Latijns-Amerika tussen Israëlisch messianisme en pro-Palestijns activisme

Latijns-Amerika en Israël hebben een opmerkelijk gedeeld verleden. Israël was altijd de trouwe bondgenoot om wapens, technologie en knowhow te leveren om opstandige bevolking te onderdrukken en militaire dictaturen bij te staan met opleidingen en instructies. ‘En de nauwe relatie tussen Israël en de rechtse krachten van Latijns-Amerika is niet alleen iets van het verleden. Die band is nooit doorgesneden en is in de loop van de jaren nog versterkt’, zegt de Chileense Marcela Abedrapo Iglesias, historica, doctoraatsstudente in Transdisciplinaire Latijns-Amerikastudies en politiek activiste aan MO*. ‘Alle repressie op het continent gebeurde, en gebeurt vandaag nog, met Israëlische apparatuur: wapens en munitie, gepantserde voertuigen, uniformen, satelliettechnologie.’

Die samenwerking met Israël, vooral op het vlak van militaire uitrusting, spionage- en beveiligingstechnologie, is nergens zo sterk als in El Salvador. De Salvadoraanse president Nayib Bukele, zelf van Palestijnse origine, is vandaag de meest iconische pro-Israëlfiguur in Latijns-Amerika. De dag na de terreuraanslag van Hamas op 7 oktober 2023 vergeleek Bukele Hamas met de beruchte Salvadoraanse bende MS13, waartegen hij zelf de strijd aanbond. ‘Het beste wat ons als natie is overkomen, is om van die verkrachters en moordenaars af te komen en de goede mensen te laten floreren. Palestijnen zouden hetzelfde moeten doen: van die dieren afkomen en de goede mensen laten floreren’, postte hij op X.

Bukele, die zich bekeerde tot evangelische christen, framet zijn beleid als een strijd tussen goed en kwaad, geladen met een spirituele en Bijbelse symboliek die zijn extreme veiligheidsbeleid moet rechtvaardigen. Hij ziet zichzelf als een man met een goddelijke missie om de orde in zijn land te herstellen, en die goddelijke missie wordt gevoed door Israël. Kort na zijn aantreden als president zette Bukele de deur open voor de Israëlische non-profitorganisatie Jerusalem Foundation, die zowel medische hulp verleent als sensibiliseert via programma’s met een rechts conservatief gedachtegoed. In ruil voor die samenwerking ontving hij van de Foundation 3 miljoen dollar voor de modernisering en uitrusting van zijn leger en politie.

Bukele maakt ook gebruik van Israëlische spionage-apparatuur om de activiteiten van onafhankelijke journalisten, activisten en oppositieleden te volgen. Tussen 2017 en 2022 groeide de export van Israël naar El Salvador 21,1 % per jaar, hoofdzakelijk door de productie van vuurwapens en ander militaire apparatuur. Het is een voortzetting van de praktijken van de militaire regimes sinds 1970. In de Salvadoraanse burgeroorlog (1980-1992) leverde Israël al wapens, en bovendien ook napalm, militaire training en technologie.

Argentinië bood na WO II onderdak aan heel wat nazikopstukken, maar heeft zijn relaties met Israël altijd goed verzorgd. Het heeft de grootste joodse gemeenschap van Latijns-Amerika, zo’n 200.000 mensen. Toch heeft Argentinië zich altijd uitgesproken vóór de erkenning van Palestina als een autonome staat en steunde het in 2012 de toetreding van Palestina tot de Algemene Vergadering van de VN als observerend lid.

Maar eerder dit jaar, op 10 mei, stemde de Argentijnse president Milei tegen de erkenning van Palestina als volwaardig lid van de VN. Hij dweept met Israël en beschouwt die staat als een bolwerk van westerse waarden in het Midden-Oosten. Milei verzekert dat Argentinië altijd de kant van Israël zal kiezen. Hij wil zich echt profileren als de meest trouwe bondgenoot van de VS en van Israël. Zijn eerste buitenlandse reis als president was een bezoek aan Netanyahu.

Argentinië kende twee aanslagen op joodse doelwitten: in 1992 op de Israëlische ambassade en in 1994 tegen het AMIA-gebouw, een centrum van de joodse gemeenschap in Buenos Aires, met 85 doden en 300 gewonden. Pas in april van dit jaar, enkele maanden na het aantreden van Milei als president, heeft de Argentijnse justitie die aanslagen toegewezen aan Iran en Hezbollah.

