“‘De Coca-Kolonisatie van Mexico’

Gratis verf en banner voor de allerkleinste winkeltjes in Yucatan

Karolien Coopman

Het is weekend. We hebben onszelf een dagje weg gegund naar een dichtbijgelegen stad. Een tweetal uur rijden, dat is dichtbij voor Mexicanen. Het is een warme dag op de weg dus onze watervoorraad slinkt snel. We stoppen even in een piepklein dorpje om onze dorst te lessen. Ik stap een minisupermarkt binnen, op zoek naar water. Mijn ogen speuren over de vele ijskasten, maar omdat ik niet lijk te vinden waar ik naar op zoek ben, vraag ik de kassierster waar het water staat. ‘Dat hebben we niet’, is het antwoord dat ik niet verwachtte. Enkel frisdranken dus, en vooral: Coca-Cola. Verbaasd stap in de winkel terug buiten, met lege handen en een nog grotere dorst.

De meest obese volwassene ter wereld is Mexicaan, alsook de meest obese baby.

Mexico is de grootste consument van Coca-Cola ter wereld. Toevallig stond Mexico ook in 2015 nog op de tweede plaats in de lijst van de landen met meeste zwaarlijvigheid (of obesitas) ter wereld. Niets om bijzonder trots op te zijn. Sindsdien blijft het aantal gevallen van obesitas almaar stijgen. De meest obese volwassene ter wereld is een Mexicaan, alsook de meest obese baby. Nochtans beweert de frisdrankenindustrie dat er geen enkele link is tussen de consumptie van frisdrank en obsitas.

De statistieken liegen er anders niet om: in Mexico is 13 procent van de kinderen obese, 35 procent wordt als “zwaarlijvig” aanzien. Bij volwassenen loopt dat op tot 70 procent “zwaarlijvig” en 30 procent obese. Bijzonder schokkende statistieken zijn de volgende: 66 mensen per dag sterven aan de consumptie van gesuikerde dranken. Diabetes is de eerste doodsoorzaak in Mexico. Experten waarschuwen dat daardoor het gezondheidssysteem zal instorten in 2020.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert om de totale hoeveelheid opgenomen suikers per dag onder 10% van de totale suikerinname te behouden. In Mexico loopt dit “suikerpercentage” op tot 12,5% per dag. 70% daarvan zou frisdrank zijn. Volgens een studie van Colchero in 2017 is er wel degelijk een link tussen suikerhoudende dranken en een gezond gewicht.

Gratis verf en banners

Geen telefoonverbinding of elektriciteit, maar wél Coca-Cola.

In mijn eigen omgeving, in het Zuiden van Mexico, kan ik er jammer genoeg niet naast kijken. Frisdranken zijn zo prominent aanwezig in de Mexicaanse samenleving, dat je zelfs in de kleinste, verst afgelegen dorpjes tóch nog Coca-Cola vindt. Geen telefoonverbinding of elektriciteit, maar wél Coca-Cola. Het logo geschilderd op de muren van de kleinste winkeltjes, grote flessen Coca-Cola op de familietafels, tot echte Coca-Cola collecties, parades en fans.

Een lege fles frisdrank staat verloren tegen de muur van een keuken

Karolien Coopman

De rood-witte kleuren vallen erg op in de groene omgeving van de armste streken van het schiereiland Yucatan. Het is niet toevallig dat er op al die mini supermarktjes in de piepkleinste dorpjes van Yucatan grote Coca-Cola logo’s prijken. Ze krijgen de verf en publiciteit namelijk gratis. Het merk is er zich zeer erg van bewust dat de arme inheemse bevolking één van hun belangrijkste markten is. Daarom sponseren zij de traditionele naamborden van de winkeltjes. Zou het dan toeval zijn dat Yucatan, als grootste consument van frisdranken ter wereld, ook gebukt gaat onder obsesitas?

