Reportage

Voorbereiding WK voetbal 2030

Sloophamers in Marokkaanse surfdorpen vernietigen lokale bedrijfjes

Renée Boskaljon

15 januari 2025 • 16 min leestijd

In Imsouane, net als in vele andere surfdorpen, worden informele bedrijfjes van lokale ondernemers gesloopt om plaats te ruimen voor luxehotels. De Marokkaanse overheid wil in aanloop van het WK voetbal het toerisme een boost geven. Volgens critici is dat geen duurzame oplossing en creëert het sociale uitsluiting.

Mohamed kon de Indonesische golven al voor zich zien. Na lang sparen had de 29-jarige surfinstructeur en voormalig eigenaar van een gastenverblijf bijna genoeg geld voor een surfreis naar dat land. Tot op 7 januari 2024. ‘Politieagenten klopten bij ons aan en bevalen om binnen 24 uur ons bedrijfje te verlaten. ‘We wisten niet wat ons overkwam. Al mijn dromen en het vertrouwen in de toekomst werden in een klap weggevaagd’, vertelt Mohamed. Dertig bedrijfjes van lokale, informele ondernemers zouden gesloopt worden.

Vanop een heuvel met zicht op het dorp en zijn ‘magische’ baai kijkt Mohamed naar zongebruinde Marokkaanse jongens die moeiteloos naar de line-up peddelen, de plek waar de golven breken. Als er een golf aankomt, springen ze op hun plank en glijden honderden meters over het glinsterende water. Ondertussen banen Europese toeristen zich, onder aanmoediging van een surfinstructeur, een weg door het witte schuim.

Imsouane ligt op nog geen vier uur rijden ten zuidwesten van Marrakech en bestond in de jaren ‘80 uit niet meer dan vijf vissershuisjes. In de loop der jaren transformeerde het dorp tot een populaire surfplaats. Als kind bracht Mohamed er zijn zomers door en in 2018 ging hij er definitief wonen om zijn tante Yamna (62) te helpen met haar gastenverblijf.

Vanop een heuvel kijkt Mohamed naar de 'magische baai'.

Strategie van de overheid

Kort na het bevel om de bedrijfjes te verlaten, startte een Nederlandse toerist een online petitie in een poging om de sloop te stoppen. De petitie werd door 17.000 liefhebbers van het surfdorp ondertekend, maar leverde niets op. Enkele dagen erna reden bulldozers, vergezeld van militairen en politieagenten, en onder hevige protesten het dorp binnen. Tientallen bedrijven werden met de grond gelijkgemaakt, waaronder het gastenverblijf van Mohamed en zijn tante.

De informele inkomsten uit het toerisme waren van essentieel belang voor de visserszoon. Net als veel andere jongeren in Marokkaanse kustplaatsen koos Mohamed voor het bloeiende surftoerisme in plaats van voor de visserij, een zwaar en gevaarlijk beroep.

In het begin van 2024 werden ook honderden informele bedrijfjes en huizen in andere toeristische kustplaatsen gesloopt. Die huisjes stonden aan het strand waar officieel niet gebouwd mag worden, maar werden door de respectieve gemeentes jarenlang getolereerd.

Marokko organiseert in 2030, samen met Spanje en Portugal, het wereldkampioenschap voetbal. ‘De overheid zal de organisatie ervan benutten om de infrastructuur van het land te verbeteren en meer toeristen aan te trekken. Dat zal meer formele banen opleveren en de nationale economie van het land versterken’, stelt Rachid Sari, een Marokkaanse econoom en voorzitter van het African Centre of Strategic Studies.

‘In werkelijkheid zijn het vaak alleen de binnenlandse elite en de buitenlandse investeerders die profiteren van deze ontwikkelingen’ – hoogleraar Dr. Waleed Hazbun.

Volgens Sari maken de sloopoperaties deel uit van de strategie om in aanloop naar het wereldkampioenschap het land aantrekkelijker en moderner te maken voor toeristen. De overheid investeert daarom tussen 2023 en 2026 meer dan zes miljard dirham (563 miljoen euro) in de toeristische sector. Deze investeringen zijn onder andere gericht op het aantrekken van buitenlandse investeerders om de hotelcapaciteit te vergroten, en zouden tegen 2026 jaarlijks 17,5 miljoen toeristen moeten aantrekken.

Dr. Waleed Hazbun, hoogleraar Midden-Oostenstudies aan de Universiteit van Alabama, deed veel onderzoek naar toerisme in het Midden-Oosten en beaamt dat overheden naar aanleiding van een sportevenement vaak alleen de positieve aspecten van grootschalige investeringen in het toerisme benadrukken. ‘In werkelijkheid zijn het vaak alleen de binnenlandse elite en de buitenlandse investeerders die profiteren van deze ontwikkelingen’, zegt Hazbun.

