Voor de Griekse eilandbewoners is het genoeg: ‘We weigeren de gevangenis van Europa te worden’

Betoging in Lesbos

© Toon Lambrechts

De voorbije dagen kwam het tot gewelddadige confrontaties tussen de Griekse oproerpolitie en bewoners van de eilanden Chios en Lesbos. Die lijken vastbesloten de bouw van nieuwe, gesloten vluchtelingenkampen tegen te houden. Ondertussen dreigt de Turkse overheid de grenzen met Europa open te gooien, wat de spanningen alleen maar doet toenemen.

***

De straten van het anders zo levendige havenstadje Mythilini, de hoofdstad van Lesbos, lijken wel uitgestorven. Geen winkel, geen restaurant, geen kiosk die vandaag de deuren opent. Geen bus of geen taxi die uitrijdt. Mythilini heeft iets van een spookstad, en dat al sinds zaterdag 29 februari. Een algemene staking legde het hele eiland Lesbos plat. Twee oude mannen op een bankje voor een gesloten café willen ongevraagd wel wat duiding geven. 'Too many refugees. Pakistani, Afghani… Problems'.

Op het Sapphoplein, in het centrum van de stad, stroomt het volk langzaam toe. Hier is de voorbije jaren al zo vaak betoogd. Voor vluchtelingen, door vluchtelingen, tegen vluchtelingen.

Maar vandaag verzamelt er zich een vreemde mix van mensen op het plein. Communisten van de KKE, de Griekse communistische partij, anarchistische activisten, nationalisten onder de Griekse vlag, maar vooral gewone burgers van Lesbos. Hoe uiteenlopend hun visie op migratie dan wel mag zijn, vandaag lijken ze elkaar even te vinden in een eenvoudige eis: geen vluchtelingencentra meer op de Egeïsche eilanden meer, open noch gesloten.

Loze verkiezingsbeloftes en een drijvende muur op zee

De situatie op de Egeïsche eilanden zit al jaren scheef. In een poging de vluchtelingenstroom richting West-Europa in te dijken sloot de EU in maart 2016 een deal met Turkije. Die overeenkomst bepaalde dat iedereen die op de Griekse eilanden aankomt de tijd van de asielaanvraag in een van de vluchtelingenkampen op de eilanden moet uitzitten. Maar het verwerken van de asielaanvragen gaat tergend traag, en hoewel het niet meer de aantallen van 2015 zijn, blijven er haast dagelijks vluchtelingenboten aankomen.

Moria is met 20.000 inwoners de tweede grootste stad op Lesbos geworden.

Het resultaat is gekend. Overvolle kampen waar op dit moment 40.000 mensen in onmenselijke leefomstandigheden hun lot afwachten. In Moria, het grootste kamp op Lesbos, huizen vandaag bijna 20.000 vluchtelingen, terwijl de capaciteit slechts 3500 personen toelaat. Daarmee is het kamp de tweede grootste stad op Lesbos geworden. Op de eilanden Chios, Samos, Leros en Kos is de situatie niet veel beter. Het gevoel bij de eilandbewoners dat de overheid dit niet meer onder controle heeft, groeit met de dag.

De rechts-conservatieve regering van Neo Dimokratia die in juli vorig jaar Syriza versloeg in de verkiezingen dankt een groot deel van hun electoraal succes aan hun harde standpunten over migratie en de belofte de situatie op de eilanden op te lossen. Sinds hun aantreden volgde de ene na de andere aankondiging van nieuwe maatregelen. Het inkorten van de asielprocedure, het schrappen van de mogelijkheid voor asielzoekers om beroep aan te tekenen bij een weigering, het terugsturen van duizenden mensen naar Turkije, en meer vergezochte ideeën zoals een drijvende muur op zee. In de realiteit nam vooral de repressie tegen vluchtelingen toe en werden hun rechten ingeperkt.

Betoging in Lesbos

© Toon Lambrechts

Ondertussen bleven de boten komen. Sinds vorige zomer opnieuw in grotere aantallen dan voorheen, als gevolg van het Turkse beleid om Afghaanse vluchtelingen terug te sturen. Het deed vele Afghanen in Turkije besluiten om zich aan de oversteek richting Griekenland te wagen, waardoor het aantal vluchtelingen op de eilanden snel de hoogte inschoot.

