‘Ik heb het gevoel dat ik in de ergste nachtmerrie zit’

Met katapulten en zelfgemaakte schilden van autobanden bieden demonstranten in Myanmar verzet. ‘Deze keer moeten we winnen.’

© Reuters / Stringer

Sinds de militaire staatsgreep van 1 februari zijn in Myanmar al honderden mensen gedood. Veiligheidstroepen sleuren burgers letterlijk uit hun huizen en schieten willekeurige jongeren door het hoofd. Met katapulten en zelfgemaakte schilden van autobanden bieden ze verzet. ‘Deze keer moeten we winnen.’

De altijd goedlachse Naw Ohn Hla is de laatste om een wapen op te nemen. Toch spookt dat idee soms door haar hoofd na weken van vreedzaam demonstreren tegenover veiligheidstroepen die dood en verderf zaaien, laat ze via een veilige verbinding weten.

‘We moeten de militairen doden voordat ze ons allemaal doden,’ briest ze dan tegen haar vader. Hij pareert: ‘Hoeveel kunnen we er doden? Honderd? Het leger wil ons juist uit onze tent lokken om geweld te gebruiken. En dan komt de oorlog naar de steden. We kunnen ons niet eens voorstellen hoe vreselijk dat zal zijn. We moeten geduld hebben en doorgaan met onze acties van burgerlijke ongehoorzaamheid.’

Dankzij haar vader krijgt ze haar hoofd weer op orde. Bij vele anderen speelt dezelfde discussie nadat de militairen op 1 februari een staatsgreep pleegden. Ze veegden daarmee de monsterzege van tafel die de NLD, de partij van Aung San Suu Kyi, in de verkiezingen van afgelopen november boekte.

Intussen diende de junta een nieuwe klacht in tegen Aung San Suu Kyi, die sinds de coup onder huisarrest staat. Zo zou ze de Official Secrets Act (een wet op de staatsgeheimen) hebben geschonden. Daarop staat een straf van maximaal veertien jaar. Samen met vier eerdere aanklachten kan ze tot 23 jaar veroordeeld worden.

Sommige jongeren zijn al naar de gebieden van opstandige etnische minderheden vertrokken om de wapens op te nemen, zoals generaties voor hen dat na het bloedig neerslaan van protesten ook deden.

De jaarlijkse Dag van de Strijdkrachten, 27 maart, werd de bloedigste dag sinds de staatsgreep. Terwijl legerleider Min Aung Hlaing in het geïsoleerde militaire hoofdkwartier van Naypyidaw triomfantelijke leuzen over de glorie van de Tatmadaw (het leger) liet schallen en zonder tijdschema eerlijke en vrije verkiezingen beloofde, doodden zijn militairen in een orgie van blinde razernij minstens 114 burgers.

Half wakend, half slapend brengt Naw Ohn Hla de nachten door als het internet op slot gaat en Myanmar van de buitenwereld afgesloten raakt. In die omineuze, verlaten uren beginnen de razzia’s. Veiligheidstroepen sleuren burgers uit hun huizen. Letterlijk. De hashtag #nightdragging is regelmatig trending op twitter.

Ook houdt ze de oren gespitst of er types rond schuimen die het regime stuurt om buurtbewoners de stuipen op het lijf te jagen en hen tot geweld te provoceren. ‘Ik neem een mes mee naar bed,’ vertelt ze.

‘Pas op dat ze je niet te pakken krijgen’

Zodra de dag aanbreekt draait het leven van het kleine huishouden van Naw Ohn Hla in het oosten van Myanmar om de protestacties tegen de staatsgreep. ‘Wanneer mijn man en ik demonstreren past mijn moeder op de kinderen. Als we thuis zijn, gaat zij eropuit,’ schrijft ze.

Ze proberen het geweld zo veel mogelijk bij hun zoontje en dochtertje weg te houden. Toch krijgen die mee dat er doden en gewonden vallen. ‘Waarom vermoordt het leger mensen?’ vragen ze. Als Naw Ohn Hla en haar man het huis verlaten roepen de kleintjes hen na: ‘Pas op dat ze je niet te pakken krijgen.’