Het merk is er duidelijk in geslaagd binnen te dringen in de spreektaal en tradities van de mensen. In deze Zuidelijke regio is het bijvoorbeeld heel gewoon dat als je iemand fooi geeft, daaraan de woorden toevoegt: ‘Para tu Coca, joven.’ Of: ‘Al menos te sale para tu Chesco’ (refresco; frisdrank). Drinkgeld is dus bewust of onbewust gerelateerd aan een merk, aan frisdrank.

Historisch verweven tot traditie

Coca-Cola Femsa, het Mexicaanse filiaal van Coca-Cola, is een van de grootste flesjesvullers ter wereld. Dat is historisch zo gegroeid, legt antropoloog Jaime Page Pliego uit in zijn onderzoek. Toen Coca-Cola in de jaren `70 de Mexicaanse markt prospecteerde, benaderden ze de leiders van de inheemse volkeren in Chiapas. Deze produceerden de tradicionele pox, een alcoholische drank op basis van rietsuiker dat populair was bij Maya-ceremonies.

De vooraanstaande families kregen concessies toegewezen om Coca-Cola te bottelen en te transporteren. Beetje bij beetje werd Coca-Cola niet enkel een drank, maar ook een statussymbool. Soms zelf een betaalmiddel of een element in prehispanische en religieuze ceremonies.

In “de kerk van Coca-Cola”, brengt men Coca-Cola als een offer aan God.

Vroeger gebruikten de Maya’s het traditionele pox bij religieuze ceremonies, nu is dat Coca-Cola. Daarvan is kerk San Juan Bautista, gelegen in Chamula (Chiapas) een treffend voorbeeld. Ook gekend als “de kerk van Coca-Cola”, brengt men Coca-Cola als een offer aan God. De priesters gebruiken de frisdrank niet alleen als decoratie, maar bieden ook Cola aan tijdens de religieuze diensten als genezend middel.

De Kerk van Coca-Cola stelt dat het boeren na het drinken van de frisdrank zuiverend zou zijn voor de ziel. De dorpelingen zijn dan ook heilig overtuigd van de genezende kracht van Coca-Cola. Dit tart werkelijk alle verbeelding.

Het land zonder drinkbaar kraantjeswater

Misschien wordt frisdrankconsumptie wel exta in de hand gewerkt door andere factoren. In het land van de eeuwige dorst is kraantjeswater niet drinkbaar. Dat betekent dus dat je zelf naar de winkel moet om je drinkbaar water te kopen. Het overkomt me wel vaker dat ook in de hypermarkt het water uitverkocht is, terwijl frisdrank altijd voorradig blijft. Huis-aan-huisleveranciers van drinkbaar water bestaan wel, maar een vaste ronde en dag van levering hebben ze niet. Je hoeft geen twee maal te raden wie producent van drinkbaar water is in Mexico. Meer dan 50% van de waterproductie is in handen van Coca-Cola of Pepsi.

Coca-Cola als helend middel in de kerk

Mexico is en blijft een land met een enorme kloof tussen arm en rijk, dus speelt ook prijs een rol. Frisdrank komt net iets goedkoper uit dan water. Interessant, toch?

Dat frisdrank met de paplepel wordt ingegoten, blijkt ook uit de excursiereisjes van de allerjongsten. Een bezoek aan de dichtstbijzijnde Coca-Cola-fabriek staat met stip op nummer één. Een jonge moeder die beweert dat haar kind elke dag Coca-Cola moet drinken als extra supplement in zijn voeding, gaat voor mij toch wel een brug te ver.

Verschillende ngo’s klagen de ongelimiteerde regelgeving voor frisdrankproducenten aan. De overheid heeft hen in het verleden teveel gegeven, stellen ze. De aanklacht gaat voornamelijk over de lak aan wetgeving en veel te weinig heffing van belastingen op gesuikerde dranken. Zou het toeval zijn dat ex-president Vincente Fox (2000-2006) ook directeur was van Coca-Cola?

Mexico is in de ban van Coca-Cola en letterlijk ge-Coca-koloniseerd. Hopelijk staan burgerorganisaties en NGO’s sterk genoeg om verandering te brengen.

Dit artikel is gebaseerd op een documentaire van France2 “L’amère patrie du Coca” en mijn eigen ervaringen.