Vluchtelingen aan de Griekse grens: honger, ellende en racisme

De 17-jarige Afghaanse jongen, Mohammad Nowroz, trotseert de sterke zeewind in de Atheense haven Piraeus om een sigaret te roken. De gezichten van de mensen rondom hem ogen Aziatischer dan die van de Syriërs.

Ook de hoofddoeken van de vrouwen zijn anders geknoopt. Achter Nowroz, in een verlaten loods waar hij al tien dagen op de grond slaapt op een grijs deken, zijn iets meer dan 200 Afghanen afgezonderd van de rest van de vluchtelingen in Athene.

Piraeus Pakhuis 1,5

Piraeus is een bevreemdende plek. In de grootste passagiershaven van Europa vervoeren gigantische cruiseschepen iedere zomer duizenden zorgeloze toeristen naar pittoreske eilanden.

Vandaag doen honderden groene tentjes -op de betonnen dokken- dienst als vluchtelingenkamp.

In het vluchtelingenkamp Idomeni zitten meer dan 13.000 mensen vast in de modder.

© Johannes De Bruycker / The Caravan’s Journal​

Aan de onderkant van vervallen pakhuizen, volgespoten met verbluffend mooie graffiti, leggen moeders hun kinderen te slapen. Tussen de 3000 en 5000 schipbreukelingen hopen op een toekomst aan de binnenkant van fort Europa.

In pakhuis E1,5 zijn minder goede voorzieningen dan in de rest van de haven, afgezonderd van de keukens en de opslagplaatsen.

Net als andere mensen afkomstig uit oorlogsgebieden wil Nowroz Duitsland bereiken om er aan een veilige toekomst te bouwen. Zijn ouders betaalden met hun laatste geld –iets meer dan 2000 euro– zijn oversteek van Turkije naar Europa.

Maar de grenzen binnen Europa zijn gesloten. Eerst enkel voor Afghanen, nadien voor alle vluchtelingen. Hij zit dus vast in Athene. De Afghanen werden eind februari afgezonderd, nadat aan de Macedonische grens enkel de Syriërs toegelaten werden.

Om de doorstroming van Syrische vluchtelingen te vergemakkelijken, moesten de Afghanen in de Atheense haven Piraeus naar een verlaten loods, die tussen de twee grote dokken E1 en E2 ligt.

Het pand werd ironisch pakhuis E1,5 gedoopt. In pakhuis E1,5 zijn minder goede voorzieningen dan in de rest van de haven. Het ligt een beetje afgezonderd van de keukens en de opslagplaatsen. Er komen dus ook minder vrijwilligers toevallig voorbij.

Segregatie tussen vluchtelingen

Het geeft Nowroz een gevoel van oneerlijkheid. ‘Wij vluchten toch ook van geweld?’ klaagt hij. Zijn gitzwarte wenkbrauwen fronsen diep.

‘Mijn ouders hebben mij weggestuurd omdat de Taliban mij elk moment kon straffen of zelfs doden. Ik draag graag westerse kleren en dat tolereren ze niet.’

© Johannes De Bruycker / The Caravan’s Journal​

De Afghanen werden afgezonderd van de Syriërs door de Griekse autoriteiten en internationale hulporganisaties. De bedoeling was Syriërs, die wel nog mochten passeren, sneller op bussen te zetten richting de Macedonische grens.

Er zijn spanningen tussen vluchtelingen in heel Griekenland: van de registratiekampen op Lesbos tot de pakhuizen in de Atheense haven.

Het onderscheid duurde maar een paar dagen, maar de afzondering van de Afghanen in de Griekse haven blijft bestaan.

Volgens onderzoeker Eva Cosse van Human Rights Watch is de verschillende behandeling van vluchtelingen op basis van hun nationaliteit extra schadelijk omdat het racisme dat al bestaat kan laten escaleren.

Syriërs komen uit stedelijke middenklasse en zijn hoger opgeleid, terwijl een groot deel van de Afghanen uit rurale berggebieden komt.

‘Vluchtelingen zijn net hetzelfde als wij. Helaas betekent dat dus dat er bij hen ook racisme bestaat.’ Cosse doet al meer dan een jaar onderzoek naar discriminatie tussen vluchtelingen en migranten.

Ze ziet spanningen tussen vluchtelingen in heel Griekenland: van de registratiekampen op Lesbos, naar de pakhuizen in de Atheense haven tot aan de prikkeldraad aan de grens met Macedonië.

Afghanen onderaan de humanitaire ladder

Op Lesbos krijgen Afghanen een minder lange verblijfsvergunning dan Syriërs, in Athene stranden ze in een uithoek van de haven en aan de Macedonische grens waren ze de eerste grote groep vluchtelingen die niet meer mocht passeren.

Vandaag zitten er ongeveer 50.000 vluchtelingen vast in Griekenland, een kwart daarvan zijn Afghanen, de helft zijn Syriërs, de rest komt uit andere landen zoals Irak.

Afghanen komen niet in aanmerking om via het Europese relocatieplan verspreid te worden over EU-lidstaten.

De 12.500 Afghanen komen bovendien niet in aanmerking om via het Europese relocatieplan verspreid te worden over EU-lidstaten.

De nationaliteiten die in aanmerking komen voor het plan werden gebaseerd op de erkenningsgraad van asielaanvragen vorig jaar. Toen reeg “slecht” 67 procent van de Afghanen een erkenning, terwijl vooraf bepaald was dat 75 procent toegang zou krijgen.

‘Human Rights Watch was van meet af aan tegen de uitsluiting van Afghanen in het Europese relocatieplan’, zegt Cosse.

