Studeren in een land dat niet bestaat: ‘We zijn welkom zolang we geld binnenbrengen’

Het onderwijzend personeel van de Cyprus International University is zeer cosmopolitisch. De CIU is goed geconnecteerd met westerse universiteiten. Er is veel wetenschappelijke samenwerking en een deel van de alumni maken carrière in Europa.

© Kris Berwouts

Steeds meer Afrikaanse en Aziatische jongeren trekken voor hun studies naar de Turkse Republiek van Noord-Cyprus (TRNC). Het land verklaarde zich in 1983 onafhankelijk maar wordt alleen door Turkije erkend. Met beurzen en faciliteiten voor internationale studenten wil de TRCN zich alsnog op de kaart te zetten. En vooral: deze aanpak brengt heel wat vreemde valuta in het laatje.

Met professor Majid Hashempour wandel ik tussen de gebouwen van de uitgestrekte Cyprus International University. ‘De aanwezigheid van buitenlandse studenten gaat terug tot de jaren ’80’, vertelt professor Majid, die tevens bestuurslid is en verantwoordelijk voor de internationale promotie van de universiteit. ‘90% van deze studenten kwam uit Turkije.’

Cyprus, een verdeeld eiland

In 1974 organiseerde de toenmalige junta in Athene een staatsgreep in Nicosia, de hoofdstad van Cyprus. Enkele dagen later viel Turkije het eiland binnen met oog op het beschermen van de Turks-Cypriotische minderheden – zo’n 20% van de bevolking.

In 1983 verklaarde de Turkse Republiek van Noord-Cyprus (TRCN) zich onafhankelijk, al wordt het land vooralsnog alleen door Turkije erkend. Cyprus is bestuurlijk opgedeeld in twee stukken: de Turkse Republiek van Noord-Cyprus, waar Turks wordt gesproken en de munteenheid de Turkse lira is, en Zuid-Cyprus, met het Grieks als officiële taal en de euro als munteenheid.

Dat veranderde twintig jaar geleden, toen Recep Tayyip Erdoğan aan de macht kwam. ‘Als deel van zijn onderwijsbeleid liet hij privé-universiteiten toe in Turkije. Dat betekende dat alle Turkse studenten op het eiland halsoverkop naar hun moederland gingen en daar hun studies voltooiden.’

Hun plotse vertrek zorgde voor enorme leemte, legt professor Majid uit. ‘De hele academische infrastructuur was op deze buitenlandse studenten afgestemd. Daarom moesten we op zoek naar een alternatief. Zo gebeurde het dat Afrikaanse en Aziatische studenten werden aangetrokken.’

‘85% van onze studenten komt intussen uit het buitenland.’

‘De eerste Afrikaanse studenten in de TRNC kwamen twintig jaar geleden aan uit Nigeria. Evident was dat allesbehalve. Onze kleine, gesloten gemeenschap had nooit veel Afrikanen gezien. Mensen hadden schrik van hen. Ze associeerden hen onder andere met aids, wat toen voor veel ongerustheid zorgde. Afrikanen hadden heel wat moeite om onderdak te vinden, discriminatie was schering en inslag.’

Dat is nu anders, vertelt professor Majid. ‘85% van onze studenten komt intussen uit het buitenland. Voor de helft zijn dat Afrikanen, de andere helft zijn Aziaten. Onze jeugd groeit op met Afrikaanse leeftijdsgenoten. Ze zijn ondertussen met zo’n 70.000, uit een dertigtal landen. De drie beste universiteiten in de TRCN hebben uitstekende opleidingen. Ze zijn bovendien goed verbonden met de academische wereld elders in de wereld, Groot-Brittannië in de eerste plaats. Onze diploma’s zijn internationaal erkend.’

Schaduwkant

Het klinkt allemaal geweldig, maar is het dat ook? Professor Majid heeft het over drie toonaangevende universiteiten, maar de TRCN telt er meer dan twintig. De andere universiteiten zijn overigens allemaal minder goed. De meeste zijn helemaal niet verbonden met buitenlandse universiteiten. Sommige zijn zelfs ronduit malafide. Ze trekken studenten aan die geenszins de ambitie hebben om te studeren maar Cyprus beschouwen als een opstapje naar elders in Europa.

Vaak weten deze studenten niet eens dat Cyprus een verdeeld land is. Tot hun ontzetting constateren ze dat ze niet in een EU-lidstaat beland zijn, maar in een pariastaat die alleen Turkije erkent. Veel mensen proberen illegaal de grens over te steken. Maar aangezien die grens niet erkend is, is hij ook heel poreus.

‘In een land dat niet erkend wordt, zijn mensenrechten een raar begrip.’

In 2021 kwamen in het erkende Cyprus 12.000 asielzoekers binnen. In de eerste 9 maanden van 2022 waren er dat al 16.000, van wie twee derde via de TRNC. Cyprus is de EU-staat met het hoogste aantal asielzoekers per capita.

Jonathan Bahati (pseudoniem) is al drie jaar in de TRNC. Hij komt uit Congo en spreekt ondertussen vloeiend Turks. De student lijkt zich helemaal thuis te voelen aan de universiteit: ‘Ik heb dit goed voorbereid en wist perfect waar ik me moest inschrijven. Ik ben zeer tevreden over mijn opleiding.’

De Near East University in Noord-Cyprus, nabij Nicosia. Het domein van de universiteit is bijzonder groot en omvat onder andere verschillende musea.

