“‘Waarom protesteren jullie boeren nu eigenlijk?’

Tractoren in Brussel tijdens een protestmars in 2023

Miguel Discart / Flickr (CC BY-SA 2.0)

In een kleine vergaderzaal boven het distributiecentrum van zowat alle groenten en fruit van een grote Belgische supermarktketen komt een kleine groep boeren samen. Ze gaan in gesprek met enkele mensen uit de retail en de voedingsindustrie, met landschapsarchitect en schrijver Louis De Jaeger als facilitator. ‘Zijn jullie met de tractor gekomen om de boel te blokkeren of wat?’, klonk het lachend.

Er heerst een gemoedelijke sfeer. De boeren waren blij elkaar terug te zien nadat ze een jaar samen een opleiding agro-ecologische landbouw hebben gevolgd. Hoewel enkele boeren met hun tractoren eerder voor enkele blokkades hebben gezorgd heerst er wederzijds respect, meer nog, vriendschap tussen de verschillende partijen. We leven in een wereld die we niet zelf hebben bepaald, waar iedereen hun rol zo goed mogelijk wil spelen.

Om de dag te beginnen mocht ik als facilitator het gesprek op gang brengen en viel ik meteen met de deur in huis: ‘Waarom protesteren jullie?’ Nog voor een boer een antwoord wilde geven zei een andere boer: ‘Wacht, stel die vraag eerst aan de niet boeren in de zaal’. Wat volgde was een interessante discussie die veel genuanceerder is dan wat we als burger te horen krijgen.

Het eerste wat naar boven kwam was het woordje erkenning en respect. Voedsel is de bouwsteen van iedere maatschappij, zonder eten valt alles in elkaar. Toch wordt eten als iets vanzelfsprekends gezien en heeft de boer het gevoel te weinig erkenning te krijgen voor de essentiële rol die hij speelt. Dit start volgens hen al in het onderwijs.

Het gebeurt niet zelden dat kinderen op schooluitstap komen naar een van de boeren en ze zeggen: ‘Amai, zoveel moeite dat jullie doen om koeien te melken, mijn mama koopt melk gewoon in de supermarkt, dat is toch veel gemakkelijker’. Niet alleen kinderen zijn vervreemd van waar ons voedsel vandaan komt, ook volwassenen weten amper nog wanneer iets in seizoen is of hoe voeding tot op hun bord komt.

Hierdoor ontstaat er een vertekend beeld van de realiteit. Mensen verwachten enerzijds goedkoop voedsel, maar hopen anderzijds ook dat boeren Bokrijkgewijs gewassen oogsten met de hand en dat biggetjes buiten vrolijk rondbewegen. Dit doen de marketingplaatjes ons toch geloven. Wanneer je als burger dan plots geconfronteerd wordt met dat koeien door robots gemolken worden, dieren vrijwel geen daglicht zien, reuzemachines ons voedsel oogsten, al het supermarktvoedsel door zielloze loodsen gaat waar lageloonkrachten Modern Timesgewijs de hele dag de producten controleren, dan kan je begrijpen dat er onbegrip ontstaat.

Europa wil problemen die ze de laatste 50 jaar heeft veroorzaakt in 5 jaar oplossen.

Wij hebben de werkelijkheid gecreëerd hoe hij is vandaag, en om de werkelijkheid te veranderen, moeten we durven onze oogkleppen af te zetten. De beste manier om dit te doen is door te begrijpen hoe alles in elkaar zit en door te praten met “de andere partij”. Nadat de CEO van dit distributiecentrum een presentatie gaf over zijn bedrijf vroeg een boer: ‘zou het mogelijk zijn om poster te maken die in kaart brengt waar al het geld naar toe gaat in de voedselketen?’, waarop de CEO een medewerker vroeg dit te noteren.

Een boer weet dikwijls niet wat er gebeurt met het bulkvoedsel dat hij afgeeft, net als dat de consument meestal niet weet wat er gebeurt voordat het voedsel in de supermarktrekken ligt. Er dient dringend licht te schijnen op alle tussenschakels, dit is de enige manier waardoor er begrip kan ontstaan, want begrip is het begin van respect en respect is het begin van vrede.