Een belangrijk element in het beleid van de nieuwe regering in Athene is de bouw van grote gesloten centra op de eilanden Samos, Chios en Lesbos. De bedoeling is om de bestaande open kampen te sluiten zodra de nieuwe centra klaar zijn. Dat gaat in tegen de Europese wetgeving omtrent migratie, maar dat is niet de eerste zorg van Athene.

De eilandbewoners, moe van jaren van gebroken beloftes, kwamen in het verzet. Niemand wil nieuwe centra op de eilanden. Zowel burgers als lokale overheden zijn vastbesloten de bouw ervan met alle mogelijke middelen tegen te houden. Om toch van start te gaan met de werkzaamheden zond de regering 200 agenten van de oproerpolitie MAT naar Lesbos en Chios om het verzet te breken. Dat bleek een misrekening.

Veldslag in Mantamados

Hoewel het de bedoeling was dat het schip met de agenten in de nacht van maandag op dinsdag ongemerkt de haven zou binnenvaren, liep het al meteen fout. Boze bewoners blokkeerde de haven van Mythilini op Lesbos, en de oproerpolitie moest zich een weg naar buiten vechten. In de dorpen en gehuchten rond Mantamados – de plek waar het gesloten centrum gebouwd zal worden – luidden de kerkklokken om de bevolking op te roepen de bouwsite te blokkeren.

De dag nadien escaleerde de situatie volledig. Het kwam tot een ware veldslag tussen de eilandbewoners en de oproerpolitie die kwistig gebruik maakte van traangas en de wapenstok. Uiteindelijk moest de politie zich terugtrekken in een basis van het leger in Paganis, belegerd door woedende betogers. Ook in Chios speelde er zich gelijkaardige scene af. Daar bestormden een groep bewoners het hotel waar de agenten verbleven en gaven hen een flink pak rammel.

Betoging in Lesbos

© Toon Lambrechts

Panagiotis was er die avond in Mantamados bij. 'Wat kan ik erover vertellen? Het was alsof er een oorlog werd uitgevochten. Ik had nooit verwacht dat het zo uit de hand zou lopen. De mensen in Mantamados waren gewone Grieken zoals ik die niet willen dat er een vluchtelingenkamp bijkomt. Maar de MAT, waarschijnlijk opgedraaid door wat er de avond ervoor gebeurde, ging er bruut tegenaan. Ik heb mensen gezien die geraakt waren door traangasgranaten, hun hoofd vol bloed. Dat dit hier kon gebeuren, nee, dat had ik niet zien aankomen.'

In een poging de gemoederen te bedaren trok de overheid een deel van de oproerpolitie terug, officieel omdat de eerste fase van de werkzaamheden beëindigd is. Tegelijk zien de meeste bewoners van de eilanden de terugtrekking als een overwinning. Maar dat is voorbarig, vertelt Lena Antinoglou. Zij was een van de oprichters van Pikpa, een opvangplek voor kwetsbare vluchtelingen gerund door vrijwilligers. 'Misschien dat ze de bouw even op pauze zetten, maar de regering is vastbesloten de gesloten kampen te bouwen. Dit is zeker niet het einde van de strijd.'

'Dit beleid creëert een uitermate gevaarlijke situatie, want het drijft iedereen tot wanhoop, met geweld als resultaat.'

De regering in Athene lijkt het verzet op de eilanden onderschat te hebben, aldus Antinoglou. 'Ze verstoppen zich achter de overeenkomst tussen de EU en Turkije en stellen dat er geen andere optie is. Maar dat is nonsens. Ze konden evengoed meer medisch personeel sturen in plaats van de oproerpolitie. Maar dat willen ze niet. Hun plan is de situatie dermate miserabel te maken voor vluchtelingen als afschrikking voor anderen. En wij als bewoners moeten alles maar ondergaan. Dit beleid creëert een uitermate gevaarlijke situatie, want het drijft iedereen tot wanhoop, met geweld als resultaat.'

'Ik wil niet speculeren over of het om incompetentie, arrogantie of een doordacht plan gaat, maar de overheid in Athene lijkt geen idee te hebben hoe ernstig de situatie op de eilanden wel is. Zowel vluchtelingen als bewoners voelen zich in een hoek gedreven. Veel mensen hier in Lesbos en de andere eilanden koesterden de hoop dat de nieuwe regering de situatie zou oplossen. Ze gaven Syriza de schuld. Maar het is enkel erger geworden.'