‘We komen altijd weer overeind, ook al worden we omvergeworpen.’

Een helm vormt hun enige bescherming tegen de kogels. Vele andere demonstranten fabriceren kogelwerende vesten van autobanden of doorgezaagde olievaten, nu leger en politie steeds meer geweld gebruiken. Soms beplakken ze die zelfgemaakte schilden met het hoofd van de opperbevelhebber van het leger, Min Aung Hlaing, zodat de troepen het vuur op hun eigen leider moeten openen.

Ze verdedigen zich tegen de militaire overmacht met katapulten en stenen en barricaderen hun buurten met wat er maar voorhanden is. Soms gebruiken ze daar zelfs hun eigen auto’s voor. Een jonge ingenieur in Nederland vertelt hoe ze haar professionele expertise gebruikt om haar landgenoten op Facebook te voorzien van tips voor het maken van beschermende kleding of rookbommen.

Veiligheid bestaat niet meer en met de invoering van nieuwe wetten werden burgerrechten na 1 februari in sneltempo afgeschaft. Inwoners van Myanmar zijn vogelvrij. ‘Anything can happen any time’ laat de een na de ander weten.

‘Save Myanmar’

Nu het geweld steeds grimmiger wordt en straten op sommige plaatsen leeg blijven, verzamelen mensen zich voor kleine, korte manifestaties, of ze duiken op als een gonzende zwerm van brommers.

Soms marcheren ze al voor de dageraad door de straten, als de militairen nog slapen. Of ze trotseren de avondklok voor wakes met kaarsen om de slachtoffers te herdenken.

Creatieve geesten zetten soms honderden tuimelaars op het wegdek met de boodschap ‘we komen altijd weer overeind, ook al worden we omvergeworpen.’

Elders verschijnen rijen kartonnen poppen of knuffels die protestleuzen vasthouden. Met reusachtige formaties van mensen of kaarsen richten demonstranten hun noodkreten naar de hemel: ‘We Want Democracy’ en ‘Save Myanmar’.

Enkele van Naw Ohn Hla’s vrienden en bekenden in Yangon leven al wekenlang als opgejaagd wild. Ze zitten ondergedoken om uit handen van de junta te blijven, vaak zelfs elke nacht op een andere plek. Anderen werden al opgepakt, van sommigen is nog steeds niet duidelijk waar ze worden vastgehouden.

‘Een meisje van zeven en een jongen van veertien werden doodgeschoten, gewoon thuis.’

Naw Ohn Hla houdt er rekening mee dat ze haar huis zal moeten verlaten. ‘Dan vluchten we naar het dorp van mijn familie.’ Dat bevindt zich in het gebied van de etnische minderheden, tegen de grens met Thailand. Honderden anderen uit Centraal-Myanmar kwamen daar al aan en nog weer duizenden worden verwacht.

Sluipschutters mikken op charismatische jonge mensen in de menigte. Vaak ook vuren troepen lukraak naar binnen bij huizen. Het zijn vooral legereenheden uit de frontlinies die berucht zijn vanwege gewelddadige operaties in de etnische gebieden die nu met zware gevechtswapens hun eigen burgers in de steden bestoken alsof ze een vijandige militaire macht zijn.

Getuigen melden dat de redeloze haat en razernij doen vermoeden dat een aantal van hen ya ba gebruikt, goedkope lokale amfetamine. Zoals dat al jarenlang gebeurt in de oorlog tegen de etnische minderheden.

Prachatai (CC BY-NC-ND 2.0)

Trauma’s

Assistance Association for Political Prisoners (AAPP) de organisatie van ex-politieke gevangenen die al jarenlang betrouwbare informatie over detenties arrestaties en mensenrechtenschendingen verzamelt, meldt op 1 april 536 doden, 2729 gearresteerden en 120 arrestatiebevelen sinds het begin van de coup. De werkelijke cijfers liggen waarschijnlijk hoger, omdat accurate gegevens verzamelen in deze omstandigheden ingewikkeld en gevaarlijk is.

