‘Luchtvervuiling kent geen grenzen’

Uitzicht over het dorp Tetovo, dat grenst aan de staalfabriek van ArcelorMittal in Zenica, november 2022. De fabriek werd eind 19de eeuw geopend. Tijdens het bewind van president Josip Broz Tito was ze een van de grootste fabrieken in voormalig Joegoslavië. In 2004 nam ArcelorMittal de staalfabriek over.

© Matteo Trevisan

Acht jaar geleden al vroeg Bosnië en Herzegovina lidmaatschap van de Europese Unie aan. In maart zetten de lidstaten van de Unie bij monde van de Europese Raad het licht op groen.

Dat gebeurde enkele dagen nadat de Europese Commissie al gesteld had dat het land uit de Westelijke Balkan voldoende vooruitgang had geboekt op vlak van ‘het afstemmen op de normen, waarden en het buitenlands beleid’ om onderhandelingen te kunnen beginnen.

‘Nu moet het land zijn harde werk blijven voortzetten zodat het gestaag vooruitgang blijft boeken’, liet de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel optekenen.

De Europese Unie heeft de afgelopen jaren actie ondernomen om de klimaatcrisis tegen te gaan. Zo is het vanaf 2035 verboden om auto’s te verkopen die CO2 uitstoten.

In februari raakten het Europees Parlement en de Europese Raad het bovendien eens over een nieuwe luchtkwaliteitsrichtlijn, waarmee ze de vervuilingslimieten tegen 2030 tot tweeënhalf keer lager willen leggen dan al het geval was.

Belangrijk detail: de limieten die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aanbeveelt liggen nog lager.

Een inwoonster van Zenica veegt het zwarte stof van haar terras, maart 2023.

© Matteo Trevisan

‘Ik heb geluk dat ik nog leef. Ze hebben me vier keer geopereerd en mijn long is verwijderd. Deze centrale maakt ons allemaal kapot en ik hoop dat ik hier op een dag weg kan.’ Izet Barcic woont met zijn vrouw op een paar honderd meter van de thermische centrale van Tuzla, maart 2023.

© Matteo Trevisan

Sterke trillingen van een nabijgelegen bruinkoolmijn veroorzaken in veel huizen in het dorp Bašići, niet ver van de stad Sanski Most, grote scheuren in de muren. De huizen worden steeds meer onbewoonbaar, oktober 2023.

© Matteo Trevisan

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie ademt 90% van de wereldbevolking vervuilde lucht in. Op de Balkan is de situatie bijzonder ernstig. Vooral Servië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro en Kosovo zijn verantwoordelijk voor de luchtvervuiling op het Europese continent. In 2016 stootten 16 kolencentrales op de Balkan evenveel vervuilende stoffen uit als 250 centrales in de EU.

Die situatie ging er niet op vooruit na de Russische invasie in Oekraïne. Energietekorten zetten Europese landen ertoe aan om opnieuw steenkool te gebruiken voor hun energieproductie.

‘Het is de hoogste tijd dat Europese beleidsmakers hun inspanningen opvoeren om de energiesector in Zuidoost-Europa koolstofarm te maken.’

Het Milieuprogramma van de VN legde bloot dat de concentraties van vervuilende stoffen in de regio vijf keer hoger liggen dan de grenswaarden die de Europese Unie vaststelde.

Dat is voornamelijk te wijten aan oude industriële en energie-installaties, voornamelijk kolengestookte elektriciteitscentrales. Daarnaast speelt ook de wijdverbreide corruptie een rol. Regeringen verstrekken geen betrouwbare gegevens over vervuiling en de ziekten die daarmee in verband kunnen worden gebracht.

Mirsad Selimović zit thuis in zijn dorp Tetovo, Zenica, november 2022. Hij is een voormalige arbeider van de staalfabriek van ArcelorMittal en vecht al vijftien jaar tegen strottenhoofdkanker. Voor hem liggen alle medicijnen die hij moet innemen. Wanneer het hard waait en het stof van de fabriek niet gaat liggen, moet hij de hele dag binnenshuis doorbrengen. Hij wijt zijn ziekte en de hartproblemen van zijn vrouw aan de vervuiling van de fabriek.

© Matteo Trevisan

Deze jongen woont samen met zijn twee broers en ouders in Tetovo, Zenica, november 2022. Het gezin heeft het financieel niet breed en kan niet verhuizen naar een minder vervuild gebied. Zijn vader zegt dat ze nooit koffie kunnen drinken in de tuin omdat elke tas zich binnen enkele minuten al vult met zwart stof. De jongen lijdt aan chronische ademhalingsproblemen.

© Matteo Trevisan

Elke winter opnieuw worden dorpen en steden op de Balkan voelbaar met vervuilde lucht geconfronteerd. Bewoners maken zich steeds meer zorgen over de gevolgen voor hun gezondheid. Verouderde kolencentrales, bruinkoolmijnen en opslagplaatsen voor as maken de situatie erger.

Volgens Human Rights Watch heeft Bosnië en Herzegovina het op vier na hoogste aantal sterfgevallen door luchtvervuiling ter wereld. De mensen die op deze plaatsen leven zijn vaak kwetsbaar en arm. Ze kunnen het zich niet veroorloven elders een gezonder leven op te bouwen en hebben geen andere keuze dan zich neer te leggen bij een toekomst die hun werd opgelegd.

‘Luchtvervuiling kent geen grenzen’, zegt Vlatka Matkovic Puljic van Health and Environment Alliance (HEAL). ‘Een aanzienlijke hoeveelheid vervuiling uit de Westelijke Balkan komt uiteindelijk de Europese Unie binnen. Het is de hoogste tijd dat Europese beleidsmakers hun inspanningen opvoeren om de lucht te zuiveren en de energiesector in Zuidoost-Europa koolstofarm te maken.’

Deze fotoreportage werd mee mogelijk gemaakt door de European Climate Foundation.