287 euro per maand

Aan de rand van het dorp graven machines onophoudelijk als voorbereiding op de ontwikkeling van resorts. Op een oppervlakte van 18 hectaren komen er hotels, restaurants, sportvelden, een zwembad en een wellnesscentrum.

Ondertussen probeert Mohamed zijn hoofd boven water te houden met wat hij verdient als freelance surfinstructeur. Met de snel stijgende huurprijzen, aangewakkerd door het groeiende toerisme, vreest Mohamed dat hij en zijn tante niet in staat zullen zijn om hun bedrijf opnieuw op te bouwen. ‘Ik voel me hier steeds minder thuis. Het is te druk’, vertelt hij met betraande ogen. Hij wijst naar de busjes volgepropt met surftoeristen die in luxehotels in nabijgelegen kustplaatsen verblijven. ‘Ik verdien nog wat met surflessen, maar Yamna heeft geen inkomen meer.’ Daarom moest Yamna bij haar familie in de bergen gaan wonen. ‘De gebeurtenissen vallen haar zwaar. Ze wordt ouder en haar gezondheid is broos. Na al die jaren zo dicht bij de oceaan te wonen, is het alsof je een vis uit het water haalt.’

Het gastenverblijf werd in de jaren ‘80 gebouwd door Yamna’s man, een visser. Het hutje om visgerei in op te bergen, schilderachtig tegen de rotsen gebouwd, werd geleidelijk uitgebouwd tot een volwaardig huis. Yamna en haar man, evenals enkele andere vissersfamilies, verhuurden af en toe een kamer aan de enkele reizigers die Imsouane per jaar bezochten. Nadat Yamna’s man in 1995 overleed, waren de huurinkomsten essentieel voor de toen jonge moeder van twee kinderen.

Toen Mohamed haar in 2018 kwam helpen met het gastenverblijf, was Imsouane al getransformeerd tot een toeristische bestemming.

Door een gebrek aan formele werkgelegenheid zijn veel jongeren zoals Mohamed aangewezen op de informele sector. Volgens het Marokkaanse statistiekbureau HCP kwamen er in het tweede kwartaal van 2024, en in vergelijking met het voorgaande jaar, 90.000 werklozen bij. Dat brengt het nationale percentage werklozen op 13,1. Uit die HCP-cijfers blijkt ook dat de economische groei onvoldoende zal zijn om de werkloosheid weer te doen dalen.

In de toeristische kustgebieden verdienen jongeren in de informele sector vaak niet meer dan 3000 dirham (287 euro) per maand. Maar de prijs van een degelijke kamer in een gedeeld appartement in de populaire kustgebieden start vaak pas op 1500 dirham (142 euro) per maand. Omdat ze geen officiële arbeidscontracten hebben, hebben ze ook geen zorgverzekering en worden bijvoorbeeld tandartsafspraken uitgesteld.

De overheid voorspelt dat de investeringen in het toerisme tegen 2026 200.000 directe en indirecte banen zullen opleveren. Hoogleraar Dr. Waleed Hazbun staat daar kritisch tegenover. ‘De verwachtingen zijn hoog gespannen, maar veel bezoekers naar een sportevenement lokken, is niet hetzelfde als het uitbouwen van duurzaam toerisme op lange termijn. Het levert geen stabiele banen op. Het is belangrijk om zich niet alleen op de kortetermijnwinst te richten.’

Marokko was tussen 1912 en 1956 een Frans en Spaans protectoraat. Professor Hazbun legt uit dat landen met een koloniaal verleden altijd hoog hebben ingezet op investeringen in toerisme. 'Na hun onafhankelijkheid wilden veel regeringen zich met toerisme een modern imago aanmeten', zegt Hazbun. 'Door buitenlandse investeerders aan te trekken en bedrijven te privatiseren hoopten ze hun economie te verbeteren. Helaas doet toerisme vaak weinig om de economische omstandigheden van lokale gemeenschappen te verbeteren.’ Dat is volgens dr. Hazbun te verklaren doordat overheden zich richten op het internationale luxetoerisme. ‘Die markt zorgt voor uitsluiting en ongelijkheid omdat ze bovenal gebaseerd is op winst maken.’

De eenzame surfer in Imsouane.

Gentrificatie en sociale uitsluiting

Mohamed ‘Momo’ Idabbou (40), een muzikant en ondernemer, groeide op in Imsouane en ziet met lede ogen aan hoe zijn geboorteplaats door het massatoerisme verandert. Het ene appartementencomplex wordt er na het andere hotel neergepoot, grotendeels gefinancierd door zakenlieden uit grote Marokkaanse steden zoals Casablanca en, in enkele gevallen, Europese ondernemers. Op tientallen bouwplaatsen bungelen bouwvakkers uit de armste klassen op gevaarlijke hoogtes, hun gezichten getekend door de zon en het stof.