Atheens verraad

In Karava, niet ver van de bouwsite, heerst er een gemoedelijk sfeer vandaag. Een tiental mensen bewaken de machines die aangevoerd werden om van start te gaan met de bouw van het detentiecentrum. Onder hen Stratos en Michaelis, twee kranige oudjes, afkomstig van Mantamados. Naast hen een hoop lege hulzen van traangasgranaten. 'Kijk maar eens wat we gisteren over ons gekregen hebben. Het was een totale chaos. Waarom doet de regering ons dat aan?'

'We hielpen de vluchtelingen, maar dit is uit de hand gelopen. Het is te veel voor ons.'

Beide mannen beklemtonen dat ze niet tegen vluchtelingen zijn. 'We hielpen de vluchtelingen, redden hen uit de zee, gaven hen opvang en te drinken, … Maar het is uit de hand gelopen. Vandaag zitten er in Moria meer dan 20.000 mensen. Dat kunnen we niet aan. Elke dag staat de krant vol met berichten van vechtpartijen, drugs, vrouwen die lastig gevallen worden, … Ze kappen onze olijfbomen om zich te verwarmen, ze stelen onze schapen. Het is gewoon te veel voor ons.'

'Al vijftien jaar komen er vluchtelingen aan op Lesbos. Maar die bleven maar even. Dat is nu niet meer zo. Ze blijven hier op het eiland, terwijl ze hier niet willen zijn. Als ze toch naar Duitsland willen, waarom laten we ze dan niet gaan? We hebben gedaan wat we konden om hen te helpen, maar het is genoeg geweest. Een nieuw kamp gaat er alleen maar voor zorgen dat er meer mensen komen. Turkije ligt vlakbij, op een uurtje heb je de oversteek gemaakt. Dit stopt niet meer.'

Stratos en Michaelis

© Toon Lambrechts

Stratos en Michaelis voelen zich verraden door de overheid. 'Ik heb voor Mitsotakis (eerste minister van Griekenland, tl) gestemd, net als vele anderen. Lesbos was altijd een bastion van de communistische KKE, maar bij de laatste verkiezingen behaalde Neo Dimokratia een meerderheid op alle eilanden in het noorden. We hoopten op een oplossing, maar de regering kantte zich tegen ons.'

'We willen ons land terug, de plek waar we geboren en opgegroeid zijn.'

Het leven is al hard genoeg hierop de eilanden, zeker voor wie net als Stratos en Michaelis van de landbouw leeft. 'Als ik geen pensioen had, zou ik niet weten hoe de eindjes aan elkaar te knopen. Voor een liter olijfolie krijg ik een euro, voor een kilo vlees twee euro, en dat terwijl een fles water in de winkel al twee euro kost', vertelt Michaelis, terwijl hij met zijn stok tegen een lege plastieken fles tikt. 'En nu willen ze onze velden afpakken om er een kamp te bouwen. Wat moeten we in godsnaam doen? Dit is onhoudbaar. We wachten op de uitkomst van de gesprekken tussen de gouverneur van de eilanden en Mitsotakis. Maar de bouw gaat niet door, daar mag je zeker van zijn. We willen ons land terug, de plek waar we geboren en opgegroeid zijn.'

Het geopolitieke lot van de Griekse eilanden

Eenvoudige oplossingen zijn er echter niet. Het lot van de Egeïsche eilanden ligt niet enkel in handen de Griekse overheid, maar volgt geopolitieke schommelingen, van Europa tot het Midden-Oosten. Dat blijkt nog maar eens op vrijdagochtend, als Turkije aankondigt niet langer Syrische vluchtelingen die naar Europa willen zal tegenhouden. De verklaring komt er een dag na de dood van minstens 33 Turkse soldaten in de Syrische provincie Idlib. De bedoeling is om Europa onder druk te zetten het Turkse militaire avontuur in Syrië te steunen, maar de directe gevolgen zijn voor Griekenland. Een paar uur later landen er al twee boten op de noordkust van Lesbos, terwijl het aan de landgrens tussen Griekenland en Turkije tot hardhandige confrontaties komt tussen de Griekse politie en honderden vluchtelingen.

Wat er nu te gebeuren staat, is onduidelijk. 'We wachten af', zegt Lena. 'Er is een oproep gelanceerd om de bouwbedrijven die de plannen van de regering zouden uitvoeren, te boycotten en op geen enkele manier mee te werken aan de bouw van de kampen. Wat er aan de andere kant van de Egeïsche zee gebeurt, gaat evengoed een grote rol spelen. Ik weet niet hoe mensen op de eilanden gaan reageren als er straks opnieuw grote aantallen boten aanmeren.'

