Kroatische agent bevestigt: politie dringt vluchtelingen illegaal terug naar Bosnië en Servië
‘Ik maakte me schuldig aan pushbacks van migranten, zonder hen kans op asiel te geven’
Barbara Matejčić
08 augustus 2019
Ngo’s berichtten eerder over illegale pushbacks van migranten en vluchtelingen die de Kroatische politie zou uitvoeren. Het ministerie van Binnenlandse Zaken ontkent, maar één agent klapt — anoniem — uit de biecht. ‘Geen enkele chef zal bereid zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Ze zouden in alle talen zwijgen en een lager gerankte politieagent beschuldigen.’
‘Met collega politieagenten nam ik deel aan illegale pushbacks van migranten van Zagreb tot de Kroatische grens met Bosnië & Herzegovina en Servië. We brachten hen naar de groene grens (een grens in het bos, zonder officiële grensovergangen, red.) en gaven hen de opdracht terug te keren naar Bosnië of Servië. We registreerden niets en gaven hen niet de kans om asiel aan te vragen. Dit gebeurde in opdracht van onze oversten op het politiebureau.’
Aan het woord is een politieagent uit Zagreb*. Het gesprek dateert van juni 2019 en bevestigt wat internationale en plaatselijke organisaties zoals Amnesty International, Human Rights Watch en Are You Syrious al meer dan twee jaar en een half voor waarschuwen: Kroatische politiediensten overtreden Kroatische en internationale wetten door systematisch en onwettig asielzoekers terug te dringen en collectief uit te zetten naar buurlanden Bosnië & Herzegovina en Servië.
Maljevac, de officiële grensovergang tussen Kroatië en Bosnië
Kroatië maakt deel uit van de Europese Unie, maar is geen Schengenland. Door kordaat op te treden en de Europese grenzen te beschermen tegen irreguliere migratie, wil het land tonen dat het klaar is om in 2020 lid te worden van de grenzenvrije zone. Sinds Hongarije in 2015 ondoordringbare omheiningen optrok langs zijn grenzen, creëerden vluchtelingen nieuwe routes naar West-Europa, door Bosnië & Herzegovina en Kroatië. De twee landen delen een grens van 950 kilometer. Een deel daarvan loopt door de zogenaamde “green area”, dus buiten officiële grensovergangen.
Ondanks honderden getuigenissen van vluchtelingen die illegaal teruggestuurd werden naar Bosnië en Servië; ondanks video-opnamen verzameld door ngo’s en de media; ondanks de claims van Bosniërs die zagen hoe Kroatische politiediensten vluchtelingen terugstuurden, ontkent het Kroatische ministerie van Binnenlandse Zaken alle aantijgingen. Kroatisch minister van Binnenlandse Zaken Davor Božinović zegt dat migranten politieagenten ‘vals beschuldigen’ en dat de Kroatische politie binnen de grenzen van het internationaal en Europees recht handelde. Hij beweert ook dat pushbacks of collectieve uitzettingen nooit plaatsvonden, het zou alleen gaan om gevallen van legale ‘weigering tot toegang’ aan de grens.
Agenten leiden zichzelf op
Dit is de eerste keer dat een bron vanuit het politiekorps bevestigt dat asielzoekers uit Zagreb, ver weg van de Kroatische grens, collectief worden uitgezet. De agent in kwestie is al verschillende jaren in dienst. Om die reden spraken we af om veiligheidsredenen af zijn naam en district confidentieel te houden.
‘Het was alsof we ze nooit gevonden hadden en nooit terug naar de grens brachten’
‘Begin 2017 bracht ik de eerste groep migranten terug. Aanvankelijk wist niet eens waar ze naar toe te brengen. Ik kreeg mijn orders van een ploegchef van de politie omdat je aan hem over alles wat er gebeurt in het veld verslag moet uitbrengen. Vaak belden burgers om groepen aan te geven, maar soms zouden we ze ook tegenkomen op straat. Dan zou ik hem opbellen om te zeggen dat we een groep migranten hadden. Zijn antwoord was dat hij me over tien minuten zou terugbellen. Dat gebeurde op mijn privé gsm, waarvan oproepen niet worden opgenomen. Hij beval me de groep migranten naar de grens te brengen. De migranten zeiden “asiel”, waarop wij antwoorden “geen asiel”. We plaatsten ze in de politiewagen, schakelden het gps-signaal van de wagen uit zodat niemand wist waar we waren. We zouden hen onderzoeken, zonder bevelschrift, om te achterhalen van welk land ze afkomstig waren. Nadien voerden we ze weg zonder gedocumenteerde procedure. Het was alsof we zo nooit gevonden hadden en nooit terug naar de grens brachten’, beschrijft de politieagent de praktijk van illegale pushbacks.
