‘Afrika kan mee de problemen van de wereld oplossen’

De wereld verandert. Nieuwe machten steken de kop op, maar Afrika blijft wat het altijd al was: een bron van grondstoffen voor anderen en een afzetmarkt voor hun producten. Politiek gezien is Afrika nog altijd een onstabiel continent, geteisterd door conflicten en oorlogen. Denk maar aan de burgeroorlog in Soedan, de opeenvolgende staatsgrepen van de voorbije jaren, de verdeeldheid in Libië, de gevechten in Congo of de miljoenen vluchtelingen en de daarmee gepaard gaande hongersnood. Om nog maar te zwijgen van de immense immigratiedrang onder de jeugd.

Maar dat is niet het volledige plaatje, meent BBC-journaliste Zeinab Badawi (1959). Er is een Afrika dat wij minder zien: het Afrika van de toekomst. Terwijl de wereld veroudert, verjongt Afrika. En dat is de grootste troef van het continent.

Het volstaat om een blik te werpen op zijn geschiedenis om ons bewust te worden van het potentieel van het Afrikaanse continent, vindt Badawi. Het is om die reden dat ze het onlangs verschenen boek Een Afrikaanse Geschiedenis schreef. Gedurende zeven jaar reisde ze door Afrika om informatie te verzamelen. Ze bezocht de vier uithoeken van het continent en sprak met wetenschappers, historici en archeologen. Badawi wilde de geschiedenis van Afrika vertellen vanuit het perspectief van de Afrikanen zelf. Kleur of regionale verschillen en accenten spelen daarbij geen rol. De mensheid is in Afrika ontstaan, schrijft ze. Glorieuze beschavingen zagen er het licht, en daar mogen de Afrikanen best trots op zijn.

Maar hoe groot is de kloof tussen het potentieel en de werkelijkheid, tussen wat wij nu zien en wat Badawi ziet? De journaliste benadrukt dat ze het niet heeft over pakweg de komende twee decennia, maar over een langetermijnproces. Dat is de meerwaarde van schrijven vanuit een historisch perspectief, zegt ze. Het helpt om het hele plaatje te zien en toekomstgericht te schrijven. Of, zoals ze het zelf formuleert: ‘Geschiedenis is voor mij niet alleen het verleden vertellen. Het moet ook een geschiedenis van de hoop zijn.’

De wereld van morgen zal meer Afrikaans zijn, zegt u. Wat bedoelt u daarmee?

Zeinab Badawi: Dat de wereld in de toekomst meer Afrikaans zal zijn, zie je aan de cijfers. In 2050 zal de Afrikaanse populatie verdubbeld zijn. Dat betekent dat 25 procent van de mondiale arbeidskracht Afrikaans zal zijn. Tegen 2100 zal dat opgelopen zijn tot 40 procent. De wereld zal steeds meer op Afrika rekenen om dingen te laten produceren. In Afrika zelf, maar ook daarbuiten. Want terwijl de rest van de wereld veroudert, verjongt Afrika.

De gemiddelde leeftijd in Japan is 49 jaar, in Italië is dat 47, in Frankrijk 42, in het Verenigd Koningrijk 41, in de VS en in China 38. In Afrika is de gemiddelde leeftijd 18 jaar, in sommige landen is dat zelfs maar 15. Behalve dynamisch zijn jongeren ook technologisch onderlegd. De digitale en technologische revolutie is hun terrein. Een groot aantal Afrikanen heeft vooralsnog geen toegang tot het internet, maar het aantal dat die toegang wél heeft, groeit constant.

De impact van de digitale en technologische revolutie op Afrika is groter dan eender waar in de wereld. Afrikaanse steden zijn nieuw, wat het gebruik van nieuwe technologieën vergemakkelijkt. Je kan volledig of gedeeltelijk schone energie gebruiken. En dat gebeurt ook. In Kenia is 92 procent van de energie hernieuwbaar. Afrika heeft ook de benodigde mineralen en grondstoffen voor deze revolutie. Dat is een groot voordeel.

