Staten gebruiken zand om hun grondoppervlak uit te breiden. Dit leidt onvermijdelijk tot conflicten tussen grootmachten.
© Ruth Govaerts
Wereldwijd gebruiken we zeker twee keer zoveel zand als wat alle rivieren ter wereld samen vervoeren. Het gevolg is dat we het zand steeds vaker aan of net onder de zee moeten gaan zoeken.
Intussen verliest twee derde van alle stranden in de wereld zand. Economisch gezien is uitsluitend zand uit de ondiepe zee een optie.
Noordwest-Europa haalt jaarlijks meer dan 100 miljoen kubieke meter marien sediment uit de Noordoost-Atlantische oceaan, maar vooral uit de ondiepere Noordzee.
Het gros van al het zand dat we nu gebruiken is marien zand. Dat zand is wel minder geschikt om beton van te maken, het moet namelijk eerst gewassen worden tot al het zout eruit is. Zout kan het metaal in gebouwen aantasten. Dat wil zeggen dat we ook steeds meer zoet water nodig hebben om zeezand te wassen.
Maar als er iets is waar we genoeg van hebben, dan is het water, toch?
Schaars zand, schaars water
De aarde heet niet voor niets de blauwe planeet, 70 procent van de aarde is bedekt met water, maar in essentie is er slechts 0,007 procent zoet water beschikbaar voor consumptie.
De gronden van de wereld leveren vandaag dubbel zoveel voedsel op als een generatie geleden, omdat we ook drie keer meer water uit rivieren en de ondergrond halen.
Volgens Fred Pearce auteur van When the rivers run dry. Water, the defining crisis of the twenty first century kan je de één of twee liter water die je per dag drinkt vergeten. Om één ijsje te maken is meer dan 1000 liter water nodig. Voor één biefstuk is dat 5000 liter.
Als iedereen vandaag zoals de gemiddelde vlees-, bier- en melk- consumerende westerling zou leven, dan zou al het water van alle rivieren in de hele wereld niet volstaan.
De vooruitgang en de verhoging van de landbouwproductie van de laatste generatie moet dan ook genuanceerd worden. De gronden van de wereld leveren vandaag dubbel zoveel voedsel op als een generatie geleden, omdat we ook drie keer meer water uit rivieren en de ondergrond halen dan een generatie geleden.
Zolang er voldoende zoet water overblijft, is dat een haalbare kaart. Maar hoe lang blijft dat zo? De verschuiving van landzand naar zeezand maakt de schaarste van zoet water enkel erger. De ene crisis versterkt de andere.
De komende conflicten om zand
De vraag naar zand neemt jaarlijks toe met meer dan 5 procent, vooral door de snelle urbanisering. Op twintig jaar tijd verdrievoudigde de wereldproductie van cement, waar een groot deel van het zand naartoe gaat.
De Chinese honger naar zand is immens en de makkelijke voorraden op het vasteland zijn op.
In India en China gaat het nog harder. China produceert vandaag meer dan de helft van alle cement in de wereld: 58 procent. Shanghai bouwde in tien jaar tijd meer wolkenkrabbers dan New York er rijk is.
De Chinese honger naar zand is immens en de makkelijke voorraden op het vasteland zijn op.
Poyang Lake, de grootste zandmijn ter wereld, is tegelijk het grootste meer van China. Door jaarlijks 236 miljoen kubieke meter zand uit het meer te halen, is ook de watertafel gezakt. Dit heeft veel nefaste gevolgen voor fauna -inclusief de mens- en flora.
Daarom zoekt ook China in het buitenland naar andere zandvoorraden. Het middenrijk voert vandaag 1 miljard ton zand per jaar in, vijf keer meer dan de steenkool die het jaarlijks invoert. De Aziatische grootmacht heeft die toevoer erg hard nodig en dat heeft zo zijn geopolitieke gevolgen.
Zand voor eilanden, eilanden voor zand
In de Zuid-Chinese Zee is China druk bezig om stukjes rots die boven water uitsteken op te hogen, in de hoop er eilanden van te maken. Mocht dit lukken, versterkt dat hun claim op de omliggende zee. De spanningen met andere landen die delen van dezelfde zee opeisen, lopen de laatste jaren op, soms met doden tot gevolg.
