Ook Indiase liefdeshuwelijken gaan niet over rozen

Vrije liefdeskeuze bedreigt de sociale machtsorde in India, en die wordt van oudsher gedomineerd door het patriarchaat en het kastenstelsel.

© Panos / Atul Loke

Schuchter stapt Vinkesh Kunar (21 jaar) uit de gezamenlijke familiekamer de ontvangstruimte binnen. De deuropening geeft uit op een modderig veldje waar een gesluierde vrouw een koe melkt. Vinkesh legt haar zes maanden oude zoontje naast zich op de bank.

Haar man Shivendra Kumar (27 jaar) en zij wonen sinds enkele dagen bij een welwillende oom, dichtbij hun geboortedorp aan de rand van de stad Chandausi, in de Indiase staat Uttar Pradesh. Tijdens het gesprek wordt duidelijk dat ze in een penibele situatie zit. Wat begon als een assertieve daad van ontluikende liefde is in een tragedie geëindigd.

‘Shivendra gaf les aan mij en anderen in het dorp. Ik vond hem zo leuk dat ik hem briefjes gaf’, zegt Vinkesh verlegen. Ze wist dat ze tegen de traditie inging, maar besloot haar hart te volgen.

De gevoelens waren wederzijds. Maar hun genegenheid voor elkaar bleef niet onopgemerkt. Om een liefdeshuwelijk te voorkomen, dwong de familie van Vinkesh haar naar een andere deelstaat te gaan. ‘Ze sloten me daar op’, vertelt Vinkesh. ‘Ik werd er gemarteld, geslagen.’ Vinkesh ontsnapte en belde Shivendra. ‘Ik moest haar wel redden’, zegt hij.

‘Het Indiase gearrangeerde huwelijk is een diepgeworteld kastenvehikel om machtsposities in handen te houden.’
Harvard-onderzoeker en dalit-activist Suraj Yengde

Wanneer enkele nieuwsgierige dorpelingen naar binnen kijken, schuift Shivendra snel het gordijn voor de deuropening. ‘Ik kon haar een beter leven geven. Ik heb een opleiding gekregen. We konden onderduiken bij mijn oudere broer in Delhi. Ook hij heeft een liefdeshuwelijk. Daar zijn we getrouwd.’

In India is het gearrangeerde huwelijk de norm. Zo’n 95 procent van de Indiërs ondergaat een uithuwelijking. Maar volgens het VN-rapport Progress of the World’s Women 2019-2020 neemt de zeggenschap in de partnerkeuze toe, vooral door de stijgende emancipatie en scholing van vrouwen.

Het aantal liefdeshuwelijken stijgt, maar er is veel weerstand tegen. Zo zijn volgens de nationale misdaadcijfers ook de zogeheten eerwraakzaken de laatste jaren toegenomen. Want vrije liefdeskeuze bedreigt de sociale machtsorde, en die wordt van oudsher gedomineerd door het patriarchaat en het kastenstelsel. Zo ook in het dorp van Vinkesh en Shivendra.

Hun liefdeshuwelijk had een hoge prijs. In 2018, kort na Shivendra’s huwelijk met Vinkesh, ging zijn jongste broer Praveen medicijnen halen. Hij werd opgewacht door een groep mannen en doodgeschoten door een van hen, de broer van de bruid. De moord wordt gezien als eerwraak, omdat ‘de eer’ van Vinkesh ‘bezoedeld’ zou zijn.

Volgens Shivendra werd de familie van Vinkesh opgestookt door een dorpsleider, een clangenoot, omdat zijn overleden broer een relatie had met diens dochter. Als bewijs laat hij foto’s zien van Praveen en het meisje waar hij mee omging. ‘De dorpsoudste was bang dat zij een liefdeshuwelijk met mijn broer zou aangaan. Hij denkt dat hij alles in onze clan nog volgens de oude tradities kan regelen. Hij mag onze familie niet omdat we liefdeshuwelijken aangaan.’

