Sinds 2012 zijn er wereldwijd maar liefst 2106 milieuactivisten gedood
Milieuactivisten in de frontlinie: ‘Wanneer stopt onrecht in naam van ontwikkeling?’
De “groene” omwenteling ontketent een wedloop op cruciale mineralen, onder meer in Afrika. Een kader om diep onrecht in naam van ontwikkeling tegen te gaan, is dringend nodig, zegt de Zuid-Afrikaanse activiste Nonhle Mbuthuma. Twee jaar geleden wist ze een machtige olieproducent te stoppen, dit jaar ontving ze de ‘Groene Nobelprijs’.
Nonhle Mbuthuma nam het enkele jaren geleden nog op tegen de machtige oliegigant Shell en stopte daarmee hun plannen om de spectaculaire kusten van Wild Coast aan de Oost-Kaap te exploreren.
Ondanks doodsbedreigingen weigerde ze op te geven. Dit jaar won ze de Goldman Prize (ook wel de 'Groene Nobelprijs’ genoemd, voor mensen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor het milieu) en ze blijft vechten voor de rechten van haar gemeenschap en het milieu.
Dat dat niet zonder risico is blijkt ook uit een recent rapport van de ngo Global Witness: vorig jaar zijn 196 land- en milieuactivisten vermoord. De meeste doden vielen in Colombia; inheemse bevolkingsgroepen in Brazilië, Mexico en Honduras waren onevenredig vaak het doelwit van geweld door machtige bedrijven die er werkzaam zijn.
Sinds 2012 zijn er wereldwijd maar liefst 2106 milieuactivisten gedood, volgens de cijfers van Global Witness.
Risico’s
Naast Latijns-Amerika bleek ook Afrika een gevaarlijk strijdtoneel voor beschermers van het milieu, met 116 geregistreerde moorden tussen 2012 en 2023. Onder de dodelijke slachtoffers waren parkwachters in de Democratische Republiek Congo (DRC) en andere mensen die opkomen voor de planeet in Rwanda, Ghana, Kenia, Tsjaad, Oeganda, Burkina Faso, Liberia en Zuid-Afrika.
De immense natuurlijke rijkdom van Afrika maakt het continent tot een doelwit bij uitstek voor multinationals en buitenlandse regeringen.
Maar de cijfers schrikken Mbuthuma niet af. In het voorwoord van het Global Witness-rapport liet ze optekenen: ‘De wreedheid van deze aanvallen onthult iets fundamenteels: de macht die gewone mensen kunnen voelen als ze zich verenigen voor gerechtigheid.’
Ook al beseft ze dat ze haar leven bij momenten in gevaar brengt, ze wil de verwoestende gevolgen van winningsindustrieën, zoals ontbossing en landroof, aan de kaak stellen en de aandacht vestigen op het geweld en de intimidatie waar activisten en inheemse gemeenschappen mee te maken krijgen als ze hun land verdedigen.
Ontwikkeling versus duurzaamheid?
De inzet is altijd een clash tussen ontwikkelingsprojecten in een gebied en het duurzame behoud ervan. Activisten als Mbuthuma zijn niet tegen ontwikkeling, maar pleiten voor een model dat het milieu en de rechten van lokale bewoners respecteert.
Helaas wordt hun oproep om een manier te bedenken om ontwikkeling en ontginning op een verantwoorde manier te laten verlopen, vaak gezien als een obstakel door investeerders en projectontwikkelaars. Dat leidt meestal uiteindelijk tot landroof en het gebruik van geweld.
Ze weet waarover ze spreekt: de immense natuurlijke rijkdom van Afrika maakt het continent tot een doelwit bij uitstek voor multinationals en buitenlandse regeringen. Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) bezit Afrika 30 procent van alle minerale reserves ter wereld, 8 procent van het aardgas en 12 procent van de olie. Het bezit ook 40 procent van al het goud van de wereld, tot 90 procent van het chroom en platina en grote voorraden kobalt, diamanten en uranium.
Straffeloosheid
Met meer dan 60 procent van alle landbouwgrond ter wereld in Afrika is het geen verrassing dat de wedloop om deze hulpbronnen te exploiteren heeft geleid tot ernstige milieuvernietiging, ontheemding van lokale gemeenschappen en escalerend geweld.
Een schokkend aspect is ook de veelvoorkomende straffeloosheid. Daders worden zelden vervolgd en in veel gevallen blijft de identiteit van de verantwoordelijken onbekend.
‘Het komt zelden voor dat we te weten komen wie een activist heeft vermoord’, zegt Laura Furones, hoofdauteur van het rapport en senior adviseur van de Land and Environmental Defenders Campaign bij Global Witness. ‘Als er iets is wat deze zaken gemeen hebben, is het dat ze gehuld zijn in straffeloosheid. Zaken worden zelden opgelost en de families moeten leven met de wetenschap dat er voor de dader geen consequenties zijn.’
