien: de banen van de mijnwerkers zullen verdwijnen. Het goede nieuws is dat een van de vakbonden, het meer liberale Verdi, bezig is met een plan voor een kolenuitstap. Maar de grootste vakbond, Industriegewerkschaft Bergbau, Chemie und Energie, blijft voorlopig blind voor die toekomst. Het is een moeizaam gesprek, maar we blijven het voeren. Dit gaat niet over ons tegen hen, dit gaat over ons allemaal.’
Dit artikel werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts €20 kan u hier een jaarabonnement nemen!