© Kris Berwouts

Maar ook Bahati ziet dat sommige universiteiten weinig meer zijn dan een format om goedkoop voet aan de grond te zetten in de periferie van Europa. ‘Een aantal Afrikaanse studenten strijkt hier neer zonder dat ze het financieel plaatje rond heeft. We klussen wel wat bij eens we er zijn, denken ze. Maar dat is niet simpel. Mensenrechten zijn een raar begrip in een land dat niet erkend wordt.’

Afrikaanse studenten hebben geen rechten in de TRCN. Daardoor worden ze vaak het slachtoffer van discriminatie, zegt Bahati. ‘Als we werken krijgen we vaak minder dan het afgesproken bedrag. Of in elk geval minder dan wat de lokale bevolking krijgt. We krijgen snel hoge boetes en zelfs lijfstraffen bij verkeersovertredingen of geluidsoverlast. We zijn ook kwetsbaar tegenover allerlei malafide tussenpersonen. Vaak zijn dat zelf Afrikanen die beweren werk, woonst of iets anders te zullen ritselen maar die alleen uit zijn op ons geld.’

‘Laat je niets wijsmaken,’ beaamt Ken, een Brit die getrouwd is met een Turkse en al elf jaar in de TRNC woont. Het koppel verhuurt huizen en appartementen aan toeristen en studenten. ‘Racisme leeft hier wel degelijk. Turks-Cyprioten waren lang een minderheid. Ze stonden bloot aan discriminatie. Blijkbaar hebben ze dat racisme zelf geïnterioriseerd. Geen enkele internationale organisatie is hier aanwezig. Dat creëert een merkwaardige vorm van rechteloosheid. Er is niemand tot wie je je kan wenden.’

Het is niet makkelijk om officiële demografische gegevens te hebben van een land dat niet bestaat. Ken schat dat er 300.000 à 400.000 Turks-Cyprioten wonen. Daarbovenop zijn er nog eens ongeveer 120.000 Afrikaanse en Aziatische studenten. ‘Maar in totaal moeten hier zo’n 800.000 mensen wonen, met inbegrip van de Turken en de groeiende groep Oost-Europeanen die zich hier vestigen. Russen, Wit-Russen, Oekraïners, Bulgaren, ex-Joegoslaven en noem maar op.’

Seks, drugs en casino’s

Een aantal Afrikaanse nieuwkomers belandt helaas aan de zelfkant van de maatschappij. Sommigen van hen overschrijden de grens van de legaliteit en raken betrokken bij onder meer prostitutie en drugs. Een lokaal mensenrechtenplatform heeft in één jaar te maken gehad met 21 Nigeriaanse studentes die in de prostitutie gedwongen werden.

Het criminele milieu van Noord-Cyprus evolueert trouwens snel. De relatie tussen Turkije en de TRNC heeft veel gemeen met de relatie tussen Zuid-Afrika en de vroegere bantoestans of thuislanden in Zuid-Afrika, in de duistere dagen van de apartheid. Wat door de rassenwetten niet kon in Zuid-Afrika – seks tussen witte mannen en zwarte vrouwen, bijvoorbeeld – ging je dan maar doen in de pseudo-onafhankelijke bantoestans.

‘Alles oogt mooi en goed georganiseerd, maar alleen voor wie alles op voorhand grondig geregeld heeft.’

Ook Turken komen naar Noord-Cyprus om zich uit te leven in aspecten die moeilijk liggen in hun thuisland. Gokken is door de vele casino’s erg aanwezig en creëren een ruimte waarin prostitutie en druggebruik floreren.

Door de versnelde migratie uit Oost-Europa wordt dat milieu nu ook internationaler en beter georganiseerd. In een niet-erkend land is de staat per definitie zwak. Noord-Cyprus hangt in alles af van Turkije. De gevolgen van de economische crisis in Turkije laten zich bijvoorbeeld in de TRNC even sterk gelden als in Turkije zelf.

Het is niet ondenkbaar dat een sterker wordend crimineel milieu de verzwakte staat steeds meer zal beïnvloeden. Misschien zal ze die zelfs uiteindelijk overnemen, zoals gebeurde in een aantal Latijns-Amerikaanse landen.

Geen illusies

Ondertussen wil de TRNC het aantal Afrikaanse en Aziatische studenten nog opdrijven. De autoriteiten zijn blij met de zichtbaarheid die ermee gepaard gaat. En vooral: deze aanpak brengt heel wat vreemde valuta in het laatje. Volgens het ministerie van Onderwijs gaat het maar liefst over een derde van het bnp.

Professor Majid: ‘Deze studenten zijn onze ambassadeurs. Ze creëren hechte banden tussen ons en hun land. De goederen die ze hier kopen, verkopen ze in hun thuisland. Het is een win-winsituatie.’

Maar Jonathan Bahati waarschuwt: ‘Laat ons vooral geen illusies hebben. Alles oogt mooi en goed georganiseerd, maar alleen voor wie alles op voorhand grondig bestudeerd, becijferd en geregeld heeft. Ik studeer aan een zero-emissie-universiteit, de opleiding is geweldig en ik geniet allerlei diensten en faciliteiten.’

‘Maar de badge die me toegang verleent tot al dat moois wordt gedeactiveerd als het saldo op mijn rekening onder 500 euro zakt. We zijn hier welkom zolang we geld binnenbrengen.’