Nieuw Senegalees leidersduo op ramkoers met Franse multinationals en corrupte overheid

‘De twee centrale noties van het discours van Faye en Sonko zijn soevereiniteit en transparantie,’ zegt Abdou Khadre Diop, professor politieke wetenschappen en grondwettelijk recht aan de Cheikh Hamidou Kane-universiteit in Dakar. Sonko en Faye willen de verhouding met de oude koloniale grootmacht, Frankrijk, rechttrekken, voornamelijk door contracten met multinationals te heronderhandelen. Anderzijds streven ze een absolute transparantie na om de corruptie in Senegal een halt toe te roepen. Uit een enquête van het onafhankelijk onderzoekscentrum Afrobarometer uit 2023 blijkt dat 57% van de ondervraagde Senegalese burgers slechts via omkoping bepaalde documenten zoals een identiteitsbewijs, paspoort of rijbewijs kon verkrijgen.

Al sinds jaar en dag is transparantie het handelsmerk van Sonko. Voor de oprichting van zijn partij Pastef in 2014 bracht hij als belastinginspecteur financiële schandalen aan het licht. Als politicus overtuigde hij met een vurige retoriek over corruptie en neokolonialisme. Hij liep op het werk Diomaye Faye tegen het lijf, een collega-belastinginspecteur, en ontpopte zich tot diens mentor. Toen Sonko niet op de kieslijst mocht staan, won Faye ook het vertrouwen van de partij om zijn plaats in te nemen.

Voor Sonko en Faye gaat transparantie samen met fiscale rechtvaardigheid. Dat leidde begin augustus al tot een relletje met onafhankelijke journalisten. Die besloten een dag te staken omdat Faye en Sonko hen vroegen om hun achterstallige belastingen te betalen. ‘Daar hadden Faye en Sonko het volste recht toe,’ zegt Diop.

‘Het wordt tijd dat iedereen zijn belastingen betaalt, ook de pers', vervolgt de professor politieke wetenschappen. 'Alleen zo kan de overheid naar behoren functioneren. Hier speelt overigens meer: een deel van de pers was op de hand van de vorige president, Macky Sall, die in ruil daarvoor een oogje dichtkneep bij het innen van belastingen. Dat is nu voorbij.’

De Macron van West-Afrika

De vorige president Macky Sall, die regeerde van 2012 tot april dit jaar, is nog steeds een controversieel figuur. Zijn aanhangers beweren dat Senegal onder Sall een grote sprong voorwaarts heeft gemaakt op economisch en diplomatiek vlak. Tegenstanders verwijten hem dat hij de kleine man vergeten is en dat hij Senegal op het einde van zijn tweede ambtstermijn in een grondwettelijke crisis gestort heeft.

Op het einde van zijn ambtstermijn veroorzaakte Sall een ongeziene politieke chaos door te proberen de verkiezingen maandenlang uit te stellen. Waarnemers namen aan dat hij hiertoe overging omdat de man die hij zelf had aangeduid als opvolger, Amadou Ba, slecht scoorde in de peilingen.

Het volk trok massaal de straat op om te protesteren. Uiteindelijk beslechtte het grondwettelijk hof het pleit door tegen Sall in te gaan en de verkiezingen slechts iets later dan gepland te laten plaatsvinden.

‘De democratie in Senegal blijft fragiel, ondanks onze traditie van vreedzame machtsoverdracht die begon met Léopold Sédar Senghor, onze eerste democratisch verkozen president (na de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1960, red.),’ zegt Diop. ‘Gelukkig hebben onze instellingen en bevolking een sterke veerkracht.’

In mei 2023 liet Sall Sonko, de grootste politicus in de oppositie, arresteren voor het 'verstoren van de openbare orde'. Daardoor kon Sonko zich niet verkiesbaar stellen. Diomaye Faye nam deel aan de presidentsverkiezingen als Sonko's vertegenwoordiger, onder de verkiezingsslogan ‘Sonko moy Diomaye, Diomaye moy Sonko’ (Sonko is Diomaye, Diomaye is Sonko). Hij behaalde op die manier een overtuigende score van 54% en benoemde Sonko onmiddellijk als zijn eerste minister.

Met de arrestatie van Sonko en zijn poging tot uitstel van de verkiezingen verspeelde Sall op het einde van zijn presidentschap veel van zijn politieke krediet.

Rest de vraag welke overgeleverde waarheid over zijn economisch bewind de juiste is. Politicoloog Diop onderschrijft het verwijt van Sonko en Faye dat Sall niet heeft kunnen voorzien in de noden van de arme Senegalezen. ‘Hij was vooral bezig met prestigieuze infrastructuurwerken en het aanhalen van banden met Frankrijk en China. De welvaart die op die manier gegenereerd werd in de bovenste lagen van de bevolking druppelde nauwelijks door naar de onderste lagen.’