Rechten en machtsverhoudingen

Shivendra en Vinkesh behoren allebei tot de kastelozen, dalits ofwel de voormalige “onaanraakbaren”. Dalits worden binnen het orthodoxe hindoeïsme als onrein beschouwd en zouden geboren zijn voor taken als schoonmaken en uitwerpselen scheppen. Een opleiding is voor hen niet nodig, was de idee. Nog altijd is het aandeel dalits in, vooral hogere, opleidingen een stuk lager dan het aantal mensen uit hogere kasten.

Praveen (foto) werd opgewacht door een groep mannen en doodgeschoten. Een moord uit eerwraak, omdat zijn oudere broer uit liefde trouwde met een meisje uit een andere kaste.

© Saskia Konniger

Het is een van de redenen dat Shivendra trots is op zijn bachelordiploma technologie. ‘Er is zeker een relatie tussen de toename van liefdeshuwelijken en scholing’, stelt hij, terwijl zijn oom naast hem instemmend knikt. ‘Weet je, in India is het gearrangeerde huwelijk ontstaan omdat hogere kasten lagere kasten, en vooral dalits, willen buitensluiten. Maar als je geschoold bent, weet je wat je rechten zijn. Ik weet nu wat er in de grondwet staat. Namelijk ook dat je het recht hebt om te besluiten tot een liefdeshuwelijk.’

Na de moord op Praveen verzuurden ook de verhoudingen in Shivendra’s familie. Die wil dat Vinkesh uit beeld verdwijnt, zodat Shivendra opnieuw kan huwen. Shivendra wil zijn ouders niet afvallen en worstelt met de situatie. ‘Het is mijn taak om voor Vinkesh te zorgen. Ze heeft geen opleiding gehad. Ze weet niets. Maar ze moet zich wel aanpassen.’

Steeds meer Indiase huwelijken zijn semi-gearrangeerd. Doordat meer Indiase vrouwen studeren en werken, komen huwelijkspartners elkaar vaker tegen tijdens de studie of op de werkvloer. Toch blijven de kasten nog altijd strikt gescheiden. Volgens een onderzoek van de universiteit van Maryland was in 2014 slechts 5 procent van de huwelijken gemengd van kaste.

Harvard-onderzoeker en dalit-activist Suraj Yengde stelde in april nog in het online tijdschrift The Baffler dat het Indiase gearrangeerde huwelijk een diepgeworteld kastenvehikel is om machtsposities in handen te houden. Vooral voor de hogere kasten, want die hebben de meeste macht en invloed te verliezen.

Yengde stelt ook dat het gevecht tegen kastendiscriminatie hand in hand gaat met de strijd voor gendergelijkheid. Na het huwelijk verhuist de vrouw meestal naar het huishouden van haar schoonfamilie en moet ze zich dienstbaar opstellen tegenover haar schoonouders. Yengde roept hierbij de Indiase denker en grondlegger van de Indiase grondwet Dr. Ambedkar, een dalit, in herinnering. Ambedkar legde al in het begin van de vorige eeuw een relatie tussen vrouwenonderdrukking en kastendiscriminatie.

Door Ambedkars inzet werd in 1955 in The Hindu Marriage Act vastgelegd, waardoor het geen voorwaarde meer is om binnen de eigen kaste te trouwen. Maar vooral huwelijken tussen de hoogste en de laagste kasten komen nog steeds weinig voor. ‘Door uithuwelijking willen families zich ervan verzekeren dat de kaste ‘puur’ blijft en niet vermengd wordt met het bloed van lagere kasten, laat staan dat ze besmet willen worden met het bloed van de ‘onpure’ dalits,’ zo schrijft Yengde.

Een zaak die in heel India veel aandacht trok, was die van Shankar en Kausalya. Shankar was een dalit en de kersverse echtgenoot van de jonge Kausalya, een vrouw uit de priesterkaste. In 2016 werd hij op straat met een hakmes doodgeslagen door mannen ingehuurd door Kausalya’s ouders. Omdat Shankar een dalit was. De ouders toonden geen berouw. In juni van dit jaar werd Kausalya’s vader vrijgesproken.