Kwetsuren van vluchtelingen in Velika Kladuša
Aanvankelijk wist hij niet dat die behandeling illegaal was. ‘Toen in 2015 de eerste golf migranten aankwam, waren die aankomsten georganiseerd en kregen we richtlijnen over hoe te werk te gaan. Later gaf niemand ons richtlijnen meer. Omdat we hen niet allemaal terug naar de grens konden brengen, zochten we zelf uit wat er moest gebeuren. We leidden ons zo zelf op en realiseerden ons daardoor dat wat we deden niet wettelijk was.’
Dergelijke handelingen schenden niet alleen het recht van vluchtelingen om internationale bescherming aan te vragen, maar ook het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat het collectief uitzetten van vluchtelingen verbiedt. Deportaties mogen alleen op individuele basis gebeuren en moeten gebeuren in samenwerking met de politie van het land waar de persoon terug naartoe wordt gestuurd. Onze bron zegt nooit de Bosnische of Servische politie ingelicht te hebben. Hij bracht eenvoudigweg mensen naar de groene grens en dwong hen terug te keren. Er bestaat geen geschreven verklaring over dergelijke procedures.
Bevelen van bovenaf
Maar niet iedereen werd teruggebracht. Het gebeurde niet als er vrouwen of kinderen betrokken waren. Ook niet wanneer een burger een melding over migranten maakte, want die oproepen werden wel geregistreerd. Of als vluchtelingen op klaarlichte dag werden gevonden, want dan was de kans dat iemand dit zou zien en fotograferen groter. Dan werden procedures volgens het boekje gevolgd. De politie bracht vluchtelingen naar het station, waar ze een identificatieproces doorliepen. Ze werden gefotografeerd, vingerafdrukken genomen en naar Porin — het opvangcentrum voor asielzoekers in Zagreb — gestuurd. Daar zouden ze blijven tot beslist werd of ze asiel kregen.
‘De bevelen kwamen van dezelfde mensen als aan wie je de schending van regels moet rapporteren’
Bovendien gaf niet iedere ploegchef van de politie het bevel tot illegale pushbacks. En niet iedere politieagent aanvaardde zo’n bevel. ‘Agenten die zo’n orders weigerden aan te nemen, werden gestraft. Dat hield in dat ze zes maanden een gebouw moesten bewaken aan een aanzienlijk lager loon. Als een agent dit overkwam, weigerde die niet meer om migranten terug te brengen naar de grens. De officiële regels zeggen dat als we een illegaal bevel weigeren, we dat moeten aankaarten bij de superieure officier van de ploegchef in kwestie. Maar dat ging niet, want die bevelen kwamen van dezelfde mensen als aan wie je de schending van regels moet rapporteren. Het was een publiek geheim dat ook ploegchefs bevelen kregen van bovenaf. Het is de hiërarchie binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Onze bron zag nooit een schriftelijk bevel. Alle bevelen werden mondeling gegeven. Hij kreeg nooit de opdracht om geweld te gebruiken of de bezittingen van migranten te vernietigen, zoals vele migranten aangaven. ‘Er gaan verschillende verhalen de ronde, maar ik heb nooit zo’n bevelen ontvangen en heb nooit meegemaakt dat een van de agenten migranten sloeg.’
Kwetsuren van vluchtelingen in Velika Kladuša
Tweemaal bracht hij een groep vluchtelingen terug naar Bosnië, eenmaal naar Servië. Elke keer bestond de groep uit jongere mannen. Een keer ging het om negen personen in de politiewagen en twee keer veertien. Dat terwijl de wet voorschrijft dat er maar zes personen tegelijkertijd achterin een politiewagen mogen meerijden.
‘10.000 pushbacks in 2018’
De agent benadrukt dat deze drie voorbeelden alleen plaatsvonden tijdens zijn shifts. Alle shifts, zo gaat hij verder, van alle agenten in ieder district van Zagreb, voor een periode van 365 dagen bij elkaar geteld, zouden een veel groter cijfer van illegale pushbacks in het gebied rond Zagreb kunnen aantonen.
‘Geen enkele agent kwam zomaar op het idee om mensen uit Zagreb te deporteren. Wie zou erop komen om een wagen te nemen en migranten terug te brengen naar de grens?’, aldus de agent. Door dit openbaar te maken, neemt hij risico’s. ‘Geen enkele chef zal bereid zijn verantwoordelijkheid op te nemen als dit aan het licht komt. Ze werkten in opdracht van ploegchefs, adjunct-commissarissen, hoofdcommissarissen, … Ze zouden in alle talen zwijgen en een lager gerankte politieagent beschuldigen.’
Lora Vidović, Kroatisch ombudsvrouw voor de promotie en bescherming van mensenrechten en vrijheid, vertelt dat deze beschuldigingen bevestigen wat ze al langer weet. In 2013 werd ze door het Kroatische parlement voor acht jaar aangesteld als Ombudsvrouw. Het ministerie van Binnenlandse Zaken weigerde haar tot nu toe de toegang tot informatie die betrekking heeft op vluchtelingen en migranten. Dat is tegen de wet. ‘Toch blijft het ministerie van Binnenlandse Zaken elke beschuldiging ontkennen zonder tegenargument. Het ministerie wijst er bovendien op dat elke agent is opgeleid om op een juiste manier met migranten om te gaan. We zien nu duidelijk dat dit niet het geval is.’