Ook de Braziliaanse ex-president Bolsonaro en zijn aanhangers zaten op de lijn van Israël en de VS. Toen Bolsonaro in 2018 presidentskandidaat was, bracht hij een bezoek aan Israël en liet hij zich dopen in de Jordaan. Zo wilde hij zich verzekeren van de steun van de evangelische kerken in Brazilië.

Pro-Palestijnse diplomatie

Die expliciete pro-Israëlische stellingname vertegenwoordigt niet het Latijns-Amerika van vandaag. Toen Hamas op 7 oktober zijn aanslag pleegde op het Israëlische muziekfestival, was Brazilië voorzitter van de VN-Veiligheidsraad. In die functie heeft het, in scherp contrast met de aarzelende houding van de EU, niets onverlet gelaten om het conflict in te dijken.

Als voorzitter van de Veiligheidsraad had Brazilië directe diplomatieke contacten met de staatshoofden van Israël zelf, van de Palestijnse Bevrijdings-organisatie PLO, Iran en andere belangrijke spelers. Brazilië nam het initiatief voor een ontwerpresolutie die de vrijlating van de gijzelaars vroeg, respect voor de burgerbevolking eiste en een pauze in het conflict om humanitaire hulp te bieden. Het voorstel stootte op het veto van de VS.

Sinds het mislukken van die resolutie en het einde van het Braziliaanse voorzitterschap neemt president Lula, die zich graag opwerpt als leider van het Globale Zuiden, straffere taal in de mond. Hij noemde het drama in Gaza expliciet een genocide en schaarde zich achter de aanklacht van Zuid-Afrika bij het Internationaal Gerechtshof.

In februari, op de Top van de Afrikaanse Unie in Ethiopië, was Lula nog scherper: ‘Wat hier gebeurt, is al eerder gebeurd in de geschiedenis, namelijk toen Hitler besloot om de joden uit te roeien.’ De uitspraak zorgde ervoor dat Lula voor de Israëlische regering persona non grata is zolang hij zijn woorden niet terugneemt. In dit gespannen klimaat schortte het Braziliaanse leger een bestelling van houwitsers van Israëlische makelij op, een order van 193 miljoen euro.

Volgens Guilherme Casarões, expert internationale relaties bij de Getulio Vargas Stichting in São Paulo, kan Brazilië een cruciale rol spelen op diplomatiek vlak. Het hoort tot de kern van de BRICS-landen, waar nu ook Iran en Saudi-Arabië lid van worden. Brazilië heeft zich ook altijd uitgesproken als voorstander van een tweestatenoplossing.

Ook de Colombiaanse president Gustavo Petro haalt scherp uit naar Israël en sloot zich aan bij de genocideaanklacht bij het Internationaal Gerechtshof. Als reactie kondigde Israël aan dat het de export van beveiligingsapparatuur naar Colombia zou stopzetten. Colombia zelf schortte zijn aankooporder van Israëlische wapens op, nadat Israëlische militairen in februari het vuur hadden geopend op Palestijnen die voedselhulp kregen. Het stelde ook de export van steenkool naar Israël uit, ondanks hun bilaterale handelsakkoord. Maar liefst 60 % van de Israëlische import van steenkool komt uit Colombia, goed voor 22 % van Israëls elektriciteitsnet (data: energiemonitor Kpler). 

Chili en de Palestijnse diaspora

In september veroordeelde ook de Chileense president Boric resoluut het geweld van Israël én de aanval van Hamas op 7 oktober. Hij riep ook op om werk te maken van een tweestatenoplossing, te beginnen met de ontruiming door Israël van de bezette Palestijnse gebieden. En ook Chili heeft zich aangesloten bij de genocideaanklacht bij het Internationaal Gerechtshof. Boric creëerde een diplomatiek conflict door Israëlische bedrijven in april geen toegang te geven tot FIDAE, een gerenommeerde, tweejaarlijkse Internationale Technologiebeurs voor Luchtvaart, Ruimtevaart en Defensie.

