“‘Waarom ik ja zeg tegen (sommige) drugs’

In de Kamer - zo las ik vorige week - is een wetsvoorstel ingediend om “drugsruimtes” te creëren. Dat zijn plaatsen waar mensen onder toezicht drugs kunnen gebruiken. Dergelijke ruimtes - die in andere landen al bestaan - moeten leiden tot minder overdosissen, ziektes, en overlast. Het is een stap die kan helpen om drugs uit de taboesfeer te halen waar ze al veel te lang in zitten.

Een jaar of tien geleden was ik op een soort langdurige bezinning in Peru en Brazilië. Toen ik daar was, hoorde en las ik fascinerende verhalen over de eeuwenoude “bewustzijnsverruimende” drank ayahuasca - de “liaan der zielen” - die daar in rituele context wordt gedronken. Ze zou mensen allerlei therapeutische inzichten en soms ook prachtige visioenen bezorgen. En toen kreeg ik in Brazilië een uitnodiging om deel te nemen aan zo’n ritueel…

Drugs zijn drugs zijn drugs en je zegt er nee tegen. Altijd en overal. Dat is de levensregel die ik als kind van mijn ouders had meegekregen. En zo kennen we nog wel wat veralgemeningen: wie niet nee zegt, is zwak. Wie drugs neemt, is een oppervlakkige escapist. En ook: één keer proberen is voor altijd verslaafd.

Het taboe rond drugs

Misschien zijn dergelijke veralgemeningen wel schadelijker dan de drugs zelf. Eerst een “disclaimer”: drugs maken elk jaar ontelbare slachtoffers, en wat volgt is geen pleidooi om à volonté en onvoorzichtig geestesverruimende middelen te beginnen consumeren.

Maar even duidelijk is dat het taboe rond drugs verder moet worden afgebroken. En de ongenuanceerde en halfbakken meningen ook.

Maar even duidelijk is dat het taboe rond drugs verder moet worden afgebroken. En de ongenuanceerde en halfbakken meningen ook. De grootste vergissing is om alles (de stimulerende, de opwekkende en de hallucinogene middelen, zoals de klassieke indeling eruit ziet) over dezelfde kam te scheren. De ene drug is echt de andere niet - het gebruik van het woord “drugs” is in die zin misleidend.

Er zijn er verslavende, er zijn er minder (of niet) verslavende, nuttige en minder nuttige. Hoe je ze precies moet rangschikken op basis van risico is nog steeds een controversieel onderwerp, maar veel experts proberen overheden er al lang van te overtuigen dat de huidige classificatie compleet verkeerd zit. Daarnaast vergeten mensen hoe niet alleen het middel zelf van belang is, maar ook door wie (met welke intentie) het genomen wordt, in welke omstandigheden (een feestje of een begeleid ritueel, bijvoorbeeld).

Toen ik het voorstel kreeg om ayahuasca te gebruiken, had ik nog nooit een sigaret of een joint opgestoken. Ik had zelfs, zeer principieel, nog geen glas alcohol gedronken tot ik een jaar of negentien was. De waarschuwingen van mijn ouders hadden duidelijk indruk gemaakt. (Mijn eerste vriendin bood tegengewicht: ze vond dat allemaal een beetje te saai, kocht me een fles jenever en zei dat ik een maandlang elke dag een glaasje moest drinken.)

De schrik en de voorzichtigheid waren dus groot. De stemmen in mijn kop buitelden over elkaar heen om me argumenten te geven om nee te blijven zeggen. Maar even groot was de nieuwsgierigheid, en nog groter de hoop. De hoop dat geestesverruimende middelen hun belofte waar konden maken: dat ze, inderdaad, mijn geest konden verruimen en mij dingen konden helpen zien die ik anders niet zag.

Sehnsucht

Er zijn veel redenen waarom mensen hun toevlucht nemen tot middelen. Ter ondersteuning van een hoog werkritme of een avondje uit bijvoorbeeld. Uit nieuwsgierigheid. Gewoon voor de fun, zoals een avondje Netflix. Of als een vlucht, omdat ze hun dagelijkse bestaan niet aankunnen.

Maar wie enkel deze motivaties om te experimenteren met drugs terugvindt, kijkt niet goed. Veel mensen weten dat ze met drugs de werkelijkheid op een andere manier beleven, en bepaalde nieuwe inzichten kunnen krijgen. Je zou met andere woorden kunnen zeggen dat het om een soort Sehnsucht gaat, zoals de Duitsers dat zo mooi noemen: het verlangen om te zien.

