Op de schoolbanken bij de Mapuche

Aan de boom hangt een dood varken. Daarnaast staat een tafel, waarop vrouwen de hele dag door gerechten bereiden. Koken doen ze op het vuur enkele meters verder.

In een gat in de grond smeulen stukken hout om de potten warm te houden. Honden proberen op eigen risico af en toe een graantje mee te pikken.

Terwijl op verschillende plaatsen volwassen Mapuche cursussen bijwonen over hun geschiedenis en eeuwenoude cultuur, leren de kinderen de delen van het lichaam benoemen in het Mapudungun –de taal van hun voorvaderen. Al gauw mondt de les uit in tekenen op elkaars gezicht, op de bomen en spelen in de rivier. Het is begin februari 2015.

‘Kinderen horen niet thuis op een stoel tussen vier muren.’

‘Kinderen horen niet thuis op een stoel tussen vier muren’, stelt Juan Pichun, leider van de gemeenschap Temulemu. ‘Daarom organiseren we al drie jaar de Escuela Pascual Pichun. Twee dagen zijn ook buitenstaanders welkom in onze gemeenschap, op voorwaarde dat ze onze cultuur met respect behandelen en actief deelnemen aan de cursussen.’

‘Niemand is leerkracht of leerling, het gaat om het uitwisselen van informatie. We zijn er van overtuigd dat iedereen een ander iets kan bijleren, bijvoorbeeld over kledij maken, de wet of de geschiedenis.’

Juan Pichun is naast leider van zijn gemeenschap ook leerkracht Mapudungun in het lokale Mapuche schooltje van Traiguén.

Op adem komen

Na de dictatuur van Augusto Pinochet was de cultuur van het Mapuche volk in Chili wat verloren gegaan. De generatie van oud-leider Pascual Pichun, de vader van Juan, wilde dit nieuw leven inblazen. Dat ging vooral gepaard met acties om land in te nemen en het oorspronkelijke territorium terug te eisen.

Toen het huis van een landeigenaar vuur vatte, werd vader Pichun opgepakt.

‘Hij zou een bedreiging hebben geuit aan het adres van de landeigenaar’, zegt zijn jongste zoon Pascual – Toto – Pichun ‘en net dat huis brandde af.’

Na een slopend proces verdween zijn vader voor vier jaar in de cel wegens “terroristische bedreigingen”.

Enkele maanden geleden besliste het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens echter dat de veroordeling was gebeurd op racistische basis. Het sprak Pascual Pichun vrij.

Het gezicht van Lautaro, de zoon van Juan Pichun, wordt beschilderd.

© Kaja Verbeke

Stilte voor de storm

Het stuk land waar de openluchtklassen plaatsvinden, lag aan de basis van het conflict. In 2011 werd het uiteindelijk opgekocht door de Conadi, een overheidsinstantie die betwiste stukken grond opkoopt en aan Mapuche doneert.

De gemeenschap bezit tegenwoordig 850 hectare, wat voldoende is. Voorlopig. Temulemu wil haar strijd verderzetten, maar moet nu even op kracht komen.

‘Nu zijn we voldaan met wat we hebben, maar in de toekomst zullen we de strijd opnieuw openen.’

De ouderen zijn moe door het jarenlange gevecht met de politie, buurtbewoners en de Chileense overheid. Een strijd die met momenten erg zwaar is geweest. Bovendien zijn er momenteel heel wat kleine kinderen in de gemeenschap die verzorgd moeten worden.

‘We versterken ons in deze periode. Nu zijn we voldaan met wat we hebben, maar in de toekomst zullen we de strijd opnieuw openen. Voor mijn generatie, de zonen van Pascual Pichun, begon alles toen we tieners waren. Nu willen we onze kinderen voorbereiden vanaf hun geboorte.’