Bovendien is de wereld multi-polair geworden. Je hebt zoveel meer spelers dan de VS of het Westen alleen. Denk maar aan China, Rusland, Turkije, de Arabische Emiraten, enzovoort. Ze hebben allemaal diepe banden met Afrika ontwikkeld, en ik denk dat dat een goede zaak is voor het continent. Ondanks alle problemen die ons vandaag beroeren, behoren sommige landen in Afrika tot de snelst groeiende economieën ter wereld. Het totaalplaatje maakt dus dat de toekomst Afrikaans is.

Zien de Afrikanen zelf dat potentieel in?

Zeinab Badawi: Ik denk het wel. Kijk maar naar de manier waarop jonge Afrikanen naar zichzelf kijken. Ze willen zichzelf niet zien als onderontwikkeld ten opzichte van de Europeanen en eisen hun eigen identiteit opnieuw op. Dertig jaar geleden ging een hoge maatschappelijke status gepaard met het dragen van Europese kleren. Dat is tegenwoordig veel minder het geval. Jongeren zijn niet meer beschaamd om traditionele kleren te dragen, integendeel.

In 2015 lanceerden jonge studenten aan de universiteit van Kaapstad de dekolonisatiebeweging, waarna die zich over het hele continent verspreidde. De kwestie van racisme is een andere verbindende factor en is tegelijk een drijvende kracht voor jongeren om zich te laten gelden op het politieke en sociale toneel. Dat vertaalt zich in bewegingen zoals Black Lives Matter, dat afdelingen heeft over heel Afrika. De jonge generatie denkt overigens ook minder tribaal. Hoe jonger iemand is, hoe groter de identificatie met de natiestaat en minder met de etniciteit.

Jongeren willen ten slotte ook meer verantwoordelijke regeringen en aanvaarden het status quo niet langer. Denk maar aan het grote aantal demonstraties in tal van Afrikaanse landen. Bijvoorbeeld recentelijk nog in Kenia, met de protesten tegen de begrotingswet, en in 2019 in Soedan, waar jongeren de straat opgingen tegen toenmalig president Omar Al-Bashir.

We zien in verschillende landen inderdaad protesten, maar die brengen niet altijd de gedroomde verandering. Soedan is daar een voorbeeld van.

Zeinab Badawi: Ik denk dat we dat niet moeten veralgemenen, maar geval per geval moeten bekijken. In Kenia liet president William Ruto de begrotingswet vallen naar aanleiding van de protesten. In Senegal wilde de vorige president, Macky Sall, de grondwet veranderen zodat hij voor een derde ambtstermijn kon gaan. Maar hij kwam op zijn besluit terug, opnieuw na protesten van jongeren.

In Soedan is de situatie verschrikkelijk, dat klopt. Maar dat doet niets af aan het succes van de jonge Soedanezen in het omverwerpen van een dictatuur die dertig jaar lang heeft geduurd. Wat volgde is een verschrikkelijke puinhoop, en toch zullen de jongeren deel uitmaken van het Soedan van morgen. Zij hebben hun capaciteiten getoond.

Is corruptie niet het grootste probleem in Afrika?

Zeinab Badawi: Er is een groot corruptieprobleem en een enorm gebrek aan goed bestuur in Afrika. Ik denk dat dit de twee belangrijkste obstakels zijn voor het continent om vrede en welvaart te bereiken. En die moeten natuurlijk aangepakt worden. Maar Afrika is niet de enige plaats waar er corruptie is. Bovendien is het een dubbel verhaal.

Leg eens uit.

Zeinab Badawi: Afrika krijgt jaarlijks vijftig miljard dollar aan hulp, terwijl er jaarlijks honderden miljarden dollars naar het buitenland worden gesluisd. Wij weten dat dat geld in het Westen belandt. Als dat geld niet zou verdwijnen, was men verplicht om het in eigen land te investeren. Het zou dan wellicht naar het optrekken van pakweg luxueuze hotels gaan, maar dat zou tenminste de werkgelegenheid stimuleren.

Je moet de ene vorm van corruptie aanpakken als je ook de andere wil bestrijden. Er moeten mechanismen komen om een einde te maken aan het gemak waarmee geld het continent verlaat. Ook de westerse samenwerkingsverbanden en financiële instellingen die deze corruptie steunen moeten daarbij ter verantwoording geroepen worden.

