“‘Malinchismo: discriminatie in eigen land’

La Malinche en Hernan Cortéz

We gaan een eindje fietsen, mijn Mexicaanse vriend en ik, ergens een ijsje eten. Gewoon, omdat het kan. De sfeer zit er goed in, een paar uurtjes genieten van de omgeving en het mooie weer. We hadden de donkere wolk die langzaam kwam aandrijven niet zien aankomen.

Plots houdt een parkwachter ons tegen. Niet mij, maar mijn vriend. Hij vraagt hem zich te identificeren. Ik protesteer, en zeg dat we gewoon aan het fietsen zijn. ‘Er wordt hier tegenwoordig veel gestolen, meneer’, is de subtiele maar duidelijke boodschap dat we hier niet welkom zijn. We zijn peper en zout, mijn vriend en ik. Hij donker, ik wit. Hij typische Mexicaan, ik het stereotiepe beeld van een buitenlandse.

We fietsen verder, maar het voorval blijft in de lucht hangen. Een tijdje later merken we dan we gevolgd worden door de bewakingsagenten van het park. De gezellige middag is plots een stuk grimmiger.

Nee, dit voorval deed zich niet voor in België, maar in Mexico. Gediscrimineerd in eigen land, in zijn land. Bovendien is het niet de eerste keer dat we in een situatie van zelf-discriminatie terechtkomen: landgenoten die hun eigen landgenoten discrimineren.

Vertaalster en verraadster

Waar komt deze auto-discriminatie vandaan? Waarom bekijken Mexicanen producten gemaakt in eigen land als “chafa”, van slechte kwaliteit? En waarom doen ze dit met – zo goed als - alles wat uit eigen land komt?

Er zijn vele factoren die deze gedachten beïnvloeden. Verschillende daarvan hebben te maken met de geschiedenis van het land, en de conformatie ervan.

Het is geweten dat, vanaf het begin van de kolonisatie van Mexico, een vrouw genaamd “La Malinche” als vertaalster van Hernan Cortés diende. Waarvan de term malinchismo afkomstig is. De lokale bevolking beschouwde La Malinche als een verraadster. Ze verkoos de Spanjaarden boven de Mexicas. Ze verkoos met andere woorden het buitenlandse boven de verdediging van haar eigen volk. Malinchismo betekent het afschrijven van de eigen waarden en normen, cultuur én volk. Het fenomeen malinchismo heeft zich verspreid vanaf de aankomst van de Spanjaarden en is vandaag nog springlevend.

De gespleten Mexicandad

De Mexicaanse identiteit is in feite een ineengesmolten identiteit, een complex gegeven met weinig duidelijkheid. Vanaf de aankomst van de Spanjaarden werd de inheemse bevolking door een mixer gedraaid. Totaal zonder controle of zonder uitleg, werd er steeds meer Spaans en inheems bloed gemengd. In een vijandige omgeving werd plots aangemaand een nieuwe identiteit te zoeken. Met angst voor repressies en pijn in het hart zijn vele gewoontes, culturele tradities en families verloren gegaan. Daaruit volgt de afwijzing van het Mexicaanse, de afwijzing van de mengeling, de bastaarden. De afwijzing van het eigene is in feite een dubbele afwijzing.

Begrijp me niet verkeerd, er zijn wel degelijk vele Mexicanen die trots de Mexicaanse nationaliteit uitdragen. Dat mag toch, na twee eeuwen onafhankelijkheid? Maar de onderhuidse afwijzing zindert nog steeds na. Laten we Mexico een adolescent noemen die in een identiteitscrisis verkeert. ‘Wie zijn wij? Waar komen wij vandaan? Ben ik Mexicana? Ben ik inheems? Of ook: wat wil ik zijn?’, vragen die moeilijk of helemaal niet meer te beantwoorden zijn.

Sinds de Spaanse conquistadores voet aan wal zetten, bengelt de Mexicaanse identiteit ergens tussen indiaanse en Spaanse wortels, tussen oudheid en moderniteit, tussen verleden en heden.

Het is vandaag nog steeds heel duidelijk dat Mexico ambivalent staat tegenover zijn eigen geschiedenis en voorkeur geeft aan het blanke. Vaak ga ik naar een lokale markt of winkelcentrum, waar ik meestal de enige blanke én blonde persoon ben. Maar dat is buiten alle reclameborden gerekend waar op 90% van de borden blanke en blonde mensen prijken. Niet alleen (inter)nationale merken, ook in de publiciteit voor de lokale huizenmarkt spatten de blanke gezinnen bijna van witheid van het scherm.

Dat is toch bizar, want 99% van de mensen die de winkelcentra doorkruisen, hebben inheemse roots en zijn allesbehalve blank. De bevolking in Mexico bestaat voor 90% uit mestiezen, een mengeling van blank en indiaans bloed. Ter herinnering: Mexico heeft 68 etnische groeperingen, samen ongeveer elf miljoen personen, waarvan de Nahuatl en Maya bij de grootste zijn.

Sinds de Spaanse conquistadores voet aan wal zetten, bengelt de Mexicaanse identiteit ergens tussen indiaanse en Spaanse wortels, tussen oudheid en moderniteit, tussen verleden en heden. Deze schizofrene of gespleten Mexicanidad is op vele plekken erg zichtbaar.

Meer dan drie eeuwen gebukt onder de macht van de Spanjaarden, en iets minder dan twee eeuwen na de dekolonisatie van Mexico, is een bizarre mengeling van cultuur ontstaan die soms vraagtekens bij me oproept.

Een voorbeeld uit hoofdstad Mexico City: we staan op het middenplein van de befaamde “Basiliek van Guadalupe”, dichtbij Mexico Stad, het kloppend hart van het katholieke Mexico. Twee gigantische gebouwen en een plein waarover jaarlijks 20 miljoen (!) bezoekers wandelen. Mijn oog valt op een groep Azteekse dansers op het middenplein. De inheemse dansers gaan uitgedost met pluimen en traditionele huidschilderingen. De vlaggen lezen: “Azteekse dansgroep in de naam van Jezus”.

Ik kijk verward om me heen. Gaan deze dansers een traditionele Azteekse dans uitvoeren als verheerlijking van het katholieke geloof? Ter verheerlijking van Jezus? Net die Azteken waarvan men hun leiders’ voeten verbrandde tijdens de kolonisatie? Diezelfde Azteken die opgehangen werden door de Katholieke Kerk?

Soms verbaast het me ook hoe tradities al die tijd hebben kunnen overleven. Zo staan er in vele kerken in Chiapas bijvoorbeeld nog steeds godenbeeldjes in de vorm van dieren verstopt achter de religieuze katholieke beeltenissen. Toen de Spanjaarden de lokale bevolking verboden hun goden te vereren, zag men dit als een manier om hun goden stiekem toch te blijven vereren zonder het risico te lopen daarvoor gestraft te worden.

De complexiteit (en mijn perplexiteit) toont duidelijk aan hoe vermengd de Mexicaanse cultuur en tradities vandaag de dag zijn. Elke dag probeert Mexico, ondanks het moeilijke verleden, opnieuw bruggen te bouwen en op zoek te gaan naar zijn (culturele) identiteit. En dat is bewonderenswaardig.