‘Toen ik 14 was, leerde ik surfen van een Franse toerist. Hij gaf me zijn board en ik begon te oefenen. In die tijd waren er bijna geen surfers. Er was zelfs geen weg naar het dorp. Vissers en een handvol toeristen kwamen te voet, op een motor of op een ezel’, herinnert Momo zich.

Als een van de eerste ondernemers opende Momo in 2006 een surfwinkel. En toen Momo’s oudere broer Hassan (55) in 2012 verlamd raakte tijdens het herstellen van zijn vissersboot, begon Momo met een restaurant om Hassan en zijn familie te ondersteunen. Momo woont intussen al jaren met zijn gezin in Canada, maar keert regelmatig terug om zijn familie te helpen met surfwinkel en restaurant. Die zijn, samen met het net gerenoveerde familiehuis uit de jaren ‘80 dat tegen de rotsen werd gebouwd, in januari 2024 allemaal tegen de vlakte gegaan.

In de afgelopen maanden slaagde de familie erin om beide bedrijven opnieuw op te bouwen, maar Momo blijft bezorgd om zijn dorpsgenoten. ‘Ik heb zoveel jongens gezien die hun passie vinden in de oceaan. We hebben het surftoerisme eigenhandig ontwikkeld, maar ik vrees dat de kansen die we hebben gecreëerd door de werkzaamheden gesloopt worden.’

In Taghazout Bay, amper een uur rijden van Imsouane, werd in 2012 een project ter waarde van ruim 950 miljoen euro gerealiseerd door veel buitenlandse investeerders. Het omvat cafés, luxehotels, residentiële appartementen en een vijf kilometer lange strandpromenade.

Maryame Amarouche is onderzoeker aan de Universiteit van Lyon en promoveerde op een vergelijkende studie over ruimtelijke ordening in Marokko en Frankrijk. Volgens haar maken de ontwikkelingen in Imsouane deel uit van gentrificatie, een trend in het koninkrijk. En die oefent druk uit op lokale gemeenschappen. Amarouche groeide op in Agadir, ongeveer 60 kilometer ten zuiden van Imsouane, waar de omgeving ingrijpend veranderde door het toerisme. ‘Taghazout, een dorpje vlakbij Agadir, werd vroeger alleen bezocht door surfers en mensen zoals mijn familie die er naartoe gingen om vis te eten. Het dorp werd steeds populairder bij buitenlandse toeristen, wat in eerste instantie gunstig was. Maar toen nam de druk op de lokale bevolking toe.’

In Taghazout Bay, amper een uur rijden van Imsouane, werd in 2012 een project ter waarde van ruim 950 miljoen euro gerealiseerd door veel buitenlandse investeerders. Het omvat cafés, luxehotels, residentiële appartementen en een vijf kilometer lange strandpromenade.

Daarnaast stipt Maryame Amarouche ook het Bouregreg-project aan in de vallei tussen Rabat en Salé, waar ze uitgebreid onderzoek naar deed. ‘Een van de belangrijkste doelen van dit project was om het toerisme te vergroten en buitenlandse investeerders aan te trekken. En om die investeerders tevreden te stellen, worden de regels aangepast.’ Het project bestaat uit 1700 nieuwe woonunits, een nieuwe jachthaven, luxehotels, winkelvoorzieningen, bars en restaurants. ‘Wat we zien met dit soort megaprojecten, is dat een deel van de arme bevolking in de sloppenwijken moet vertrekken. Deze projecten creëren nieuwe vormen van sociale uitsluiting.’

Amarouche waarschuwt Marokko ervoor om niet dezelfde fouten te maken als Frankrijk tijdens de Olympische Spelen van 2024. ‘Migranten werden uit Parijs verdreven, dat is onacceptabel. De Marokkaanse overheid moet ervoor zorgen dat toeristische projecten in voorbereiding op het WK zorgvuldig worden gepland, en dat lokale gemeenschappen niet worden verjaagd.’ Amarouche benadrukt dat niemand mag worden uitgesloten van de voordelen van meer toeristen. Ze pleit er bijvoorbeeld voor dat de overheid toegeeflijker zou zijn ten opzichte van de informele straatverkoop. Dat is voor veel Marokkaanse gezinnen vaak de enige bron van inkomsten. Maar ze is sceptisch. ‘Het is pijnlijk, maar het lijkt erop dat we geen arme mensen willen zien op mooie plekken. We gunnen hun het zicht op zee niet.’

