Strenger Amerikaans asielbeleid begint al in Centraal-Amerika
Trumps muur aan de grens met Mexico? Die staat er al
Met enkele opmerkelijke maatregelen schuift VS-president Donald Trump de zuidgrens van de Verenigde Staten steeds meer richting Centraal-Amerika op. ‘Het systeem is niet gemaakt voor de huidige exodus.’
De Amerikaanse president Donald Trump lijkt zijn voornaamste campagnebelofte dan toch te hebben waargemaakt: een muur om ongewenste immigranten buiten te houden. Hoewel een uitbreiding van de fysieke grensbarrière nog op zich laat wachten, nam Washington sinds begin dit jaar wel maatregelen die opgeteld een aardverschuiving betekenen voor migratiestromen in de regio.
Migranten die zich melden aan de Amerikaanse zuidgrens om asiel aan te vragen worden nu teruggestuurd naar Mexico in afwachting van hun afspraak bij een Amerikaanse immigratierechter. Sinds het zogenaamde ‘Migrant Protection Protocols’-beleid afgelopen januari in werking trad zijn bijna 50.000 asielzoekers teruggestuurd, voornamelijk uit Centraal-Amerika. ‘Een absolute gamechanger’, liet het hoofd van de grenswacht CBP optekenen.
Tegelijk scherpen de VS de voorwaarden voor asiel steeds verder aan. Door een akkoord is Guatemala sinds eind juli een “veilig derde land”: mensen die in de VS bescherming zoeken en door Centraal-Amerika reizen, moeten voortaan eerst in Guatemala aankloppen. Doen ze dat niet, dan worden ze naar het Centraal-Amerikaanse land teruggestuurd.
Ook buurlanden Honduras en El Salvador aanvaardden gelijkaardige deals, nadat Trump de ontwikkelingshulp, jaarlijks zo’n 600 miljoen dollar, voor de drie landen had geschrapt. Hoewel een aantal van Trumps immigratiemaatregels worden aangevochten bij de rechter, zette het Hooggerechtshof het licht op groen voor deze kopie van de EU-Turkijedeal.
Sleutelmoment
‘Geweld en armoede blijven endemisch maar de familiale landbouweconomie in Centraal-Amerika zucht onder de gevolgen van klimaatverandering’
Nieuwe “tent-rechtbanken” op de grens met Mexico moeten rechters uit heel de VS in staat stellen in te bellen via videoconferentie. Dit moet de behandeling van asielaanvragen versnellen en achterstanden voorkomen. Asielzoekers die nu in de VS het oordeel mogen afwachten, verdwijnen vaak in de illegaliteit en komen niet opdagen voor hun rechtbankafspraken, stelt de regering — hoewel migrantenorganisaties dat tegen spreken. Volgend jaar nemen de VS maximaal 18.000 vluchtelingen op, een fractie van het aantal aanvragen.
‘Vandaag is een sleutelmoment in migratie’, zegt Emiliano Díaz Carnero van onderzoeksinstelling Colegio de la Frontera Norte in grensstad Ciudad Juárez. ‘Het hele systeem in Mexico en de VS is gericht op het snel uitwijzen van alleenstaande mannen. Nu zien we een echte exodus van hele gezinnen, grootouders incluis, die asiel aanvragen en voorzieningen in beide landen onder druk zetten.’
‘Geweld en armoede blijven endemisch maar de familiale landbouweconomie in Centraal-Amerika zucht onder de gevolgen van klimaatverandering’, vervolgt Díaz Carnero. ‘Daarbovenop trekken vandaag ook talloze Nicaraguanen, Venezolanen, Haïtianen en Cubanen richting de VS. Dat veroorzaakt geopolitieke spanning in de regio.’
Integratie
Om de teruggestuurde migranten op te vangen heeft de Mexicaanse regering van president Andrés Manuel López Obrador in verschillende grenssteden noodgedwongen opvangcentra opgetuigd. Die in Ciudad Juárez geldt als een uithangbord.
Fundación Telmex, een liefdadigheidsorganisatie van telecommagnaat Carlos Slim, tevens een bondgenoot van de president, geeft migrantenjongeren computerlessen. Na vier dagen ontvangen hun ouders alle documenten om te kunnen werken, mogelijk in één van de vele fabrieken die de gekende industriestad rijk is.