Kortom, corruptie is een groot probleem. Toch merk ik vandaag vooruitgang. Je ziet ook hoe verkiezingen die op de juiste manier verlopen steeds meer de norm zijn in tal van landen.

Er is ook de grote migratiedrang bij jongeren. Denk maar aan de duizenden die hun leven riskeren om Europa te bereiken en aan de hoogopgeleide Afrikanen die het continent verlaten.

Zeinab Badawi: De grote aantrekkingskracht van Europese hoofdsteden als Londen en Parijs is een feit. Jongeren denken aan meer geld verdienen en aan een beter leven. We kunnen ze niet tegenhouden als ze dat op een legale manier doen. Maar wat vaak niet gezien wordt, is de brain drain vanuit Afrika. De grootste migratie is nog altijd die via de legale weg. Er zijn bijvoorbeeld meer Nigeriaanse psychiaters in Groot-Brittannië dan in Nigeria zelf. Veel verpleegkundigen en andere zorgwerkers komen dan weer uit Ghana.

Dat is uiteraard een verlies voor Afrika. Want eigenlijk komt het neer op een transfer van de arme naar de rijke landen. En ook daarbij heeft de ontvangende partij een rol te spelen. Als een voetbalspeler vertrekt naar een andere club, wordt ervoor in de buidel getast. Hetzelfde zou moeten gelden voor andere beroepen. Er moet over een compensatie nagedacht worden voor Afrikaanse landen die dokters en ingenieurs opleiden en hen zien vertrekken.

Je kunt mensen niet tegenhouden om te vertrekken, maar net zo goed keren sommigen weer terug. En wie vertrekt, draagt op een of andere manier toch bij aan de economie van het land van herkomst. Geldtransfers van werkende mensen in het buitenland zijn groter dan wat Afrika aan hulp ontvangt. In heel veel landen vormen deze transfers een belangrijk deel van het nationaal budget.

Nu zijn de transfers hoofdzakelijk overschrijvingen naar de eigen familie. Dat mondt vaak uit in het bouwen van een huis, terwijl bijvoorbeeld de wegen in een slechte staat blijven. Maar ook daar is het een en ander aan het bewegen. We zien dat er steeds meer nagedacht wordt over hoe een deel van die transfers benut kan worden zodat ze de hele gemeenschap ten goede komen.

In de inleiding van uw boek schrijft u dat u het in de eerste plaats hebt geschreven voor de jongeren in de diaspora, maar u zegt ook dat de perceptie in het Westen over Afrika moet veranderen.

Zeinab Badawi: Niet alleen in het Westen, maar over heel de wereld worden Afrikanen alleen maar als slachtoffers gezien. Van oorlog, armoede, honger en noem maar op. Deze problemen zijn er natuurlijk wel, maar het is een eendimensionale kijk op Afrika. Wat we nodig hebben, is een multidimensionale kijk. Een volk en een continent kunnen niet alleen door hun problemen gedefinieerd worden.

Waarom is een positief imago van Afrika voor u zo belangrijk?

Zeinab Badawi: Omdat Afrika nog altijd niet volledig geïntegreerd is in de mondiale economie. Afrika vertegenwoordigt met drie procent maar een heel klein stukje van de globale handel. Als je het imago van Afrika als een gewelddadig, corrupt en instabiel continent in stand houdt, zal het altijd geïsoleerd blijven van de rest van de wereld en zal het niet kunnen bloeien.

De wereld profiteert ontzettend van Afrika, onder meer door zijn grondstoffen te devalueren en het dingen te verkopen. Voor elke dollar die naar Afrika gaat, gaat er tien dollar vanuit het continent naar de rest van de wereld. Ik denk dat Afrika het nodig heeft om aan te tonen dat het zijn hoofd opgeheven kan houden. De wereld is geglobaliseerd en het is belangrijk om te laten zien dat Afrika deel uitmaakt van dat verhaal. Om duidelijk te maken dat het continent niet alleen een bron van globale problemen is, maar dat het mee kan helpen om de problemen van de wereld op te lossen.