Kaste en patriarchaat

Maar ook bij hoge kasten onderling is een liefdeshuwelijk verre van vanzelfsprekend. We praten met Soma Vatsa (45) en Deep Singh Parihar (47), een uitzondering op de regel. Soma komt uit een progressieve familie van brahmanen, de priesterkaste. ‘De voornaamste zorg van mijn ouders was onze opleiding’, vertelt ze in een park in Delhi. ‘Als mijn vader me tijdens mijn studie in Delhi kwam opzoeken, inspecteerde hij eerst mijn studieplek. Waren mijn pennen in orde? Had ik wel genoeg boeken?’ Soma’s ouders wisten dat hun dochter een relatie had met Deep. ‘Dat was geen probleem. Zolang ik mezelf maar voldoende intellectueel uitdaagde en een goede baan zou krijgen.’

De staatsminister van deelstaat Uttar Pradesh zette onlangs een politie-eenheid op om ‘verdachte’ huwelijken van gemengde religie te controleren op dwang.

Soma Vatsa en Deep Singh Parihar

© Saskia Konniger

Deep daarentegen komt uit een conservatieve Rajput-familie. Hij behoort tot de tweede kaste, de krijgerskaste. ‘Mijn opa zei altijd: “Iemand die geen Rajput is, komt hier niet over de vloer.” Voor hem was een liefdeshuwelijk ondenkbaar. En een huwelijk met iemand uit een andere kaste was al helemaal geen optie. Want hij zag Rajputs als een superieure kaste. En de Rajput-identiteit moest koste wat het kost beschermd worden.’

In Deeps familie gingen kaste en patriarchaat hand in hand. Vrouwen moesten zoveel mogelijk binnen blijven. ‘Zodra een man die geen directe bloedverwant was het huis binnenkwam, deden ze hun sluier om, vertelt Deep. ‘Toen ik veertien was, vroeg ik mijn opa: “Hebt u het gezicht van mijn moeder al eens gezien?” Ik wilde dat het anders werd. Ik bracht mijn moeder en tantes, de schoondochters van mijn opa, naar zijn huis en liet ze ongesluierd voor zijn neus door zijn woonkamer flaneren. Daarna werd het wat minder streng.’

Toen Deeps opa en ooms voorstelden hem uit te huwelijken aan een Rajput-bruid, weigerde hij en vertelde hij dat hij met Soma wilde trouwen. ‘Het was alsof er een bom ontplofte’, grinnikt Deep. ‘Maar ik zei tegen mijn opa: “Dit is de datum waarop ik met Soma trouw. Je bent van harte welkom. Als je niet komt, dan is dat jouw keuze.”’ De familie draaide bij. Ook opa en ooms. ‘De hele familie van Deep was aanwezig’, vertelt Soma met een lach. ‘Opeens klonk het: “Onze neef trouwt met de meest geletterde vrouw die je hebt ooit hebt gezien!” Terwijl scholing van vrouwen altijd werd gezien als iets slechts.’

‘Er is van alles veranderd’, zegt Deep trots. ‘Mijn zus kon wél naar school. Ze werkt nu als docente.’ Deep en Soma willen hun kinderen een vrije keuze geven. ‘We hebben hen een nieuwe achternaam gegeven’, vertelt Deep. ‘Zodat niemand aan hun naam kan zien in welke kaste ze geboren zijn. En gisteren vroeg mijn dochter: “Wat als mijn vriendje een Zuid-Koreaan is?” Ze is gek op K-pop. Toen zei ik: “Dat maakt mij niet uit. Jij moet met hem leven.”’

Eén liefde, twee religies

Met de stijgende populairiteit van het hindoenationalisme staan ook relaties van gemengd geloof, vooral tussen de islam en het hindoeïsme, in India onder steeds grotere druk. De staatsminister van Uttar Pradesh riep in september nog op om zogeheten love jihad tegen te gaan. Hij zette een politie-eenheid op om ‘verdachte’ huwelijken van gemengde religie te controleren op dwang. In hindoe-extremistische kringen heerst de overtuiging dat islamitische mannen hindoevrouwen verleiden om hen te bekeren tot de islam. Maar ook in conservatieve moslimgezinnen wordt een gemengd huwelijk vaak niet geaccepteerd.