Voor het eerst in de geschiedenis kijkt de wereld live mee naar wat zich in Myanmar afspeelt. Bij eerdere opstanden tegen het militaire bewind was er geen of nauwelijks internet. Het nieuws kwam maar mondjesmaat of pas dagen later naar buiten. De vorige generaties dragen tot de dag van vandaag die trauma’s van vergetelheid met zich mee.

Het regime laat zelfs de doden niet met rust.

Net als talloze van haar landgenoten post Naw Ohn Hla berichten alsof haar leven ervan afhangt. Om de lawine van getuigenissen te blokkeren is internet op mobiele telefoons afgesloten, maar Naw Ohn Hla heeft thuis nog een verbinding. Vaak besluit ze haar berichtjes met die ene zin waarmee zovelen hun getuigenissen besluiten. ‘Deze keer moeten we winnen.’

Soms slaat de machteloosheid toe en dan staart ze urenlang naar het scherm, zonder te bevatten wat ze ziet, met haar wangen nat van tranen, gegijzeld door de beelden. De jonge doden in bebloede spijkerbroeken en trendy shirts, zomaar midden op straat uit het leven gerukt, de rouwende families die hun door martelingen verminkte dierbaren begraven. ‘Ze sneden iemand zijn lippen af.’

‘Een meisje van zeven en een jongen van veertien werden doodgeschoten, gewoon thuis.’ Het meisje zocht bescherming op haar vaders schoot toen troepen de deur intrapten voor een huiszoeking en het vuur openden. ‘Het gaat niet vader, het doet te veel pijn’ waren haar laatste woorden, vertelde hij aan de BBC.

Het regime laat zelfs de doden niet met rust. Om te voorkomen dat het lichaam van hun dochtertje ook zou worden meegenomen, dook de familie onder om haar te kunnen begraven. Ergens anders werden rouwenden tijdens het laatste afscheid van hun dierbare beschoten.

Boycot

De VN Veiligheidsraad veroordeelde al eerder het geweld en riep op de gearresteerden vrij te laten. Maar de spoedzitting van 31 maart leidde niet tot concrete actie. De permanente leden Rusland en China, die over een veto beschikken, onderhouden banden met de junta en zijn belangrijke wapenleveranciers.

Van deze twee spelers is China de oudste bondgenoot. Maar de grote noorderbuur investeerde de voorbije vijf jaar ook in de relatie met Aung San Suu Kyi. De instabiliteit die nu is ontstaan baart China zorgen. Niet alleen vanwege de grote de grote economische belangen, waaronder een gaspijplijn die dwars door Myanmar loopt.

Een maand na de coup schortte de EU het ontwikkelingsgeld op dat rechtstreeks naar de regering ging. Een wapenembargo was tegen de militairen altijd al van kracht. Terwijl het geweld met de dag verergerde, beraadde Brussel zich op verdere sancties.

Niet alleen het leger terroriseert de bevolking. Ook agenten doden en mishandelen demonstranten.

Op 22 maart kwam het besluit om de tegoeden van elf hoge militairen en hun medestanders te bevriezen en hun reizen naar de EU te verbieden. Voor het eerst staan ook opperbevelhebber Min Aung Hlaing en zijn plaatsvervanger Soe Win op de lijst.

Er wordt nog nader onderzocht hoe er sancties ingesteld kunnen worden tegen de militaire conglomeraten met ruim 120 bedrijven in onder andere olie en gas, mijnbouw en consumptieartikelen, zonder de bevolking te treffen.

Maar er speelt ook mee dat sommige lidstaten grote economische belangen hebben, zoals Frankrijk met Total. De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zetten deze ondernemingen wel op de zwarte lijst.

