“‘Hoe historisch is de nieuwe EU-duurzaamheidswet voor bedrijven?’

Ook wat betreft de specifieke rechten en milieunormen die bedrijven moeten naleven, is de CSDDD onvolledig: verwijzingen naar verschillende cruciale internationale instrumenten ontbreken. Daarnaast zijn ook bepaalde activiteiten in het zogenaamde downstream-gedeelte van de waardeketen, zoals het leveren van goederen en diensten aan derden, niet mee opgenomen in de wet (denk bijvoorbeeld aan de export van schadelijke pesticiden).

Belangrijk is dat de wet ook maatregelen omvat om slachtoffers betere toegang te geven tot rechtspraak en remediëring, zoals een verjaringstermijn van minimum vijf jaar, betere toegang tot informatie en bewijsmateriaal over bedrijfsprojecten en de mogelijkheid voor slachtoffers om zich in de rechtbank te laten vertegenwoordigen door ngo’s of vakbonden. Maar de voorwaarden om een bedrijf juridisch te kunnen aanklagen, zijn eng gedefinieerd. De schade moet het gevolg zijn van een duidelijke fout tegen de zorgplicht, opzettelijk of door nalatigheid.

Kortom: de CSDDD is een degelijke minimale basis, maar in de omzetting naar nationale wetten zal het zaak zijn om deze belangrijke tekortkomingen aan te pakken, in lijn met wat onder meer internationale richtlijnen van de VN voorschrijven. De lidstaten krijgen daartoe de ruimte. Daar ligt in ons land dus alvast een duidelijke opdracht voor de nieuwe federale regering.

Wrange nasmaak

Ten tweede laat het politieke proces, en dan vooral de vele onverwachte manoeuvres in de voorbije maanden, een wrange nasmaak na. Na een politiek akkoord over de wet, eind 2023, moesten de lidstaten dat compromis onder het Belgisch voorzitterschap van de EU in principe alleen nog formaliseren.

Het lukte de Belgen maar net om een débacle af te wenden en alsnog een nipte meerderheid te vinden voor de wet.

Maar onder invloed van verkiezingskoorts, conservatieve bedrijfslobby’s en nationale belangen kwamen verschillende lidstaten plots met nieuwe bezwaren – te beginnen met Duitsland. Het lukte de Belgen maar net om een débacle af te wenden en alsnog een nipte meerderheid te vinden voor de wet (nota bene zonder de steun van België, dat zich vanwege verzet door de Vlaamse regering moest onthouden bij de stemming).

Welk precedent schept die ongeziene gang van zaken voor de komende Europese legislatuur? In een rechtser Europa zal de civiele samenleving naast verworvenheden op vlak van mensenrechten-, natuur- en milieuwetgeving ook de democratische besluitvorming an sich moeten verdedigen.

Voor kleinere spelers is het vaak moeilijker om aan strengere duurzaamheidsvereisten te voldoen dan voor grote multinationals.

Tot slot is er de discussie over de implementatie, vooral in landen buiten Europa. Vanwege nieuwe duurzaamheidsregels zoals de CSDDD, maar ook de ontbossingswetgeving (die producten gelinkt aan ontbossing moet weren van de EU-markt) en een importverbod op producten uit dwangarbeid, krijgt de EU geregeld de kritiek protectionistisch te handelen en haar eigen normen te willen opleggen aan de rest van de wereld. Bovendien is het voor kleinere spelers (met name in het globale Zuiden) vaak moeilijker om aan strengere duurzaamheidsvereisten te voldoen dan voor grote multinationals.

Om die kritiek op een geloofwaardige manier te kunnen counteren, zal de EU overheden en kleinere bedrijven actief mee moeten ondersteunen, én een brede groep stakeholders (in het bijzonder lokale gemeenschappen, middenveldorganisaties en vakbonden) moeten betrekken bij de voorbereidingen op de implementatiefase. Werk genoeg aan de winkel dus na de zomervakantie, om ervoor te zorgen dat deze historische wet een reëel verschil maakt voor mensenrechten, milieu en klimaat – in Europa, maar ook ver daarbuiten.