Tramadol verleidt Afrikaanse jeugd

François Fodjo is opgetogen. ‘Daarnet twee goals gemaakt’, zegt hij. De jongen glundert, maar er hangt een zenuwachtige trek over hem. Hoewel zelfs na acht uur ’s avonds de straten van Yaoundé nog steeds bloedheet aanvoelen, draagt Fodjo een winterjas. De hand die er langs links uitsteekt, omknelt twee blisters. Tramadol – een chemische pijnstiller uit de familie van de opiaten.

Fodjo is 25 jaar en woont bij zijn tante sinds zijn ouders stierven toen hij drie jaar was. ‘Vier jaar geleden vertrok ik naar Equatoriaal-Guinea, waar ik geselecteerd was voor de tweede kern van een belangrijke ploeg. Een vriend begon te vertellen over een pilletje dat de vermoeidheid bestrijdt. Het zou je zorgen doen vergeten en je zelfvertrouwen geven. Om beter te presteren op het veld begon ik tramadol te gebruiken.’

‘Bijna alle jonge mensen die ik ken, nemen het. Vooral degenen die fysieke inspanningen moeten doen.’

Op de vraag wat een ambitieuze, jonge voetballer bezielt om zijn lijf te verwoesten met chemische opiaten, glimlacht hij droevig. ‘Bijna alle jonge mensen die ik ken, nemen het. Vooral degenen die fysieke inspanningen moeten doen. Het is verdomd moeilijk om eraan te ontsnappen.’

Enkele maanden later spatte de voetbaldroom uiteen. Maar de tramadol, die bleef. ‘In Equatoriaal-Guinea pakte ik één pilletje per dag. Om hetzelfde effect te bereiken, moet ik er nu drie nemen.’ Fodjo neemt nu anderhalve keer de maximale aanbevolen hoeveelheid van 400 milligram. Een feit dat hij zelf relativeert. ‘Ik ben een beginneling’, zegt hij daarover. ‘Ik ken mensen die er tien per dag moeten pakken.’

Recht evenredig met zijn verbruik groeide de schaamte. Fodjo wil niet herkenbaar in beeld worden gebracht. Zijn tante weet niets van zijn verslaving. ‘Het is echt iets van de jeugd. Oudere mensen kennen het dikwijls niet. Nochtans is het niet moeilijk om te weten wie gebruikt. Je tuit je lippen, je kin begint naar voor te steken. Alsof je boos bent. Ik schaam me altijd als mijn tante me vraagt waarom ik zo boos kijk.’

Sinds zijn terugkomst in Kameroen rijdt Fodjo met de mototaxi. ‘Elke dag rij ik gemakkelijk veertien uur aan een stuk. Het verdient weinig, maar veel andere opties zijn er niet. De huur van de motorfiets bedraagt 10.000 frank per dag. Na aftrek van de benzine hou ik op een goede dag 10.000 frank over.

Maar het is vooral de brandende zon die het leven van de taxichauffeur bemoeilijkt. De tramadol verlicht dat. Je voelt de vermoeidheid en de honger niet. Je voelt eigenlijk gewoon helemaal niets. Je kan blijven werken.’

Zijn vriend komt erbij staan en vertelt over een vechtpartij op het voetbalveld van enkele weken geleden. ‘Je had François moeten zien. Hij werd tot moes geslagen. Precies een boksbal – hij voelde niets meer.’ Fodjo knikt schuchter. Op zijn gezicht speelt nog steeds dezelfde zenuwachtige glimlach.

Straatapotheek

Tramadol werd in 1977 gesynthetiseerd door het Duitse bedrijf Grünenthal. Europese apothekers verkopen het op voorschrift aan pijnpatiënten die aan lichtere medicatie zoals paracetamol geen boodschap meer hebben. Een standaarddosis bedraagt 50 of 100 milligram.

Toch is het niet in deze neonverlichte lichtkooien op de boulevards dat François zijn voorraad inslaat. Daarvoor gaat hij naar zijn zelfverklaarde ‘straatapotheker’.

Een steekproef bij verschillende apothekers in zowel Bamako (Mali) als Yaoundé leert dat de meest verkochte dosis in West-Afrika 200 milligram bedraagt. Ook de blister in de linkerhand van François vermeldt die hoeveelheid. De apothekers zijn ook hier verplicht om een voorschrift te vragen. Maar uit de praktijk blijkt dat verschillende apothekers die voorwaarde aan de laars lappen. Een keertje aandringen volstaat.

Toch is het niet in deze neonverlichte lichtkooien op de boulevards dat François zijn voorraad inslaat. Daarvoor gaat hij naar zijn zelfverklaarde ‘straatapotheker’, gelegen in Madagascar - een ruwe buitenwijk die geregeld het nieuws haalt wanneer woedende menigtes vermeende dieven lynchen.

‘Mijn straatapotheker is een Nigeriaan’, zegt Fodjo. ‘De pillen kosten 150 frank per stuk. En als je de apotheker goed kent en trouw blijft, krijg je nog wat korting.’ Het is die korting die hij niet op het spel wil zetten door mij mee te nemen. ‘Het vertrouwen zou weg zijn’, meent de jongen.

François in de straten van Tsinga, Yaoundé. © Arne Gillis​

Enkele dagen later wandel ik door de wijk Madagascar. In de goten langs de kant van de weg, verscholen tussen grotere stukken afval en vechtend met de niet-aflatende toevoer slijk, zie je het: de wijk is vergeven van de opengescheurde tramadol-blistertjes. Op sommige plekken kan je ze in een wolk voor je uitschoppen. ‘Bijna iedereen die ik ken, gebruikt het’, echoën de woorden van Fodjo in mijn hoofd.