Ondertussen boycotten burgers in Myanmar alvast producten van militaire bedrijven. Foto’s van demonstrerende jongeren die hun voeten wasten met Myanmar bier dat winkeliers van de schappen verwijderden, gingen viraal.

Fout signaal

Terwijl in Brussel de discussie over verdere sancties tegen de junta aansleept, woont de EU-ambassadeur in de riante villa van een van de meest gehate ex-militaire families in Myanmar.

Eigenares is Khin Sandar Win, de favoriete dochter van de in 2002 overleden dictator Ne Win. Na de staatsgreep van 1962 regeerde die met ijzeren hand. Onder zijn bewind werd Tatmadaw een leger dat de eigen bevolking terroriseert. Het ontwikkelde zich ook tot een instituut met vertakkingen in de hele samenleving.

Onderdrukking, wanbeleid en corruptie maakten van een veelbelovend land de arme sloof van Azië. Khin Sandar Win oefende grote invloed uit in de toplaag van het land en was nauw bevriend met het beruchte hoofd van de militaire geheime dienst, Khin Nyunt.

Het aftreden van Ne Win, in 1988, was een farce. Tot diep in de jaren negentig had The Old Man, zoals hij vaak fluisterend werd genoemd, achter de schermen altijd het laatste woord. Daarna raakte hij zijn invloed kwijt en stond hij enige tijd onder huisarrest.

De familie staat niet op de huidige sanctielijst van de EU. En ook met de huur van de villa stuurt de EU een fout signaal uit, reageert Naw Ohn Hla. De huurprijs van de residentie op een van de mooiste locaties van het land, aan het Inya-meer, bedraagt 22000 Amerikaanse dollar per maand. Het contract werd afgesloten in 2012 en loopt eind 2021 af.

Aung San Suu Kyi deed weinig om een brug te slaan naar niet-Birmaanse groepen.

Niet alleen het leger terroriseert de bevolking. Ook agenten doden en mishandelen demonstranten. Ze beukten zelfs genadeloos in op hulpverleners, met minstens één dode en een aantal zwaargewonden tot gevolg.

Mede op verzoek van Aung San Suu Kyi, toen nog oppositieleidster, begon de EU in 2013 met de financiering van een programma om de lagere regionen van de politiemacht onder meer te trainen in vreedzame methoden van crowdcontrol en respect voor mensenrechten.

Mensenrechtenorganisaties leverden kritiek op het project. Het politiekorps staat onder bevel van het ministerie van Binnenlandse Zaken dat volledig wordt gecontroleerd door het leger. Dat maakt fundamentele veranderingen onmogelijk, waarschuwde Human Rights Watch.

In 2015 greep de politie bij studentenprotesten hardhandig in met waterkanonnen, rubberen kogels en zelfs munitie. Toch werden de trainingen in 2016 voortgezet. De onheilspellende bedenkingen van toen blijken vandaag een juiste profetie.

Aan de hand van beelden documenteerde Amnesty International hoe militairen de politiemacht aansturen. Zo laat een video in Yangon van begin maart zien hoe een commandant in legeruniform een agent bevelen geeft om gericht te schieten op bepaalde demonstranten. Er is sprake van een geplande coördinatie tussen veiligheidstroepen, aldus Amnesty. De EU schortte het trainingsprogramma met een budget van ruim 30 miljoen euro enkele dagen na de staatsgreep op.

Etnische groepen

Naw Ohn Hla kent de wreedheden van het leger en de politie maar al te goed. Toen in 2007 monniken massaal de straat op gingen uit protest tegen het regime, zag ze hoe de militairen zelfs niet schroomden de zonen van boeddha neer te schieten en te mishandelen, terwijl die hun mantra ‘moge iedereen vrij van letsel zijn’ reciteerden. Ze ontkwam aan arrestatie omdat ze nog een scholiere was.