Een stelling die Lodewijk Van Dycke (KU Leuven), expert mondiaal economisch recht die in 2013 en 2018 in Senegal woonde, nuanceert: ‘Je zou Sall kunnen vergelijken met de Franse president Emmanuel Macron: iemand die er heilig van overtuigd is dat je de grote zakenwereld moet stimuleren om in het kielzog daarvan welvaart te creëren. Maar geef hem eens ongelijk: het is niet dat hij binnen de huidige wereldeconomie veel alternatieve mogelijkheden had. Je moet roeien met de riemen die je hebt. Senegal is er op een aantal vlakken significant op vooruitgegaan tijdens zijn twaalf jaar aan de macht.’

Hoofdstad Dakar heeft zich onder het bewind van Sall ontwikkeld tot een interessante locatie voor internationale zakenlui en ambitieuze projecten, stelt Van Dycke. ‘Kijk bijvoorbeeld naar het Pasteurinstituut in Dakar, een van de weinige instanties die zich erop toeleggen eigen vaccins te produceren op Afrikaanse bodem.’ Het Pasteurinstituut werkt samen met de KU Leuven en wordt onder meer gefinancierd door de Europese Unie. Voorlopig is het vooral gespecialiseerd in vaccins tegen de gele koorts.

'Het romantische beeld dat bij sommige westerlingen leeft over de arme maar gelukkige Afrikaanse boer, klopt niet. Het is ploeteren om te overleven.’

Evaluaties van Salls bewind geven altijd aan dat zijn infrastructuurwerken tot indrukwekkende resultaten hebben geleid. Daartegenover staat dat de helft van de bevolking nog steeds onder de armoededrempel zit volgens Oxfam. Veel jongeren - de gemiddelde leeftijd in Senegal is 19 jaar - vluchten naar Europa in de hoop op werk.

‘Dat klopt, maar over het algemeen doet Senegal het beter dan de andere landen in de regio,’ zegt Van Dycke. ‘Het beeld over de armoede in Senegal is soms vertekend. Ja, er is armoede op het platteland en in de voorsteden, maar de omstandigheden zijn dan ook moeilijk. De bevolking is daar volledig afhankelijk van landbouw en veeteelt en de klimaatopwarming zorgt voor enorme moeilijkheden.’

De Senegalese denktank Initiative Prospective Agricole et Rural (IPAR) schreef in een rapport uit 2017 over de voedselschaarste in Senegal dat minder dan 4% van de landbouwgrond geïrrigeerd kan worden. De waarde van de landbouw en de graanopbrengst per persoon zijn erg laag in vergelijking met andere Sub-Saharaanse landen. Vandaar dat Senegal zich genoodzaakt ziet om bepaalde cruciale producten zoals tarwe en suiker te importeren.

MO*Wereldblogger Halewijn Timmerman werkte jarenlang als boer op het Senegalese platteland en bevestigt die problemen. ‘Het leven als Senegalese boer is hard, vergis je niet. Het romantische beeld dat bij sommige westerlingen leeft over de arme maar gelukkige Afrikaanse boer, klopt niet. Het is ploeteren om te overleven.’ Ongeveer 55% van de Senegalese bevolking leeft op het platteland. Dat heeft vooral in het oosten van het land te lijden onder verwoestijning als gevolg van de klimaatontwrichting.

Grote verwachtingen

Tijdens hun campagne beloofden Sonko en Faye keer op keer dat ze de socio-economische situatie van de gemiddelde Senegalees zouden verbeteren. Sinds ze aan de macht zijn, maakten ze ook enkele basisvoedselwaren zoals rijst (iets) goedkoper. Maar verder is er voorlopig weinig gebeurd. In een in juli afgenomen interview met Jeune Afrique merkte de eminente Senegalese schrijver Mohamed Mbougar Sarr op dat het niet slim was van de nieuwe machthebbers om zo'n grote verwachtingen te scheppen, omdat de twee nu genoodzaakt zijn meer tijd te vragen en het parlement als excuus in te roepen.

De grootste partij in het parlement was namelijk nog steeds die van Sall. De presidentsverkiezingen in Senegal vallen niet samen met de parlementsverkiezingen. De Senegalese grondwet schrijft voor dat een parlement pas twee jaar na de start van zijn legislatuur kan ontbonden worden. Die termijn verstreek deze maand en dus ontbond Faye op 13 september in overleg met het grondwettelijk hof het parlement en werden er parlementsverkiezingen uitgeschreven voor 17 november.

‘Probleem is,' duidt politicoloog Diop, 'dat je ten vroegste in december een nieuw parlement zal hebben. Terwijl je midden oktober al een begroting moet indienen voor 2025. Dat wordt nog een ingewikkelde kwestie.’