We willen een antwoord vinden op vragen en problemen die blijven hangen.

We willen allemaal zien. Als we een beetje nadenken, een beetje dieper willen leven dan aan de oppervlakte, dan willen we weten waarover dit leven gaat. Wat the point nu eigenlijk is van dit bestaan. We willen een antwoord vinden op vragen en problemen die blijven hangen. Daarvoor kunnen we verschillende dingen doen: gesprekken met vrienden, filosofie studeren, bij een therapeut gaan, mediteren, gewoon hard werken om de vragen te vergeten… Of we kunnen er een geestesverruimend middel voor nemen.

Deze motivatie in gedachten houden, kan hier en daar helpen om meer begrip op te brengen voor mensen die te ver afgedaald zijn op het pad van eender welk middel, en een verslaving hebben ontwikkeld. Ik laat even William James, de Amerikaanse grondlegger van de psychologie aan het woord, in dit geval over alcohol:

‘De macht van alcohol over de mens moet ongetwijfeld worden toegeschreven aan het feit dat hij de mystieke vermogens van de menselijke natuur kan stimuleren, die gewoonlijk worden onderdrukt door de koude feiten en droge kritiek van de nuchtere staat. Alcohol (…) brengt zijn aanhanger van de kille omtrek der dingen naar de stralende kern. Het maakt hem een tijdlang één met de waarheid. Niet uit pure verdorvenheid verlangen mensen ernaar. Het behoort tot het diepe mysterie en de tragiek van het leven, dat een vleug en een schijnsel van iets dat wij onmiddellijk als iets uitzonderlijks erkennen, aan zo velen van ons alleen wordt verleend in de vluchtige eerste fasen van wat in zijn geheel een degraderende vergiftiging is.’

In zijn niet-veroordelende houding is dit stuk prachtig verfrissend en ontroert het mij. Het staat in schril contrast met hoe onze maatschappij gebruikers van drugs veroordeelt en vaak uitspuwt, hoe iemand voor het volgen van zijn Sehnsucht en het experimenteren in zijn eigen hoofd voor jaren de gevangenis in kan vliegen.

Van alle tijden en alle culturen

We vergaten hoe bepaalde middelen ook belangrijke medicinale toepassingen hadden en hoe LSD en ayahuasca zelfs succesvol gebruikt werden tegen alcholoverslaving.

Met het repressieve anti-drugsbeleid (een reactie op de hippie-uitspattingen) gooide men het kind met het badwater weg en begon het diaboliseren. We vergaten hoe bepaalde middelen ook belangrijke medicinale toepassingen hadden en hoe LSD en ayahuasca zelfs succesvol gebruikt werden tegen alcholoverslaving. Gelukkig is er vandaag een ware revival in het onderzoek naar de effecten van drugs.

Ayahuasca blijft in de meeste landen illegaal (het is een zogenaamde Schedule 1 drug). Brazilië is (evenals Nederland) een uitzondering. Uiteindelijk, na een nacht gepieker, heb ik “ja” gezegd op die uitnodiging om ayahuasca te nemen. Hier is geen plaats meer, maar laat ik volstaan met te zeggen dat die sessie de mooiste, de meest verbazingwekkende en de meest beklijvende ervaring van mijn leven is geworden (maar niet te snel: ik heb in volgende sessies ook veel ervaringen gehad die ik nooit zou willen herhalen).

U mag van mij denken dat we de zin van het leven niet moeten gaan zoeken in drugs. U mag zeggen dat drugs een dwaalspoor zijn en ons niets kunnen brengen. U mag negeren hoe belangrijk middelengebruik is of was voor sommige schrijvers, filosofen, wetenschappers en kunstenaars. U mag menen dat de heldere, nuchtere staat de enige staat is die van belang is.

Maar eender welke antropoloog zal u kunnen vertellen dat het gebruik van geestesverruimende middelen van alle tijden en alle culturen is. Dat maakt het op zich niet oké. Maar het moet ons influisteren dat als er al een “war on drugs” nodig is, we die niet zullen winnen met kortzichtigheid, met verboden, en met het veroordelen van mensen die ze gebruiken.

Mogen de geesten verruimen.