Het gevaar komt evengoed van binnenuit. Want hoewel eilandbewoners met heel uiteenlopende politieke overtuigingen de laatste dagen zij aan zij tegen de bouw van de centra betoogden, is Lesbos diep verdeeld over de vluchtelingenkwestie, aldus Lena. 'Heel wat mensen zijn niet alleen tegen de centra, maar tegen de aanwezigheid van vluchtelingen en tegen de aanwezigheid van mensen die zich solidair opstellen. Omdat het eiland bedreigd wordt, zien ze vrijwilligers en mensen van ngo's als een bedreiging. Dat kan evengoed ontploffen. Er zijn al mensen aangevallen en auto's beschadigd.'

Traangas van de rellen op Lesbos

© Toon Lambrechts

Opvangcentrum gaat in vlammen op

Die vrees wordt de volgende dag waarheid. Terwijl er zaterdag slechts twee boten aankwamen op Lesbos door de wilde zee, maakten de kalme golven zondag dat er wel verschillende rubberboten de oversteek waagden. De situatie escaleerde meteen.

Een boot met vluchtelingen werd op zee onderschept door gemaskerde mannen in een speedboot. Ze maakten de motor van de boot onklaar en lieten de vluchtelingen op zee achter. De Griekse kustwacht merkte de stuurloze rubberboot op, maar het duurde uren voordat ze beslisten om in actie te komen.

In de haven van het dorpje Thermi verhinderden bewoners een andere boot om aan te meren. De vluchtelingen werden beschimpt, een vrijwilliger die de situatie wil fotograferen kreeg rake klappen. De politie liet begaan.

'Ik wil ook niet dat mensen op zee verdrinken, maar het is genoeg. We houden zelf amper het hoofd boven water.'

Niet ver voor het kamp van Moria wierpen eilandbewoners een blokkade op om te verhinderen dat de politie nieuwe vluchtelingen naar het opvangcentrum zou brengen. De sfeer werd grimmig.

Auto's van hulporganisaties kwamen er niet door. Journalisten waren niet welkom, dat werd snel duidelijk. Een vrouw, die liever niet bij naam vermeld wil worden, maakte duidelijk dat het beter is op te krassen. 'Luister, ik wil ook niet dat mensen op zee verdrinken. Maar het is genoeg geweest. Erdogan gebruikt de vluchtelingen als wapen. En Europa heeft ons al lang geleden in de steek gelaten. Wij Grieken houden zelf nauwelijks het hoofd boven water. Mijn kinderen hebben gestudeerd, maar werken nu als kuispersoneel in West-Europa. We willen hier geen enkele vluchteling meer zien.'

Zo ging het de hele dag. Verschillende ngo-medewerkers, vrijwilligers en vluchtelingen werden lastig gevallen. De eilandbewoners bleven de toegang tot het kamp verhinderen, zodat de vluchtelingen die aankwamen de nacht buiten in de haven moesten doorbrengen. 's Avonds ging Stage 2, een opvangcentrum dat kort geleden gesloten werd, in vlammen op. Dan komt er de aankondiging van eerste minister Mitsotakis dat een maand lang geen enkele asielaanvraag aanvaard zal worden, en dat de overheid iedereen die nu de grens oversteekt, zal deporteren. Daarmee schort Griekenland effectief het recht op asiel op, een precedent in Europa.

De bevolking van de eilanden lijkt vastbesloten om de bouw van de gesloten centra te verhinderen, om welke reden dan ook, aldus Lena. Al worden de beslissingen elders genomen. 'In essentie gaat het om een politiek probleem, niets anders. Maar ik denk niet dat de EU van koers zal veranderen, gezien het feit dat een groot deel van de leiders naar rechts of extreem-rechts leunen. In essentie gaat het om een beleid dat diep racistisch en discriminerend is, zonder enig respect voor mensenrechten. Het is dat beleid waartegen we ons moeten afzetten, dat mogen we niet uit het oog verliezen. Het is onaanvaardbaar dat de EU Griekenland, maar ook Spanje en Italië opoffert. We willen niet dat de Egeïsche eilanden een vergaarbak blijven voor de mensen waar Europa liever niets mee te maken heeft. Lesbos zal niet de gevangenis van de EU worden.'