Op een geheim adres, verborgen in een wooncomplex in een buitenwijk van Delhi, verschuilen Jalila* (26) en Amit* (28) zich voor haar familie. Ze zijn net terug van de politie, waar ze de verklaring hebben afgelegd dat hun voorgenomen huwelijk vrijwillig is. De schuilplaats waar ze verblijven is opgezet door Dhanak, een organisatie die vrije keuze in de liefde voorstaat. De organisatie geeft geliefden juridisch advies en bemiddelt tussen koppels en hun families.

‘De hoofdagent kent nu onze situatie en heeft bescherming beloofd’, vertelt Jalila opgelucht. ‘We zijn nu ook een mogelijke aanklacht van mijn familie tegen Amit voor.’ Het is niet uitzonderlijk dat de familie van een bruid bij een liefdeshuwelijk aangifte van ontvoering of verkrachting doet tegen de bruidegom.

Dhanak werd opgezet door Asif (47) en Ranu (45) Iqbal. Asif is moslim en Ranu hindoe. Na hun studie Sociaal Werk realiseerden ze dat ze elkaar misten en van elkaar hielden. Beide families zeiden vanwege hun geloof tegen een huwelijk te zijn, maar Asif en Ranu trouwden toch. ‘Mijn familie vindt een opleiding heel belangrijk’, vertelt Ranu in hun appartement in Delhi, terwijl Asif de thee bereidt. ‘Ze steunde mijn studie en wilde dat ik financieel onafhankelijk was. Maar ze besefte uiteindelijk dat je een volwassen, zelfstandige, werkende vrouw niet kan tegenhouden. Bovendien wisten we dat onze families niet gewelddadig zouden zijn.’ Inmiddels hebben beide families het huwelijk geaccepteerd.

‘Mijn familie doet alles om me te terug te winnen’, zegt Jalila (niet op foto). ‘Ze zeggen dat ik niet hoef te trouwen met hun kandidaat, dat ik voor altijd ongetrouwd mag blijven en thuis kan blijven wonen. Maar dat is toch geen leven?’

© Saskia Konniger

Als tegenwicht voor negatieve reacties, vooral ingegeven door moslimhaat, vormden Asif en Ranu in het begin van hun huwelijk een steungroep met andere interreligieuze koppels. Door de jaren heen kregen ze steeds vaker verzoeken om hulp van koppels die tegen tradities van kaste en religie ingingen. ‘Er is ontegenzeggelijk sprake van een toename van liefdeshuwelijken’, stelt Ranu. ‘Vooral door sociale media komen mensen van verschillende achtergronden met elkaar in contact en worden ze verliefd.’

Inmiddels hebben Ranu en Asif zo’n drieduizend gemengde koppels op weg geholpen. ‘We krijgen elke dag wel dertig telefoontjes’, vertelt Asif. ‘We hebben nu zo veel ervaring dat we een procedure hebben opgesteld: we vragen eerst de geliefden meerderjarig zijn en peilen daarna naar hoe serieus de liefde is. Een groot deel haakt af wanneer we hen vragen om hun verhaal op papier te zetten en wanneer ze merken dat we hun situatie niet zomaar kunnen oplossen. We moedigen geliefden ook aan om, als het kan, eerst zelf met de familie in gesprek te gaan. Pas in laatste instantie bieden we onze schuilplaats aan. Gemiddeld twee keer per maand vangen we een gevlucht koppel op. Het is een noodplek, voor een maximaal een paar dagen. Daarna moeten ze zelf iets huren. Ze moeten dus ook nagedacht hebben over hun levensonderhoud.’