Trumps buitenlandminister, Rex Tillerson, voordien de CEO van oliegigant Exxon, beweerde dat China geen toegang zou mogen krijgen tot de eilanden die het aan het bouwen is.
Een conflict tussen China en Vietnam over de toegang tot een voorraad olie onder de zeebodem leidde tot vijandelijkheden tussen schepen op zee en een volkswoede tegen de Chinese gemeenschap in Vietnam.
Ook de spanning tussen China en de VS loopt in dit dossier steeds hoger op. Dat was tijdens het ambtstermijn van president Obama al het geval en gaat met Trump aan het roer crescendo.
Trumps strateeg en rechterhand Steve Bannon zei dat de VS en China binnen de vijf tot tien jaar in oorlog zullen zijn en dat die oorlog in de Zuid-Chinese Zee zal beginnen.
Trumps buitenlandminister, Rex Tillerson, voordien de CEO van oliegigant Exxon, beweerde dat China geen toegang zou mogen krijgen tot de eilanden die het aan het bouwen is. Hierop liet China weten dat de VS geen partij van het conflict in de Zuid-Chinese Zee is en dat best ook zo blijft.
© Ruth Govaerts
Bruikbaar zand
Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn de VS de dominante zeemacht in Azië en in de Zuid-Chinese Zee. De aanleg van de eilanden gaat echter gepaard met een uitbreiding van de militaire aanwezigheid van China.
Als het ooit tot een gewapend conflict tussen China en de VS komt, dan zal de strijd om deze zandrijke eilanden waarschijnlijk de aanleiding zijn.
Hoewel de meeste media-aandacht naar de oliebronnen en die militaire opbouw gaat, schreef The Economist op 28 februari 2015 dat er ook een andere reden is waarom China net in die zee zo assertief is. Dit gebied bevat immers grote hoeveelheden bruikbaar zand.
Als het ooit tot een gewapend conflict tussen China en de VS komt, wat het einde van een tijdperk zou betekenen, dan zal -naast Taiwan- de strijd om deze zandrijke eilanden waarschijnlijk de aanleiding zijn.
Naast China is er nog een land wiens relaties met de VS naar een laagtepunt evolueren. Ook hier zou er wel eens een bijrol voor de grondstof zand kunnen zijn. In heel de VS is er momenteel nog precies een enkel bedrijf dat een achterpoortje in de wet gebruikt om een strand in Californië met het grote geschut af te graven.
Dat bedrijf neemt letterlijk happen uit de VS en maakt Amerika dus kleiner in plaats van greater. De hoofdzetel van dat bedrijf ligt in… Mexico.
Zandoorlogen: van fictie naar feiten?
De documentaire Sand Wars was de eerste doorbraak van dit thema in de publieke sfeer. In 2013 was het volgens ARTE hun meest bekeken documentaire. Een direct gevolg van de documentaire is dat de VN nadien de problematiek onderzochten en er een rapport over schreven: Zand, zeldzamer dan je denkt.
De snelheid waarmee we zand ontginnen is een factor groter dan de snelheid waarmee zandsteen tot zand erodeert.
De snelheid waarmee we zand ontginnen is een factor groter dan de snelheid waarmee zandsteen tot zand erodeert. De zandwoestijnen strooien letterlijk en figuurlijk zand in onze ogen.
Ze zijn tot onze materiële economie exact datgene wat ze zelf produceren in de ogen van uitgeputte woestijnreizigers: een luchtspiegeling, een grote fata morgana.
In het opkomende fascisme van de jaren 1930 schrijft de voor de Nobelprijs literatuur genomineerde Karel Capek in Oorlog met de Salamanders over een trage normvervaging, een rauwe kapitalistische strategie en het afkalven van de kusten door een monster dat we zelf creëerden. Hij kon onmogelijk weten dat de feiten een eeuw later zijn fictie aan het inhalen zijn.
Nick Meynen is naast MO* medewerker actief bij de European Environmental Bureau en auteur. Dit dossier maakt deel uit van het pas gepubliceerde “Frontlijnen. Een reis langs de achterkant van de wereldeconomie.”