Gezondheidsrisico

Hoewel een stuk minder krachtig dan de broertjes morfine en fentanyl – de drug die onder andere Prince te grazen nam – houdt het gebruik van tramadol wel degelijk grote gezondheidsrisico’s in. Ademhalings- en leverproblemen worden vaak genoemd bij overmatig gebruik.

Het zijn zaken waar Fodjo voorlopig geen last van heeft. ‘Je móét eten’, waarschuwt hij wel. ‘Ik vergat een keer te eten voor ik tramadol nam. Ik ben neergegaan. Je moet eten’, herhaalt hij. Lastiger voor Fodjo is het besef dat de drug hem in haar klauwen heeft. ‘Als ik niets neem, krijg ik stramme spieren, krijg ik het bloedheet en kan ik niet meer slapen. Het voelt alsof er iets niet klopt in mijn lijf.’

Verschillende medische bronnen halen inderdaad het verslavende karakter van tramadol aan. Maar in tegenstelling tot andere opiaten lokt tramadol geen lodderig gevoel uit. Net integendeel: de drug veroorzaakt euforie en gevoelens van oppermacht en welbehagen. Net dat maakt de drug zo geschikt voor recreatief gebruik.

War on Drugs?

Ook de United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) waarschuwde de internationale gemeenschap eind 2017 in de Senegalese hoofdstad Dakar voor de gevolgen van het niet-medische gebruik van tramadol.

Maar waar elders in de wereld de War on Drugs zonder genade verder raast, blijft het vanuit de bevoegde instanties verbazingwekkend stil als het gaat over tramadol.

‘Het stijgende gebruik van tramadol is verontrustend en er moet zo snel als mogelijk een oplossing voor komen. We kunnen deze situatie niet verder laten escaleren’, sprak Pierre Lapaque, regionaal vertegenwoordiger van UNODC in West- en Centraal-Afrika destijds in Dakar.

Maar waar elders in de wereld de War on Drugs zonder genade verder raast, blijft het vanuit de bevoegde instanties verbazingwekkend stil als het gaat over tramadol. De International Narcotics Control Board (INCB) is het onafhankelijke controleorgaan voor de implementatie van de drugsconventies van de VN. Tot nu toe ziet het INCB geen reden om tramadol te reguleren.

De voornaamste reden hiervoor is dat het Expert Comittee on Drug Dependence van de Wereldgezondheidsorganisatie blijft volhouden dat aan het gebruik ervan weinig risico’s vasthangen.

Ondertussen haalt UNODC niet alleen medische, maar ook economische en zelfs veiligheidsoverwegingen aan om haar stelling kracht bij te zetten. In de zakken van terroristen in de hele Sahel-regio zou geregeld tramadol worden teruggevonden. Perfect verklaarbaar volgens Fodjo: ‘Je durft meer, je voelt jezelf onoverwinnelijk.’

Zelfvertrouwen in capsulevorm discrimineert niet tussen taxichauffeurs of jihadisten.

De kleinste hoekjes

Volgens het laatste World Drug Report van UNODC steeg het aantal tramadol-vangsten in Sub-Sahara Afrika sinds 2013 van 300 kilogram tot 3 ton. In Niger werd eind 2017 een vangst van drie miljoen pillen opgetekend. Ze zaten verpakt in dozen met het logo van de Verenigde Naties.

Volgens datzelfde rapport wordt de tramadol voornamelijk geproduceerd in Zuid-Azië. Transnationale kartels smokkelen het via de Golf van Guinee richting West- en Centraal-Afrika. Het rapport noemt de Nigeriaanse havenstad Lagos als één van de belangrijkste draaischijven. Van daaruit sijpelt de drug door tot in de kleinste hoekjes.

In 2013 kwam een team wetenschappers tot een verrassende conclusie: tramadol is een natuurlijk product. Ze hadden het aangetroffen in de wortels van de Nauclea Latifolia, een boomsoort die in het noorden van Kameroen voorkomt.

Dat mag vrij letterlijk genomen worden. In 2013 kwam een team wetenschappers tot een verrassende conclusie: tramadol is een natuurlijk product. Ze hadden het aangetroffen in de wortels van de Nauclea Latifolia, een boomsoort die in het noorden van Kameroen voorkomt.

Na verschillende proeven moest het team echter toegeven dat hun conclusies voorbarig waren: de tramadol in de wortels bleek dan toch van menselijke oorsprong te zijn. Boeren in de omgeving bleken het te gebruiken om te kunnen werken in temperaturen van rond de vijftig graden. Ze gaven het zelfs aan hun vee. Via mensen- en koeienmagen kwam de drug uiteindelijk in de wortels terecht.

Chemisch of natuurlijk van oorsprong – François Fodjo ligt er niet wakker van. Dat zijn gebruik problematisch begint te worden, baart hem meer zorgen. ‘Natuurlijk wil ik ermee stoppen - het brengt niets goeds. Het doet me pijn om te zien hoe zelfs schoolkinderen meegelokt worden in het verhaal van de tramadol. Zij kunnen nog iets maken van hun leven.’

Even later verdwijnt Fodjo in de nacht. Vanop zijn lege plek grijnst een half vertrappelde, opengescheurde blister me aan.