In Chili woont de grootste gemeenschap van Palestijnen buiten het Midden-Oosten, zo’n half miljoen mensen. ‘Die talrijke aanwezigheid maakt dat je Palestijnen in alle lagen van de bevolking terugvindt’, zegt socioloog Alexis Cortés (Universiteit Alberto Hurtado) aan MO*. ‘Je hebt linkse, communistische politici van Palestijnse origine, maar ook rechtse senatoren en parlementsleden van Palestijnse origine die aanhangers zijn van gewezen dictator Pinochet. Ook zij stappen prominent mee in pro-Palestijnse manifestaties.’

Cortés vertelt ook over een recente symbolische actie van de voetbalploeg van de Palestijnse gemeenschap, Grupo Palestino. ‘Het is daar traditie dat jonge voetballertjes hun intrede in de ploeg doen aan de hand van een volwassen voetballer. Onlangs kwamen de spelers het veld op, met hun arm uitgestrekt maar zonder spelertje aan de hand. Daarmee wilden ze de talloze kinderen die vermoord zijn in Gaza in het daglicht stellen.’

Elke maand komen in Chili mensen op straat voor solidariteit met de Palestijnse kwestie, vertelt Cortés. ‘Het is een beweging die gedragen wordt door een brede waaier van organisaties.’ Hij merkt wel een grote ontgoocheling over de rol van de EU, en al zeker van de VS, die veel meer zouden kunnen doen om vredesgesprekken op te starten. ‘Het internationale bestuurssysteem kijkt machteloos toe. In mijn ogen is dit een zware mislukking van de diplomatie, maar ook van de mensheid.’

Inheemse Nakba

Een bijzondere band is er tussen de Palestijnen en de Mapuche-gemeenschappen in Chili en inheemse gemeenschappen elders in Latijns-Amerika. Ze voelen zich verbonden in de strijd voor het heroveren van hun territorium, verenigd als slachtoffers van dezelfde koloniale praktijken. Guatemalteekse Mayagemeenschappen hebben hun eigen Nakba gekend. In 1977 zette VS-president Jimmy Carter de militaire hulp aan Guatemala stop, en toen zag Israël zijn kans om die rol over te nemen.

Tussen 1981 en 1983 werd de tactiek van de verschroeide aarde toegepast in honderden Mayagemeenschappen. 623 dorpen werden met de grond gelijkgemaakt. In de burgeroorlog verloren 200.000 mensen het leven, en de meesten daarvan waren inheemsen. Het waren Israëlische adviseurs die de strategie naar Guatemala brachten. In 1982 waren naar schatting een driehonderdtal Israëlische experten in spionage, communicatie, veiligheid en militaire trainingen voor elitetroepen aanwezig in Guatemala, zo bleek achteraf uit het Nunca Más-rapport van de Waarheidscommissie.

In 2018 verhuisden de VS onder Trump hun ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem, en de regering van Jimmy Morales in Guatemala volgde dat voorbeeld. Guatemala was in oktober 2023 (onder president Giammattei) ook een van de 14 landen die op de Algemene Vergadering van de VN stemden tegen de eis voor een humanitaire pauze in Gaza en tegen het verwerpen van de gedwongen verplaatsing van de Palestijnse bevolking.

Huidig president Bernardo Arévalo, pas aan de macht sinds januari van dit jaar, breekt met die slaafse pro-Israëlische positionering. Op 10 mei stemde de Algemene Vergadering van de VN over de erkenning van Palestina als een autonome staat, en Guatemala stemde vóór. In eigen land krijgt hij hiervoor scherpe kritiek van de machtige pro-Israëlische lobby.

Afschuw

Er is geen enkele reden om zich terughoudend op te stellen tegenover Israël, vindt de Peruaanse diplomaat Diego García-Sayan. Sayan was minister van Justitie en van Buitenlandse Zaken in Peru, en gedurende twee mandaten ook voorzitter van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens en VN-rapporteur voor de onafhankelijkheid van rechters. ‘Het is afschuwelijk wat er in Gaza gebeurt. Elk conflict waarin de burgerbevolking, inclusief onschuldige kinderen, een militair doelwit wordt, roept afschuw op.’ Hij benadrukt: ‘We spreken hier niet over een oorlog tussen twee soevereine staten, maar over een oorlog die binnendringt in de soevereiniteit van anderen en die vooral de burgerbevolking als doelwit neemt.’