Jalila* en Amit* zijn dankbaar dat ze terecht kunnen op het onderduikadres. Jalila vreest dat haar broer hen geweld zal aandoen. ‘Mijn familie doet alles om me te terug te winnen’, vertelt ze. ‘Ze bellen de hele dag. Ze zeggen dat ze me vergeven, als ik maar terugkom. Ze zeggen dat ik niet hoef te trouwen met hun kandidaat. Dat ik voor altijd ongetrouwd mag blijven en thuis kan blijven wonen. Maar dat is toch geen leven? Ik hou van Amit. We zijn al negen jaar samen. Ik heb recht op geluk.’ Amit knikt. ‘Het is nu mijn taak om voor haar te zorgen.’

‘Om me gelukkig te maken’, corrigeert Jalila hem. ‘Ik wil een gelukkige toekomst.’ Amit neemt haar hand vast. ‘Ik hou van je’, zegt hij. Jalila is zichtbaar ontroerd. ‘We kennen elkaar van onze studies’, legt Jalila uit. ‘Het begon als vriendschap. Maar toen ik een keer na een les moest huilen, zag ik in mijn ooghoek dat hij bezorgd om me was. Hij wist niet dat ik dat had gezien. Vanaf dat moment wist ik dat hij echt om me gaf.’

De deur van het schuilappartement staat open. Buren kijken nieuwsgierig naar binnen. Ze weten dat Dhanak onderdak geeft aan gevluchte liefdesstellen. ‘Ik heb maanden moeten zoeken naar een geschikte schuilplaats’, vertelt Asif. ‘De buurman heeft ervaring met een liefdesrelatie. Hij steunt ons werk. Maar de onderbuurvrouw vindt het maar niets. Ze is bang voor slechte invloed op haar kinderen.’

In het trapgat verschijnen Aaliya (21) en Vardhan (25). Een sprankelend stel, dat vlak voor de lockdown met veel moed aan hun moeilijke situatie is ontsnapt. Energiek stelt de tengere Aaliya zich voor. Ze straalt. Sinds twee weken wonen ze op zichzelf. Ze komen uit Meerut, een stad in Uttar Pradesh, niet ver van Delhi. ‘Ik werkte in de drogisterij van mijn familie’, vertelt Vardhan. ‘Elke dag ging ik in het ouderlijk huis van Aaliya, tegenover onze drogisterij, water drinken. En daar zag ik Aaliya. Zij was toen twaalf en ik zestien. Het klikte. In het begin was het vriendschap. Toen we ouder werden, merkten we dat het liefde was.’

Samen vertellen ze geanimeerd hun verhaal. Ze zagen elkaar stiekem op het veld, ook al werd Aaliya, elke keer als ze betrapt werden, door haar vader opgesloten en met een riem geslagen. Op verzoek van de familie van Aaliya verplaatste Vardhans familie op een bepaald moment zelfs de drogisterij naar de andere kant van de straat, in een poging het koppel uit elkaar te houden. En Aaliya werd steeds vaker opgesloten.

Toen Vardhan Aaliya slaappillen gaf om haar ouders te verdoven, zodat ze kon wegkomen om hem te ontmoeten, was Aaliya zo wanhopig dat ze de pillen zelf innam. Omdat het zo niet langer verder kon, smokkelde Vardhan via straatkinderen een telefoon naar Aaliya, zodat ze een ontsnappingsplan konden bedenken. Op een nacht afgelopen maart stapelde Aaliya emmers op elkaar en klom ze over de muur.

Het koppel wist dat Aaliya’s familie hen zou zoeken om hen te vermoorden en dook onder in Delhi. Aaliya’s familie weet dat ze inmiddels is getrouwd. ‘Ze zeiden: “Je bent nu verstoten. We zoeken je niet meer. Maar zodra jullie een stap in Meerut zetten, zullen we je vermoorden.”’ Vardhans familie heeft het huwelijk wel geaccepteerd. ‘Wij kunnen niet meer naar Meerut, maar zij zullen bij ons op bezoek komen’, zegt Vardhan.

*Aaliya, Vardhan, Amit en Jalila zijn schuilnamen.

Deze reportage kwam tot stand in het kader van MO*onderzoekt.

Deze reportage werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.