Van haar ouders kreeg ze de verhalen mee over de mensenrechtenschendingen die de Tatmadaw, het Myanmarese leger, ver buiten het zicht van stadsbewoners al decennialang tegen etnische minderheden begaat. Haar vader en moeder woonden eerder in het gebied waar deze groepen sinds de onafhankelijkheid van 1948 vechten voor gelijke rechten binnen een federale staat. Ze maakten de zware offensieven mee die het dagelijks leven overhoop haalden. En ze zagen hoe de Tatmadaw in de frontlinie burgers inzette als menselijke lastdieren of als mijnenvegers.

Net als haar eigen familie is de woonplaats van Naw Ohn Hla een mix van etnische groepen. Behalve de stoepa’s van pagodes steken ook de ranke minaretten van moskeeën en de bont gedecoreerde torens van hindoetempels in de lucht. Tijdens de protesten heerst er een ongekende saamhorigheid tussen allerlei etnische en religieuze gezindten die decennialang door verdeel-en-heers en een boodschap van boeddhistisch Birmaans nationalisme tegen elkaar werden opgezet.

‘De jongeren moeten een goede strategie ontwikkelen om het vol te houden.’

Dokter Sasa, een gezant van de interim-regering die werd aangesteld door de gekozen parlementariërs, hield vanuit een geheime locatie videoconferenties met leiders van etnische minderheden over samenwerking bij het oprichten van een federale staat. Aan de zwaar vervolgde, grotendeels stateloze Rohingya-moslimminderheid beloofde hij gerechtigheid.

Vervolgens werd ook de grondwet van 2008, die het leger verstrekkende politieke macht geeft, door de interim-vertegenwoordigers ongeldig verklaard. En voor het eerst in de geschiedenis overlegt een aantal van de verschillende etnische groepen over de oprichting van een federaal leger.

Prachatai (CC BY-NC-ND 2.0)

Die toenadering is even historisch als broos. Decennia van militaire onderdrukking lieten diepe grieven na en Suu Kyi, die de afgelopen vijf jaar samen met het leger de regering vormde, deed weinig om een brug te slaan naar deze niet-Birmaanse groepen.

Het gewapende conflict is de afgelopen dagen geïntensiveerd. Legers van de Karen- en de Kachin-minderheden veroverden enkele Myanmarese bases. De Tatmadaw bombardeert in het Karen-gebied. Duizenden burgers sloegen op de vlucht.

Maar terwijl het leger geen middel schuwt om het land weer in zijn greep te krijgen, bieden de saamhorigheid en de woorden van erkenning voor de minderheden ook momenten van hoop, ondanks alle verdriet en angst. Zoals bij mijn oude vriendin Aye Aye, die regelmatig belt.

‘Ik ben zo trots op dokter Sasa. En op de anderen in de interim-regering. Ze doen het juiste. Eindelijk.’ Ze haalt even adem en voegt dan toe: ‘En ik ben zo trots op onze jonge generatie.’

Als meisje was Aye Aye getuige van de demonstraties van 1974 en bij de massale protesten van 1988 liep ze vooraan. Beide protesten werden bloedig neergeslagen en de militairen bleven even stevig in het zadel als altijd, sinds ze in 1962 de macht grepen. ‘Deze jongeren weten van geen ophouden,’ doet een van Aye Ayes familieleden mee aan het gesprek. ‘Maar ze moeten een goede strategie ontwikkelen om het vol te houden.’

Stakingen

De campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid die in de media veel minder zichtbaar is dan de openlijke demonstraties, legt een groot deel van het land door stakingen plat. Op lokaal niveau verklaren autoriteiten zich loyaal aan het comité van gekozen parlementariërs en de interim-regering die ze formeerden nadat de junta hen buitenspel zette.

Ook ambtenaren doen massaal mee, al straft het regime dat af door ze uit hun staatsonderkomen te zetten. Afgelopen vrijdag nomineerde een groep Noorse professoren het burgerverzet voor de Nobelprijs voor de Vrede. ‘Zo trots op ons vreedzame beweging,’ meldt Naw Ohn Hla meteen nadat het nieuws bekend wordt.

