Zij ijveren voor lgbtq+-rechten in Oost-Congo

Achter een kleine poort in Bukavu ligt de ngo Rainbow Sunrise Mapambazuko verscholen. Een zichtbare regenboogvlag is er niet. Ontmoetingen gebeuren hier niet in het geheim, maar wel met voorzichtigheid.

In de Democratische Republiek Congo (DRC) is openlijk deel uitmaken van de lgbtq+-gemeenschap niet bij wet verboden, maar het lokt wel verschillende, veelal negatieve reacties uit van de lokale bevolking. ‘We worden vaak nageroepen, nagestaard, bedreigd, of erger, fysiek aangevallen’, vertelt Jeremie Safari, de directeur van de ngo.

Sinds 2010 bestaat de organisatie, bedoeld om de rechten van de lgbtq+-gemeenschap te verbeteren en als reactie op het geweld, de intimidatie en discriminatie waar veel leden van de gemeenschap dagelijks mee geconfronteerd worden. ‘We zetten in op seksuele voorlichting, de behandeling van seksueel overdraagbare aandoeningen en HIV, bemiddeling met familieleden die moeite hebben met een coming-out en de bescherming en sensibilisering van onze gemeenschap.’

Die sensibilisering is niet altijd even makkelijk, vertelt Safari. ‘Homoseksualiteit wordt nog veel gezien als iets abnormaal, besmettelijk of zelfs als hekserij.’ Er openlijk over spreken wordt niet algemeen aanvaard en vooral gezien als een taboe, staat ook te lezen in het basisrapport van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) uit 2022.

Rainbow Sunrise Mapambazuko ijvert ervoor de stilte en het taboe te doorbreken. Op gezette tijden organiseert de ngo bijeenkomsten, vooral met jongeren, waar ruimte is voor vragen en discussie en correctie informatie wordt gegeven aan de lgbtq+-gemeenschap in Bukavu. Maar ook via theater of in samenwerking met andere organisaties, zoals met een wekelijkse uitzending bij het lokale radiostation Radio Maendeleo, probeert ze zoveel mogelijk Congolezen te bereiken.

Niet aanvaard

Een groot deel van de gemeenschap heeft schrik om uit te komen voor wie ze zijn en draagt vaak hun hele leven lang het geheim met zich mee, vat Safari het samen. Getuigenissen van leden van de gemeenschap, die MO* via Rainbow Sunrise sprokkelde vertellen allemaal een gelijkaardig verhaal.

Zoals Raphael Kipinde-Muamba die op 15-jarige leeftijd uit de kast kwam. Zijn familie begon zich vragen te stellen, omdat hij zich graag opmaakte en af en toe vrouwenkledij droeg.

‘Zoals velen moest ik me daarom prostitueren zodat ik eten kon kopen.’

Nadat hij toegaf homoseksueel te zijn, probeerde zijn familie hem aan de hand van gebeden te “veranderen”. Omdat dat niet lukte, werd hij door zijn familie en kerkgemeenschap verjaagd. Zijn studies moest hij stopzetten en hij eindigde op straat.

‘Ik had niets meer. Zoals velen moest ik me daarom prostitueren zodat ik eten kon kopen. Door de lokale gemeenschap worden we gezien als demonen. Dagelijks moeten we vernederingen doorstaan. Het is een moeilijke strijd.’

Safari bevestigt dat prostitutie een veelvoorkomend probleem is binnen de lgbtq+-gemeenschap en dat niet zonder gevaar is. ‘Het brengt ongewenste zwangerschappen en seksueel overdraagbare aandoeningen met zich mee. Veel klanten betalen meer voor seks zonder enige vorm van bescherming. Als je in geldnood zit kies je wat het meeste cash oplevert.’

Artikel 176

Homoseksualiteit is in Congo niet bij wet verboden, maar de politie kan wel gebruik maken van artikel 176 in het Congolese strafwetboek. En dat doet het ook geregeld. Door dit wetsartikel kunnen ordehandhavers elke daad die ‘ingaat tegen het openbaar fatsoen en goede moraal’, bestraffen. Wat dat dan precies is, is vrij voor interpretatie.