‘We willen hen zelfvertrouwen en kennis geven zodat ze ons werk in de toekomst kunnen verderzetten. De slag met de grootgrondbezitter en ex-minister die mijn vader achter de tralies kreeg, is nog niet beslecht. Het zal niet zo lang meer duren alvorens we opnieuw zullen vechten voor wat ons toekomt’, aldus Juan Pichun.

Rond het vuur wordt besproken hoe de Mexicaanse Zapatisten hun strijd voeren.

© Kaja Verbeke

Handige gasten

Ook de volwassen Mapuche’s zijn opgeleid met het oog op de strijd voor meer territorium. Toen Toto Pichun naar Argentinië vluchtte omdat hij samen met zijn broer Rafael schuldig werd bevonden aan brandstichting, studeerde hij journalistiek. Vandaag gebruikt hij zijn kennis om buitenstaanders en Mapuche uit andere gebieden te informeren over hun strijd, de repressie en hun gedachtegoed.

Toto Pichun: ‘Er wordt heel wat geschreven en gesproken over de Mapuche, maar altijd op dezelfde manier; als delinquent. Er is geen ruimte voor onze geschiedenis, voor onze visie op dit hele conflict of voor wat ons overkomt. En dat is niet toevallig. Vermits we ons ook verzetten tegen grote houtbedrijven die ons terrein innemen en het gebied uitdrogen, zijn deze multinationals ons liever kwijt dan rijk. Als je weet dat de eigenaars van deze houtbedrijven ook persbedrijven bezitten, vat je het wel.’

‘Als je weet dat de eigenaars van houtbedrijven ook de media bezitten, dan vat je het wel.’

De openluchtklassen zijn dan wel open voor buitenstaanders, de klemtoon ligt vooral op het onderwijzen van de kinderen.

Naast het Mapudungun leren de kinderen ook recycleren, zich verbonden voelen met de natuur, muziek maken en doen ze kennis op over geneeskrachtige kruiden. Ze leren wat het betekent om Mapuche te zijn. ‘De Mapuche cultuur leeft’, zegt de vrouw van Juan Pichun.

De bezoekers uit andere regio’s van Chili, Uruguay, de Verenigde Staten en een tweede Belg hebben helaas geen expertise voorhanden die de gemeenschap kan helpen. Naast de gekende historicus Martín Correa is ook een advocaat, journalisten en een sociologe aanwezig. Toch blijft iedereen welkom, beklemtonen de Mapuche.

‘We willen dat de bezoekers een idee krijgen van onze cultuur. Wat we hen aanleren heeft steeds een reden, het is geen toeristisch bezoekje’, aldus Juan Pichun.

Leider Juan Pichun deelt een fles wijn met zijn overleden vader.

© Kaja Verbeke

Roken en drinken aan het graf

Na een bezoek aan het graf keert iedereen terug naar het kamp om de lessen verder te zetten.

© Kaja Verbeke

Tussen de cursussen in, brengen we met z’n allen een bezoek aan het graf van de overleden oud-leider Pascual Pichun. Na een speech in het Mapudungun, gaat een fles rode wijn de kring rond.

Voor je een slok neemt, dien je eerst een scheutje te delen met de overleden man door wat wijn te gieten op zijn graf.

De enige vraag is wanneer de Mapuche strijd opnieuw zal losbarsten.

Nadien worden ook sigaretten opgestoken en achtergelaten op het graf, en ook geld kan de man duidelijk nog gebruiken in het hiernamaals.

Tot slot wordt afscheid genomen van de man die zijn naam gaf aan de openluchtklassen maar slechts één editie kon meemaken.

Terug over naar de orde van de dag. Die avond zit iedereen rond het kampvuur en worden geheime verhalen verteld over de strijd die de oud-leider in de jaren negentig inzette.

De Mapuche gemeenschap in Chli maakt zich klaar voor het tweede deel van haar strijd. De enige vraag is wanneer die zal losbarsten. En of de Chileense overheid tegen dan een politiek antwoord klaar heeft.