Eerder dit jaar, in maart, kwam ook Amnesty International naar buiten met onderzoek dat aangaf dat bewuste pushbacks en collectieve uitzettingen plaatsvonden, soms gepaard gaand met geweld en intimidatie. Milena Zajović Milka van de Kroatische ngo Are You Syrious zegt dat volgens hun schattingen in 2018 maar liefst 10.000 pushbacks plaatsvonden.
Het visitekaartje van de Kroatische politie
Bihać en Velika Kladuša, twee steden in het noordwesten van Bosnië, genesteld aan de uiterste grens met Kroatië, werden een tijdelijk toevluchtsoord voor zo’n 5.500 vluchtelingen en migranten. Bij een bezoek in juni 2019 vertelden enkele vluchtelingen over gelijkaardige verhalen. De Kroatische politie had hen opgepakt en hun gsm’s vernietigd. Zo konden ze niet meer bewijzen waar ze door de politie gevonden waren en wat hen overkomen was. Bovendien werd een nieuwe oversteek moeilijker gemaakt. Velen van hen zijn door de Kroatische politie geslagen. Ze tonen verse wonden en genezen littekens, de visitekaartjes van de Kroatische politie.
Umar (18), Rizwan (18), Ali (19) in Velika Kladuša, Bosnia
Umar (18), Rizwan (18) en Ali (19) zijn van Pakistan en werden al herhaaldelijk teruggebracht naar Bosnië door de Kroatische politie. Ze sloegen hen met wapenstokken, stalen hun geld, vernietigden documenten die in Bosnië waren uitgegeven. Hun bezittingen, inclusief slaapzakken, werden verbrand. Een keer raakten ze tot Slovenië, maar de Sloveense politie leverde hen uit aan hun Kroatische collega’s die hen daarop terugbrachten naar Bosnië. De Sloveense politie heeft hen niet geslagen. ‘Kroatische politie zeer slecht’, herhalen ze meermaals.
‘De EU stond dit gedrag oogluikend toe door Kroatië geld toe te kennen, zonder het ter verantwoording te roepen voor vermoedelijke schendingen van het Europees recht’
Jelena Sesar, de auteur van het rapport van Amnesty International, wijst op talrijke gevallen die ze vaststelden, waarbij mensen met geweld gedwongen werden om terug te keren uit Slovenië, en zelfs Italië, naar Bosnië en Herzegovina. ‘Zogenaamde ketting-pushbacks vonden op een schijnbaar goed georganiseerde wijze plaats, en met efficiënte medewerking van zowel de Italiaanse, Sloveense, als Kroatische politie’, zegt Sesar.
De burgemeester van Bihać, Šuhret Fazlić, is ontevreden met de manier waarop de Kroatische politie optreedt. In januari 2019 liep hij twee gewapende Kroatische agenten tegen het lijf toen hij aan het jagen was. De agenten begeleidden een groep van 30 à 40 migranten. ‘Ze waren ongeveer 500 meter van de Kroatische grens verwijderd, op Bosnische bodem. Ik stelde mezelf voor aan de agenten en deelde hen mee dat ze zich op Bosnisch gebied bevonden en dat wat ze aan het doen waren illegaal was. Eén van de agent haalde zijn schouders op en zei dat ze bevelen hadden gekregen.’ De Kroatische minister van Binnenlandse Zaken Davor Božinović noemde de claims van de burgemeester ‘insinuaties’ en ‘valse beschuldigingen’.
De burgemeester van Bihac, Šuhret Fazlić, vlakbij de plek waar hij Kroatische agenten aantrof.
Het lijkt erop dat minister Božinović zich veilig en machtig genoeg voelt om elk bewijs, van illegale activiteiten gepleegd door de politie onder zijn leiding, te ontkennen. ‘De Europese Commissie heeft de afgelopen jaren 100 miljoen euro toegewezen aan Kroatië, een aanzienlijk deel was bestemd voor grenscontrole en voor de financiering van politieagenten en grenswachters. Op grond van de toekenning van een budget zonder Kroatië ter verantwoording te roepen voor vermoedelijke schendingen van het Europees recht en bij gebrek aan een publiekelijke afwijzing van de manier waarop de Kroatische autoriteiten omgaan met vluchtelingen en migranten, heeft de EU dit gedrag oogluikend toegestaan’, zegt Sesar.
Ondanks onze vragen, had de Kroatische minister van Binnenlandse Zaken geen commentaar op de getuigenis van de agent.
*Uit veiligheidsoverwegingen blijft de identiteit van de agent confidentieel.
Dit artikel werd uit het Engels vertaald door Alexandra Matthys