Maar de migranten zijn niet zo tuk op Mexico. Elmer Ramos (41), die met vrouw en vier kinderen uit La Masica in Honduras vertrok na bedreigd te worden door de politie, had gedacht dat hij in de VS zou mogen wachten tijdens de asielprocedure, bij familie. ‘We voelen ons bedrogen’, zegt hij. Hij krijgt bijval van een hele groep migranten die ons komt toespreken.
Het is gevaarlijk in Mexico, zeggen ze: soms klinken geweerschoten rond het opvangcentrum. Reisadviezen van de Amerikaanse overheid waarschuwen bezoekers van de Mexicaanse grenssteden voor gewapende overvallen, verkrachting en moord. Sommige migranten keren inmiddels terug naar hun land van herkomst, op kosten van de Verenigde Naties en de VS.
Het afgelopen jaar pakte de Amerikaanse grenswacht bijna 900.000 migranten op, een hoogtepunt in de voorbije twaalf jaar. Nadat Trump had gedreigd met invoerheffingen op Mexicaanse export, stationeerde zijn ambtgenoot noodgedwongen 15.000 agenten van de Guardia Nacional op de landsgrenzen.
Een nieuw veiligheidskorps, opgericht om de veiligheid in het land te vergroten, moet nu ook migratie aanpakken. Bij elkaar opgeteld hebben Trumps ingrepen geleid tot een scherpe daling: in mei werden nog meer dan 144.000 migranten opgepakt op de Amerikaanse grens, in augustus 64.000.
Een opvangcentrum voor migranten in de Mexicaanse grensstad Ciudad Juarez.
Asielregels
Vroeger waren het vooral alleenstaande mannen, eerst uit Mexico en later voornamelijk uit Centraal-Amerika, die onopgemerkt de VS trachtten binnen te glippen om er te werken en geld naar huis te sturen. Vandaag de dag zijn het vooral gezinnen uit Guatemala, Honduras en El Salvador die zichzelf melden en asiel aanvragen.
Kinderen mogen wettelijk slechts 20 dagen in hechtenis gehouden worden, dus worden gezinnen vrijgelaten in de VS in afwachting van hun afspraak bij een immigratierechter. De Amerikaanse overheid gaat gezinnen daarom onbeperkt vastzetten. Anderen moeten in Mexico wachten. Dat moet vertrekkers in Centraal-Amerika ontmoedigen. ‘Schiet ze desnoods in de benen’, zou president Trump volgens The New York Times gezegd hebben tijdens een vergadering.
Trump wil de regels omgooien: onder meer doodsbedreigingen door bendes en huiselijk geweld zijn geen reden tot asiel meer
In de VS beslissen rechters over asielaanvragen. Het percentage goedgekeurde asielaanvragen schommelt sterk tussen de verschillende rechtsgebieden. In Texas willigen rechters ongeveer 4 procent van de aanvragen in, in Californië 60 procent. Trump wil de regels omgooien: onder meer doodsbedreigingen door bendes en huiselijk geweld zijn geen reden tot asiel meer, zeggen advocaten tegen MO*.
‘Recent zijn de zaken drastisch veranderd’, weet Melissa Lopez, directeur van het Diocesan Migrant and Refugee Services, dat in de Amerikaanse stad El Paso, tegenover Ciudad Juárez, dat wettelijke bijstand verleent aan asielzoekers. ‘De asielregels kunnen van vrijdag op maandag helemaal veranderen. Werkte het systeem vroeger klantgericht, nu ziet het zichzelf nu als een immigratiepoortwachter en zoekt het naarstig naar redenen om een asielaanvraag af te wijzen.’
Hogere smokkeltarieven
In Centraal-Amerika werd migranten nooit een strobreed in de weg gelegd. In Guatemala houdt nu een netwerk controleposten migranten tegen, zag MO* tijdens een reis afgelopen zomer. Ook El Salvador zette politie in aan zijn grenzen. Mensensmokkelaars verhogen hun tarieven, zeggen migranten, en autoriteiten laten zich soms omkopen. Aan de Amerikaanse grens en in Mexico worden nu vaker vrachtwagens staande gehouden met soms tot 200 migranten achterin.
