“‘Bouwen aan een mensenrechteneconomie in gevaarlijke tijden’

‘We leven in gevaarlijke tijden’: Volker Türk, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, trapte een open deur in tijdens zijn openingsspeech op het VN-Forum over Bedrijven en Mensenrechten, dat vorige week plaatsvond in Genève. Daarbij benoemde Türk enkele heel actuele kwesties: de verantwoordelijkheid van de fossiele industrie voor de klimaatcrisis, de toenemende repressie van mensenrechtenactivisten (onder andere via nieuwe digitale technologieën) en de rol van ondernemingen in regio's met gewapend conflict, zoals Palestina of Colombia.

Welke zogenaamde “slimme mix” van vrijwillige en meer dwingende maatregelen vereisen deze tijden om dergelijke mondiale uitdagingen, waarin de privésector een centrale rol speelt, het hoofd te bieden? Die vraag stond centraal op de dertiende editie van het VN-Forum, dat sinds 2012 bedrijven, staten, ngo’s en academici samenbrengt om zich te buigen over de implementatie van de UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGPs).

Deze richtsnoeren werden dertien jaar geleden unaniem door de Mensenrechtenraad aangenomen en beschrijven de respectievelijke verantwoordelijkheden van staten en bedrijven op het vlak van mensenrechten.

Dat zo’n internationaal evenement veel pr-verantwoordelijken van grote bedrijven een uitgelezen opportuniteit biedt om hun duurzaamheidsinspanningen in de spotlights te zetten, is een valkuil. Al snel wordt er immers abstractie gemaakt van het enorme machtsonevenwicht tussen enerzijds bedrijven en anderzijds de talrijke vertegenwoordigers van gemeenschappen en ngo’s die schendingen aanklagen.

Het risico op greenwashing loert dan ook regelmatig om de hoek. De officiële panelgesprekken bevatten naast experts en vertegenwoordigers van regeringen of internationale instellingen ook steevast een obligate vertegenwoordiger van het bedrijfsleven – regelmatig grote multinationals. Toch was het Forum ook leerrijk en een plek voor oprechte dialoog.

Consensus over nood aan wetgeving

Een eerste hoopgevende vaststelling: de brede consensus over de nood aan wetgeving. In Genève leek niemand er nog aan te twijfelen dat dwingende regelgeving een cruciaal onderdeel vormt van de zogenaamde smart mix – en dat ook bedrijven zelf baat hebben bij duidelijke regels.

Tijdens verschillende sessies werd de nieuwe Europese wetgeving rond zorgplicht of Corporate Sustainability Due Diligence (CSDDD) dan ook op veel lof onthaald. Vanuit mensenrechten- en producentenorganisaties uit het globale Zuiden klonk een duidelijke oproep aan de EU om hen te informeren en te ondersteunen bij de uitvoering van de Richtijn. Latijns-Amerikaanse landen (sterk vertegenwoordigd op het Forum) wezen er dan weer op dat de Europese ontwikkelingen ook in hun continent tot nieuwe wetgevende initiatieven leiden.

België vestigde tijdens een interventie de aandacht op het tweede Nationaal Actieplan rond Ondernemingen en Mensenrechten van ons land en benadrukte het belang van dwingende maatregelen. Opvallend was trouwens ook de steun die uittredend EU-Commissaris voor Justitie Didier Reynders uitsprak voor een bindend VN-verdrag – een indicatie dat de EU eindelijk actief zal deelnemen aan de onderhandelingen?

Tegelijkertijd hing de schaduw van de nieuwe Commissie voortdurend over het Forum: Commissievoorzitter von der Leyen verwees in een recente persconferentie immers naar een mogelijke nieuwe “omnibus”-wet. Die zou de verschillende rapportageverplichtingen voor bedrijven inzake duurzaamheid moeten “vereenvoudigen”. Hoewel von der Leyen er meteen bij zei dat er niet geraakt zou worden aan de inhoud van bestaande wetgeving, leidde die aankondiging tot heel wat chaos en ongerustheid – na de eerdere saga met het uitstel van de ontbossingswet.