Aye Aye, normaal gesproken werkzaam in de gezondheidszorg, is ondanks de stakingen drukker dan ooit. Ze helpt net als tienduizenden anderen mee om te zorgen dat al degenen die zonder inkomen zitten doordat ze meedoen aan de stakingen en demonstraties steun ontvangen.

In het holst van de nacht staat ze op om met vrienden honderden maaltijden klaar te maken voor de allerarmsten in de buitenwijken van Yangon, waar honger dreigt. De inwoners van deze buurten worden nog harder aangepakt wegens hun deelname aan de opstand dan hun stadsgenoten in het centrum.

‘Als ik word opgepakt, dan is dat maar zo. Ik heb niets verkeerds gedaan.’

De staat van beleg is ingesteld en er vielen in één dag al tientallen doden en volgens onbevestigde berichten nog veel meer. Sommige ziekenhuizen zijn bezet door het leger en troepen controleren toegangswegen.

In de weinige medische voorzieningen die wel bereikbaar zijn, is het niet veilig. Het leger heeft een traditie van aanvallen op ziekenhuizen en medisch personeel. Gewonde patiënten werden in het verleden van hun ziekenhuisbed afgevoerd naar de gevangenis.

Ook dit weekend werd het vuur geopend op een hospitaal in Yangon. ‘Velen zullen thuis sterven omdat ze niet naar een ziekenhuis kunnen of durven,’ zegt een arts die in de wijk werkt. Duizenden zijn uit de belaagde stadsdelen op de vlucht geslagen, terug naar de dorpen in de rivierdelta waar de armoede hen vandaan dreef.

Terwijl anderen de maaltijden inpakken, stort Aye Aye haar hart uit. ‘Ik heb het gevoel dat ik in de ergste nachtmerrie zit, terwijl we met afgrijzen en kapot van verdriet blijven toekijken… Dit wrede onrecht dat zoveel onschuldige burgers wordt aangedaan, jonge mensen die willekeurig worden neergeschoten, meisjes en jongens die opzettelijk worden geraakt in hun hoofd, NLD-aanhangers die worden doodgeslagen, de wreedheden tegen sommigen die tijdens hechtenis zijn omgekomen, en de lijst gaat maar door. Wanneer zal dit eindigen? Hoe zal dit aflopen?’

Maar ondanks alle ontsteltenis, pijn en boosheid eindigt ze zoals gewoonlijk weer strijdvaardig. ‘Als de militaire heerschappij voortduurt — god verhoede — zal het geen einde zijn! We moeten blijven vechten!’

Ook Naw Ohn Hla volgt de activiteiten van dokter Sasa en zijn collega’s met interesse. De strafmaatregelen die de EU instelde zullen volgens haar te weinig effect hebben op de militairen. Ze wil dat de EU het comité van gekozen parlementariërs en de interim-regering die zij hebben gevormd erkent en steunt. ‘Zij vertegenwoordigen het volk van Myanmar.’

Haar leven wordt nog ongewisser dan het al was. Haar vader heeft laten weten dat hij onderduikt, omdat hij een huiszoeking verwacht. ‘Hij waarschuwde dat dat ons ook kan gebeuren, dus we moeten voorzichtig zijn.’

Terwijl Naw Ohn Hla voor het scherm zit, slaat haar echtgenoot in het donker op de pannen, het traditionele middel om kwade geesten te verjagen, zoals het gezin dat nu al wekenlang elke avond doet. Zodra de zon opkomt, verschijnen de eerste demonstranten alweer op straat. Opnieuw vallen er doden. De huiszoekingen en arrestaties gaan door.

Ondanks de boodschap van haar vader laat ze zich niet tegenhouden in haar protest en haar besluit om vast te leggen wat er gebeurt. ‘Als ik word opgepakt, dan is dat maar zo,’ schrijft ze. ‘Ik heb niets verkeerds gedaan.’