Voordelen van luxehotels

Hoewel veel inwoners in Imsouane meeleven met de getroffen ondernemers, zijn er ook die de voordelen zien in de bouw van nieuwe hotels. Zina (23) is een jonge vrouw met een grote bos blonde krullen die als receptioniste in een van de luxehotels werkt. ‘De bouw van nieuwe hotels kan voor meer formele banen zorgen’, vertelt ze met een ernstige blik vanachter haar bureau.

Op het terras van het hotel lopen vier hippe obers terwijl toeristen uitkijken over de glinsterende baai. Zina merkt op dat veel Marokkanen dolgraag in een luxehotel willen werken. ‘Onlangs vroeg een medereiziger van een taxi naar Imsouane of ik zijn zoon kon helpen een baan te vinden in een van de luxehotels.’

Het informele circuit is dan ook voornamelijk voor de ondernemers interessant omdat ze belastingen ontwijken. Werknemers worden volgens Zina nauwelijks betaald. ‘In de gesloopte bedrijfjes verdienden veel mensen niet meer dan 100 dirham (9,50 euro, red.) per dag.’

In haar geboorteplaats Tamraight, een populaire kustplaats op een klein uur rijden van Imsouane, gelden strengere regels. ‘Hotels worden er regelmatig gecontroleerd, moeten bewijzen dat werknemers legaal in dienst zijn én bieden hun een ziekteverzekering aan. Ik denk dat hetzelfde zal gebeuren in Imsouane. En dat is goed voor werknemers.’

Veel inwoners wijzen er bovendien op dat rioolwater van de gesloopte bedrijfjes rechtstreeks de zee instroomde, wat zou hebben geleid tot gezondheidsproblemen bij inwoners en toeristen. Volgens tien mensen waar MO* mee sprak, zouden daarnaast ook sommige overheidsfunctionarissen misbruik hebben gemaakt van de situatie door steekpenningen te eisen van ondernemers zonder formele vergunningen voor hun ondernemingen.

Gebrek aan duidelijke richtlijnen

Heel wat inwoners vrezen echter dat de bouw van tijdelijke bedrijfjes de situatie van onzekerheid, informaliteit en corruptie in stand houdt. Een paar maanden geleden gaf de gemeente aan twaalf eigenaars van gesloopte bedrijfjes, waaronder Momo’s familie, toestemming om verschillende percelen te huren. Daar kunnen ze dan tijdelijke houten constructies bouwen voor hun restaurant, surfschool of sigarettenwinkel. Sommige percelen staan bijna op precies dezelfde plek als waar eerder bedrijfjes werden verwoest.

Issa (32), een lange, slanke, rustige man, is een van hen. ‘De afgelopen maanden hebben we non-stop gewerkt’, vertelt hij trots. Toeristen staan in rij voor zijn gezonde salades en burgers. Toch vindt hij deze tijdelijke, en alweer informele plekken, geen duurzame oplossing. ‘We weten niet hoelang we deze percelen kunnen blijven huren.’ Als voorzitter van de lokale ondernemersvereniging zet hij zich in om ervoor te zorgen dat iedereen opnieuw kan beginnen. ‘Sinds de sloop hebben we talloze gesprekken gevoerd met ambtenaren van de gemeente en van de provincie Souss-Massa, maar de steun die we tot nu toe krijgen, is onvoldoende.’

Issa en veel van zijn collega’s probeerden eerder om hun bedrijven om te vormen tot legale ondernemingen, maar stuitten daarbij op een gebrek aan duidelijke en toegankelijke richtlijnen. ‘Regels zijn vaak verwarrend en worden zonder aankondiging veranderd.’

Volgens het statistiekbureau HCP omvat de informele sector meer dan 60% van alle bedrijven in Marokko. ‘De overheid zou ons kunnen helpen met toegankelijke leningen en technische ondersteuning voor het legaliseren van onze bedrijven,’ stelt Issa. ‘Op die manier kunnen alle lagen van de samenleving profiteren van het groeiende toerisme in aanloop naar het WK.’

Ondertussen doet Mohamed vastberaden voort als surfinstructeur. Hij geeft een zetje tegen de surfplank van een jonge vrouw die wat onhandig opstaat, maar met een grote glimlach enkele meters over het water glijdt. ‘Gelukkig heb ik mijn plezier in het lesgeven niet verloren, en ik ben blij dat ik deze momenten in het water kan delen met toeristen. Die reis naar Indonesië komt wel, mijn zorgen gaan nu vooral uit naar mijn tante. Ik hoop dat ze uiteindelijk terug naar de zee kan keren, want daar is ze het gelukkigst.’

Word proMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.