‘Onze gegevens laten zien dat mijnbouw verreweg de sector is die het vaakst in verband wordt gebracht met moorden op milieuverdedigers’Laura Furones, senior adviseur van de Land and Environmental Defenders Campaign
En als er al eens gerechtigheid geschiedt, zijn het meestal huurmoordenaars die in de gevangenis belanden, zegt Furones, terwijl de opdrachtgevers en financierders voor de moord vrijuit gaan.
Veel moorden op activisten worden zelfs gewoon niet gerapporteerd, vooral in Afrika, waar toegang krijgen tot informatie vaak een hele uitdaging is. ‘Er zijn veel goede organisaties die hard werken om rapportering te verbeteren, maar ze werken vaak onder moeilijke omstandigheden en lopen zelf gevaar.’
Mijnindustrie
In Afrika is de mijnindustrie berucht vanwege het geweld. De sector werd in 2023 in verband gebracht met het hoogste aantal moorden op activisten wereldwijd, stelt Global Witness.
Door de snelle klimaatverandering neemt de concurrentie om land en grondstoffen toe, vooral in Afrika. Er is veel vraag naar de enorme voorraden Afrikaanse mineralen en natuurlijke hulpbronnen en dat drijft lokale gemeenschappen van hun voorouderlijk land. De spanningen en de conflicten nemen toe.
‘Onze gegevens laten zien dat mijnbouw verreweg de sector is die het vaakst in verband wordt gebracht met moorden op milieuverdedigers’, zegt Furones. ‘De weerzinwekkende manier van werken van sommige mijnbouwbedrijven is goed gedocumenteerd, en nu we overschakelen op een economie die minder afhankelijk is van fossiele brandstoffen, zal de vraag naar kritieke mineralen enkel nog toenemen. We hebben dringend een beter kader nodig om met deze kwesties om te gaan om een verdere toename van geweld te voorkomen’, benadrukt ze.
Stormloop op Afrika
De strijd van de Zuid-Afrikaanse Mbuthuma is slechts één voorbeeld van de vele gevechten die milieubeschermers voeren om de planeet en haar natuurlijke bronnen intact te laten.
Haar land kreeg al te maken met ware tragedies. Zo werd in 2016 anti-mijnbouwactivist Sikhosiphi Rhadebe vermoord omdat hij zich verzette tegen titaniumwinning in de regio Xolobeni.
Maar in een bronnenrijk land als de DRC werden tussen 2015 en 2020 meer dan vijftig milieuactivisten gedood. Velen van hen waren betrokken bij conflicten over ambachtelijke mijnbouw en houtkap.
De stormloop op land in Afrika woedt niet enkel voor landbouwgrond, maar ook voor “groene” projecten die beweren klimaatverandering tegen te gaan. Zo is er de grootschalige landaankoop voor biobrandstofplantages in Kenia en Ethiopië, die lokale gemeenschappen heeft moeten doen verhuizen. In de Keniaanse regio Lake Turkana waren het suikerrietplantages en geothermische energieprojecten die tot conflict leidden met gemeenschappen van veehouders, in de Omovallei in Ethiopië hebben irrigatieprojecten geleid tot de ontheemding van inheemse volken.
Milieuactivisten zoals Mbuthuma blijven hiertegen hun stem gebruiken. Ze eisen niet alleen de bescherming van de natuur, maar ook gerechtigheid voor de mensen die er wonen en werken.
‘Onze stemmen tegen milieuonrechtvaardigheid worden het zwijgen opgelegd, maar dat zal ons activisme niet doen stoppen’, zegt Mbuthuma. Ze roept op tot meer bescherming en steun voor milieuactivisten en mensen die opkomen tegen landroof, vooral in Afrika.
‘Ontwikkeling is altijd onrechtvaardig verlopen. Het uit de weg ruimen van landverdedigers, in naam van ontwikkeling, lost de problemen waar we vandaag in Afrika mee te maken hebben niet op’, zegt ze. Ze wil bereiken dat lokale gemeenschappen inspraak krijgen in beslissingen die van invloed zijn op hun land en levensonderhoud.
Mbuthuma's strijd en die van talloze andere activisten benadrukt de dringende behoefte aan een kader voor een eerlijke en correcte manier waarop land, mineralen en natuurlijke hulpbronnen in Afrika worden geëxploiteerd. ‘We vechten voor de toekomst van Afrika en voor onze kinderen’, zegt Mbuthuma. ‘De strijd voor milieurechtvaardigheid gaat niet alleen over het beschermen van land en biodiversiteit; het gaat over het veiligstellen van de rechten en de toekomst van de mensen die afhankelijk zijn van deze hulpbronnen.’
Niets missen?
Abonneer je op (één van) onze nieuwsbrieven.