Wanneer er transparantie, begrip en respect is, is het tijd voor verandering, want de huidige regulitis is voor de boer onhoudbaar. Europa wil problemen die ze de laatste 50 jaar heeft veroorzaakt in 5 jaar oplossen. Boeren hebben het gevoel dat zij deze last nu moeten dragen.

Toen ik op een flipchart alle oorzaken opschreef van de boerenprotesten riep er een boer: ‘Maak boerenverstand terug legaal’. Een wervende slogan die niet mis zou staan op een t-shirt. Landbouw is nauw verbonden met de natuur, en de natuur valt onmogelijk te timen of in regeltjes te gieten. Iedere poging daartoe is gedoemd om te mislukken. Wanneer er dus regels komen dat je na een bepaalde datum iets niet meer mag doen op je veld, ga je in tegen de natuur, wat natuurdoelstellingen dikwijls net ten gronde richt.

True Cost

Na een mooie discussie werd duidelijk dat het boerenprotest eigenlijk een bom is die al een tijdje op barsten stond. Toen ik vroeg wat de conclusie is, werd duidelijk dat een gebrek aan visie de boel verlamt. ‘Zeg ons waar we naar toe gaan, en we doen met plezier mee.’

Het is al meerdere malen gebleken in de geschiedenis dat mensen bereid zijn om jarenlang aan een stuk, dag en nacht te werken, aan een visie waar iedereen beter van wordt. Zonder perspectief zijn we allemaal kiekens zonder kop.

Als we de werkelijke kost van voedsel in kaart willen brengen, moeten we ook kijken wat de werkelijke kost is van de machines die we gebruiken in de landbouw, het transport, de sociale kost, …

‘Wat is die visie dan?’ vroeg ik, en het werd even stil. ‘True cost’. Voedsel is te goedkoop, een slagzin die al verschillende malen werd geopperd. Vandaag betalen we €1 voor een kilo aardappelen, maar betaalt de maatschappij nog eens enkele euro’s voor de modderstromen die geploegde velden veroorzaken, voor Parkinson- en kankerbehandelingen veroorzaakt door pesticiden, voor het schoonmaken van vervuild oppervlaktewater door chemische meststoffen.

Een duurzaam geteelde wortel die duurder geprijsd is in de supermarkt, is in realiteit een goedkopere wortel. Indien deze kosten zouden doorgerekend worden in de producten, ontstaat er automatisch een eerlijkere prijs.

Als we de werkelijke kost van voedsel echter in kaart willen brengen, moeten we ook kijken wat de werkelijke kost is van de machines die we gebruiken in de landbouw, het transport, de sociale kost,… Ook kan true cost accounting enkel werken op mondiale schaal. Indien we de landbouw dus eerlijk willen maken, moeten we de hele maatschappij aanpakken. Dit lijkt een van de moeilijkste klussen die er zijn, gelukkig kan je hetzelfde probleem ook omgekeerd aanpakken, en daar komt het woordje visie weer aangedraafd.

Duurzaam voedsel is maatschappelijk goedkoper op alle fronten dan goedkoop voedsel, net als dat het de maatschappij goedkoper uitkomt om geen wagens op de markt te brengen die een slecht scorende crashtest hebben. We weten dat pesticiden en chemische meststoffen zowel het menselijk lichaam als de planeet serieus onder druk zetten. Laten we als samenleving ervoor kiezen om de kwaliteitsbar van voedsel hoger te zetten, een beter scorende crashtest dus, en vervuilende en dure chemische inputs te vervangen door natuurgebaseerde oplossingen.

Dit is een visie die boeren bereid zijn te volgen indien ze hier de tijd voor krijgen, alsook voor betaald worden. We voeren nu om de haverklap regels in om vervuiling te beperken, maar als natuurgebaseerde landbouw de norm wordt, worden de meeste regels obsoleet.

Als je regels gebaseerd zijn op een oud wereldbeeld, dreigen we voor altijd vast te zitten aan deze gedateerde realiteit. De enige manier om uit deze impasse te geraken is om de sprong te wagen naar een nieuw wereldbeeld, gebaseerd op samenwerken met de natuur in plaats van er tegen te vechten. Als we dit doen, zal de true cost net goedkoper zijn dan duurder. De enige manier om dit te realiseren is in samenwerking met de boer.

Louis De Jaeger is auteur van We eten ons dood, boardmember van House of Agroecology en CEO van landschapsarchitectenbureau Commensalist.