Guatemala heeft de boodschap uit Washington duidelijk begrepen. En aan de oevers van de rivier Suchiate, pal op de grens tussen Mexico en Guatemala, staan nu Mexicaanse soldaten op wacht. Voor zijn klinkende verkiezingsoverwinning in juli vorig jaar beloofde de Mexicaanse president López Obrador nog dat hij berooide migranten met open armen zou ontvangen. Met een strengere migratiebeleid levert Mexico dan toch de grensmuur die Trump zijn buren wilde doen betalen.
‘Het is des mensen. Wie het slecht heeft, gaat migreren, dat kan je niet tegenhouden’
Bij ons bezoek aan de Mexicaanse zuidgrens afgelopen juli staan de troepen er net 24 uur. Off the record klinken ze gelaten over hun geïmproviseerde missie. Eén immigratieambtenaar doet het al tien jaar: migranten tegenhouden en de grens terug over zetten. Soms ziet hij hen diezelfde dag nog terugkeren: ‘Het is des mensen. Wie het slecht heeft, gaat migreren, dat kan je niet tegenhouden. Welke barrières we ook opwerpen, de migrant vindt een weg. En de mensensmokkelaars al helemaal.’ Intussen steken migranten de rivier over op een plaats waar geen bewaking staat, leren we later.
‘Voor elke tien migranten die verder trekken naar het noorden, komen er twintig nieuwe bij’, zegt Guadalupe Antonio. Hij bestiert Jesús el Buen Pastor, een van de twee tjokvolle migrantenherbergen in de drukbezochte transitstad Tapachula, net over de grens. De herberg met driehonderd plaatsen maakte plek voor zevenhonderd gasten, bijna uitsluitend uit Honduras, Guatemala en El Salvador. Gevraagd waar ze heen gaan, jubelen de talrijke kleine kinderen: ‘Estados Unidos!’ Alsof ze op schoolreis zijn, die Amerikaanse droom achterna.
Roxana Lirbín (18) verliet twee dagen geleden de Hondurese hoofdstad Tegucigalpa samen met haar man José (30). Aan hun fruitstandje op een markt hadden ze een ultimatum ontvangen: beschermingsgeld ophoesten ofwel ‘als een hond afgemaakt worden’, vertelt Roxana. Ze zegt dat het makkelijker zal zijn de VS binnen te raken omdat ze haar vijftien maanden oude zoontje Carlos mee heeft.
Migratie is de uitlaatklep van de Centraal-Amerikaanse hogedrukpan. Als die uitlaatklep dichtgaat, dan neemt de druk ongetwijfeld toe. En als regeringen in de regio geen reële verbetering kunnen bewerkstelligen, dan ontploft de hogedrukpan misschien, verzekeren onze geprekspartners in Centraal-Amerika.
Mexicanen op de vlucht
Het Mexicaanse overheidsagentschap Comisión Mexicana de Ayuda a Refugiados, belast met het opvangen van asielzoekers, verwacht het jaar af te sluiten met 80.000 asielaanvragen, tegenover 29.647 in 2018. ‘Maand na maand breekt het aantal asielaanvragen records’, zegt Andrés Ramírez, coördinator van het agentschap.
Sinds enkele weken verschijnt in Noord-Mexicaanse grenssteden een nieuwe golf Mexicanen die asiel willen aanvragen. Dodelijk geweld blijft toenemen in Mexico. Jonge mannen getuigen dat ze worden gedwongen voor misdaadgroepen aan de slag te gaan. Een moeder uit een buitenwijk van de gewelddadige kuststad Acapulco zegt dat haar kinderen niet meer naar school kunnen omdat het openbaar vervoer ermee ophield na een reeks overvallen.
José (26) uit de deelstaat Michoacán wil met zijn vrouw oversteken voor ze bevalt: ‘We willen iets anders voor ons kind dan een wereld van pure misdaad.’ Hij reist zijn moeder en oom achterna. ‘Het is nu of nooit.’