Op die manier kwam Chiruza Chizung zes maanden in de gevangenis terecht. Want zijn geaardheid ging volgens enkele agenten in tegen de goede moraal. Ook Chizungs vader moedigde de gevangenisstraf aan, in de hoop dat zijn zoon op deze manier zou kunnen “veranderen”. ‘Toen ik uit de gevangenis kwam en bleek dat ik nog steeds dezelfde geaardheid had, jaagde mijn familie me weg. Ik belandde toen op straat.’

Chizung en Kipinde-Muamba zijn slechts enkelen van de velen die op straat belanden zodra ze uit de kast komen. Rainbow Sunrise zoekt in zo’n geval mee naar een woonst.

Maar ook werkloosheid is een groot probleem, want werk vinden als lid van de lgbtq+-gemeenschap is moeilijk. En wie een job vindt, kan die weer snel verliezen wanneer de werkgever te weten komt dat zijn werknemer deel uitmaakt van de lgbtq+-gemeenschap. Daarom zet de organisatie in op ondernemerschap om hen aan een inkomen te helpen. Het financiert bijvoorbeeld mee de opstart van een naaiatelier of kapsalon.

Diepgelovig

In 9 jaar tijd was er sprake van 657 gevallen van geweldpleging. 80% werd gepleegd door de gemeenschap, 20% door ordehandhavers. Het zijn cijfers die de organisatie Action pour la Lutte Contre l’Injustice Sociale (ALCIS) uit de Congolese provincie Zuid-Kivu voorlegt. ALCIS verzamelt en documenteert getuigenissen van discriminatie en (seksueel) geweld tegen leden van de lgbtq+-gemeenschap.

ALCIS voert actie voor de mensenrechten in de Congolese provincie Zuid-Kivu.

© Marlies Geyskens

Maar voorzitter Alphons Mihigo benadrukt dat de cijfers waarschijnlijk een onderschatting zijn. Veel misdrijven blijven ongedocumenteerd, uit angst. Slachtoffers vrezen dat de politie geen actie zal ondernemen bij een aangifte. Daarbij zijn de meeste getuigenissen die de organisatie verzamelde informeel, maar zegt Mihigi, ook die zijn waarschijnlijk ondergerapporteerd.

‘In Kinshasa is de lgbtq+-gemeenschap veel meer aanvaard.’

De Congolese hoofdstad Kinshasa is veel groter en multicultureler, met meer invloeden van over de hele wereld. ‘Daarom is de lgbtq+-gemeenschap daar veel meer aanvaard’, vertelt Mihigo. Bukavu is (relatief) kleiner en meer gesloten van invloeden van buitenaf, waardoor het denken minder is kunnen groeien zoals dat in Kinshasa het geval is.

Vooral het diepgelovige karakter van Bukavu speelt een belangrijke rol in de houding tegenover de lgbtq+-gemeenschap, vertelt Mihigo. In Bukavu gaat het grootste deel van de Congolezen nog wekelijks naar de mis. ‘Sommigen van hen zelfs dagelijks. Veel priesters prediken tijdens hun vieringen, en soms in radio-uitzendingen, tegen de lgbtq+-gemeenschap’, gaat Mihigo verder. Omdat die priesters verkondigen dat een andere geaardheid abnormaal is en dat ze verjaagd moeten worden, zit dat idee ingebakken in de maatschappij. ‘Dat verander je niet zomaar, maar verandering is noodzakelijk als we de inclusie van de lgbtq+-gemeenschap willen verkrijgen.’

Vooral in een stad zoals Bukavu, dat in het verleden, maar ook vandaag nog geteisterd wordt door oorlog en armoede biedt religie een belangrijke houvast. Maar daarbij is heteroseksualiteit de norm. ‘Wanneer het dagelijkse leven een strijd is, zijn lgbtq+-rechten gewoon geen prioriteit.’

Ook volgens Rainbow Sunrise-directeur Safari is er nog een lange weg af te leggen naar de aanvaarding van de lgbtq+-gemeenschap. ‘Mijn droom? Dat we op een dag een eigen leven te kunnen leiden zoals iedereen. Zonder gediscrimineerd of uitgestoten te worden.’