“‘Denken in cirkels: de logica van de kleine boer’

Dat bracht me bij m’n tweede punt: een herinterpretatie van wat rijkdom is. Over het algemeen wordt rijkdom verstaan in termen van geld: iemand die rijk is, heeft veel geld, en kan met dat geld dingen kopen die hij nodig heeft en hem/haar gelukkig maken (zo hopen we toch voor hem of haar).

Een leven als autonome boer zorgt er echter voor dat geld een marginale rol speelt in je dagelijkse leven, het is vooral iets dat je gebruikt om de dingen te kopen die je zelf (nog) niet kan produceren (meestal overbodige luxeartikelen) en om de rekeningen te betalen die de elektriciteitsmaatschappij en de Franse staat ons opsturen (elk jaar die vervloekte onroerende voorheffing… bandieten!). Voor de rest ben je niet bezig met werken om geld te verdienen om je leven te betalen, maar werken om het eten en de dingen te produceren die je nodig hebt om te leven.

Zo wordt rijkdom niet iets dat je interpreteert in termen van geld, maar in termen van heel andere dingen: de weelde in je moestuin, de wormen in de composthoop, de zuivere lucht die je elke dag kan inademen, de aanwezigheid van bijen, vlinders, hagedissen, egels en zoveel andere wezens die bijdragen aan de biodiversiteit en veerkracht van je boerderij… Een heel ander soort rijkdom dus.

Als derde en beslissende element van dit leven wilde ik de circulariteit aanhalen. Hiermee doel ik op hetgeen noodzakelijk is voor echte duurzaamheid, namelijk recycleerbaarheid. Wat echt kan blijven duren, is hetgeen voor eeuwig herhaalbaar is, zonder dat je daarbij op uitputting of destructie stoot.

Ik denk dat ik hier niets wereldschokkends vertel als ik zeg dat het huidige westerse kapitalistische bestel met de daarbij horende consumptiemaatschappij niet duurzaam is. Denken we maar aan het eindeloos kappen van bomen, de uitstoot van broeikasgassen die nog steeds astronomische proporties aanneemt, vuilnisbelten nog groter dan de Chinese Muur (heel triestig maar inderdaad is dát het grootste menselijke ‘bouwwerk’ op aarde: een vuilnisbelt)… we kunnen nog heel lang doorgaan, maar laat ons zeggen dat er bij een dergelijk systeem heel wat uitputting en destructie van natuurlijke rijkdom komt kijken.

En niet alleen dat: uiteindelijk schaadt de mens daarmee ook vooral zichzelf: de proliferatie van depressie, zelfmoord, ADHD, autisme en andere aandoeningen door het langdurige en grootschalige gebruik van pesticiden kan daarbij als een goed voorbeeld dienen. In dit verband raad ik ten zeerste Louis’ De Jaegers boek “We eten ons dood” aan, waarin hij zijn alarmerende bevindingen omtrent onze voedselindustrie deelt.

Als autonome boer probeer je net door eenvoudiger te gaan leven de rijkdom op je boerderij in stand te houden en te vergroten door jezelf in te schakelen in een circulair systeem: alles wat je neemt, probeer je ook terug te geven. En wat je teruggeeft, zal zo uiteindelijk ook weer naar jou terugkomen.

Om een heel concreet voorbeeld te geven: neem nu de groenten uit mijn moestuin. In de lente begin ik te zaaien. Na ongeveer drie maanden kan ik beginnen oogsten. De groenten die ik opeet, geven me energie om voor de moestuin te zorgen, en wat niet door mijn lichaam wordt opgenomen, komt er in het composttoilet weer uit. Die compost kan na 1 à 2 jaar weer gebruikt worden om de bodem te verrijken. Wat ik niet opeet (de schil en het loof), kan ook op de composthoop of gaat naar de kippen, die op hun beurt onszelf (met hun vlees en hun eieren) en onze composthoop (met hun mest) zullen voeden. Eén jaar later, tegen de volgende lente, kunnen de zaden die ik apart heb gehouden weer de bodem in, die verrijkt is met al het gecomposteerde groenafval van het jaar voordien.

Zo creëer je een gesloten circulair systeem, dat op termijn niet alleen zal zorgen voor een steeds gezondere bodem en dus meer overvloed, maar daarnaast ook geen schadelijke (niet-recycleerbare) afvalstoffen voorbrengt, aangezien alles uit de natuur komt en er weer naar terug kan keren.

Deze circulariteit produceert en onderhoudt dus de rijkdom op je boerderij, terwijl de stap terug naar meer eenvoud bijdraagt aan en een voorwaarde is voor de circulariteit. Dit lijkt misschien een cirkelredenering, maar net één die juist daarom zoveel steek houdt: net als een bos schakel je jezelf in in een eeuwig draaiende en zichzelf onderhoudende molen van productie, consumptie, afbraak en recyclage.

Daarom is het planten van bomen in ons toekomstig voedselbos ook één van mijn favoriete bezigheden: je creëert een ecologisch systeem dat circulair perfect duurzaam in elkaar zit: je hoeft geen water te geven noch extra compost toe te voegen, aangezien de bomen zichzelf in de lente voeden met de bladeren die ze in de herfst hebben laten vallen. En dan kun je er zelf nog de vruchten van plukken ook! Zijn voedselbossen het antwoord op de steeds twijfelachtigere toestand van de hedendaagse voedselindustrie? Wie weet…

Met een nieuw rondje rond de zon in het verschiet, vond ik het alleszins de moeite waard om deze circulaire overpeinzingen de wereld in te sturen. Waarom zouden we op deze planeet die eindeloos rond haar eigen as draait en sinds mensenheugenis haar banen rond de zon aflegt, op haar beurt meedraaiend in een eeuwig draaiende kosmos, niet zelf een beetje meer in het rond draaien? Mij lijkt het alleszins alleen maar logisch.