‘Om je een idee te geven van hoe arbitrair de grens van 75 procent is: in 2014 werden nog 79% van de Afghaanse asielzoekers erkend, een jaar later waren dat er toevallig minder.’ Voor de Afghanen zit er niets anders op dan op zoek gaan naar een illegale weg om verder naar Europa te trekken, of in Griekenland zelf asiel aan te vragen.

Vluchtelingen nemen afscheid van elkaar in de haven van Piraeus. Het is het begin van hun relocatie naar een ander Europees land. Afghanen kunnen geen aanspraak maken op het relocatieprogramma van de EU.

© Johannes De Bruycker / The Caravan’s Journal​

Regen en racisme aan de Macedonische grens

In het vluchtelingenkamp Idomeni aan de Macedonische grens kan je het racisme met je eigen ogen zien. De situatie is er onhoudbaar, meer dan 13.000 mensen zitten kniediep vast in de modder.

Het blijft maar regenen. Het lijkt wel alsof Zeus en Poseidon de handen in elkaar geslagen hebben om de velden waar deze mensen in moeten slapen te verzuipen. De mensen zijn radeloos.

De schaarste houdt de verdeeldheid in stand: ‘You’re Afghan, you don’t get food!’

Er zijn te weinig medische voorzieningen en er is een chronisch tekort aan voedsel. Te midden van de chaos in Idomeni komt een vrachtwagen met nieuwe goederen aan.

Onmiddellijk verzamelt zich een massa duwende en trekkende Syriërs, Afghanen, westerse vrijwilligers en Irakezen onder de laadruimte.

Onvermijdelijk raken de gemoederen verhit, de schaarste houdt de verdeeldheid in stand. Iemand schreeuwt ‘You’re Afghan, you don’t get food!’ (Jullie zijn Afghanen, jullie krijgen geen eten!)

Europese droom wordt Griekse ontgoocheling

In deze periode van internationale onderhandelingen en akkoorden tussen de EU en Turkije zijn de vluchtelingen het onderwerp van het debat.

Toch weten ze zelf vaak niet wat er beslist wordt. De meeste mensen met wie je spreekt in de kampen hopen nog steeds dat de grenzen opnieuw opengaan.

Ze weigeren te aanvaarden dat hun tocht hier eindigt. Ze hebben immers hun leven en dat van hun kinderen geriskeerd om in het veilige Europa te geraken.

Op de ochtend van de aanslagen in Zaventem en Maalbeek, keren we terug naar Piraeus in Athene. In het fameuze pakhuis E1,5 zien we dat de situatie daar nauwelijks veranderd is.

Nowroz kunnen we niet vinden, maar er slapen nog steeds bijna uitsluitend Afghanen in het warenhuis. Verschillende onder hen betuigen medeleven met de aanslagen in Brussel. ‘Het spijt ons dat jullie in jullie land ook bommen moeten zien.’

Vluchtelingen met elkaar op de vuist

In de rest van het kamp zijn wel dingen veranderd. Enkele dagen eerder ging een dertigtal Syriërs en Afghanen met elkaar op de vuist tijdens een voedselbedeling van de Atheense voetbalclub Olympiakos.

De Atheense voetbalclub Olympiakos organiseert voedselbedeling.

© Johannes De Bruycker / The Caravan’s Journal​

‘Het is niet duidelijk wie begon, iemand werd voorgestoken. De situatie escaleerde en dat zat er al lang aan te komen’, zegt de Afghaanse Qaseem Qayumi.

Hij kwam negen dagen eerder aan en begon meteen te vertalen omdat hij vijf talen spreekt, waaronder vloeiend Engels.

‘Toen de gevechten uitbraken hebben we samen met de vrijwilligers beslist om het eten apart uit te delen’, vertelt Qayumi. Sindsdien moeten Syriërs en Afghanen in twee verschillende rijen eten.

‘Zolang er niet gediscrimineerd wordt en beide partijen evenveel en evengoed te eten krijgen, is dat een goede oplossing’, meent onderzoekster Cosse. ‘De maatregel werd genomen om ervoor te zorgen dat er niet gevochten wordt.’

Meer vluchtelingen, minder voedsel

‘Het is natuurlijk wel jammer dat het zo moet’, vindt Qayumi, die met argusogen toekijkt of er in zijn rij geen Syrische kindjes een tweede portie komen halen.

‘Er ontstaan pas ruzies als er niet voldoende te eten is. Als er honger is, is er geweld. In essentie zijn we allemaal dezelfde: Syriërs en Afghanen zijn op de vlucht voor oorlog.’

Syriërs en Afghanen moeten in twee verschillende rijen aanschuiven voor eten. ‘Zo lang er niet gediscrimineerd wordt en beide partijen evenveel en evengoed te eten krijgen, is dat een goede oplossing’, meent Eva Cosse van Human Rights Watch

© Johannes De Bruycker / The Caravan’s Journal​

‘In essentie zijn we allemaal dezelfde: Syriërs en Afghanen zijn op de vlucht voor oorlog.’

Doordat de grens in het noorden van Griekenland is gesloten zitten er nu bijna 2000 meer mensen in Athene vast, dan twee weken eerder toen we Mohammed Nowroz ontmoetten.

Maar de hoeveelheid eten is niet evenredig mee geëvolueerd. Vluchtelingen die hier al een maand zijn, hebben het aantal maaltijden zien verminderen van drie naar twee en op sommige dagen zelfs maar één portie per dag.

De honger die daarmee gepaard gaat, zorgt ervoor dat de verdeeldheid escaleert. Hoe groter de ellende, hoe meer er wordt gezocht naar een zondebok.

© Johannes De Bruycker / The Caravan’s Journal​

Kasper Goethals (tekst) en Johannes De Bruycker (beeld) maken deel uit van het internationale journalistieke collectief The Caravan’s Journal.