‘Zoveel mensen in het Midden-Oosten zijn al die oorlogen beu’

Yahia Hakoum legt dezer dagen de laatste hand aan zijn doctoraatsstudie aan de École des hautes études en sciences sociales (EHESS), een Parijse universiteit, over de zelforganisatie van de Syrische rebellen en burgeractivisten in de bevrijde gebieden. Hij volgt de situatie in Syrië al jaren op de voet via zijn bronnen ter plaatse, niet alleen in de grote steden maar ook in de gebieden waar geen camera’s komen.

Hij hoopt met het doctoraat bij te dragen aan het Syrië van de toekomst, zodat de dood van zijn vijf broers – vermoord door het Assad-regime, of gesneuveld in de strijd – niet tevergeefs zal zijn. Met andere woorden: dat er geen nieuwe dictatuur zal ontstaan.

‘Wij hebben juist getoond dat wij niet louter bestaan ​​via onze leiders. Hopelijk heeft de EU dat begrepen.’

Steun voor de democratie

Eurocommissaris Hadja Lahbib (MR/Renew Europe) ontmoette vorige week de nieuwe Syrische leider Ahmad Al-Sharaa in Damascus. Ze kondigde er niet het einde van de Europese sancties tegen Syrië aan, maar wel een steunpakket van humanitaire hulp. Een goede zaak?

Yahia Hakoum: 'Absoluut. De sancties worden gehandhaafd, maar er komen gedurende 6 maanden wel humanitaire uitzonderingen. Het is dus goed wat de EU doet: sancties aanhouden om geen hefbomen over de nieuwe regering te verliezen, maar wel de humanitaire hulp laten stromen voor de Syrische bevolking. De lidstaten hebben nog niet eens een akkoord over de datum voor de volgende Brussels Conference on Supporting the future of Syria and the region, laat staan over het opheffen van de sancties.'

Hoe kan de Europese Unie de geleidelijke overgang van Syrië naar democratie ondersteunen?

Yahia Hakoum: ‘Als je meteen één groep erkent als legitieme regering van Syrië, dan verliest je in één klap alle hefbomen over een regering die nog niks heeft getoond. Dat zou voor veel Syriërs een enorme teleurstelling zijn. De sancties mogen slechts gradueel en progressief opgeheven worden, en enkel op voorwaarde van het bereiken van bepaalde doelen.’

‘Anders is de boodschap aan de Syriërs: “Uw strijd tegen de dictatuur was nutteloos. Het maakt niks uit of de nieuwe leiders nu legitimiteit bouwen op een machtsgreep via de wapens of op een democratisch en inclusief proces. Dictator, crimineel, voormalig jihadist: het maakt ons niet uit welke figuur in de stoel van Assad gaat zitten.” Maar de Syriërs waren de grootste kracht van verandering. Wij hebben juist getoond dat wij niet louter bestaan ​​via onze leiders. Hopelijk heeft de EU dat begrepen.’

Wat denkt u van de staat van dienst van de EU op dat gebied in de Arabische wereld? Vaak heeft de EU enkel interesse in wie de sterke man is die orde kan garanderen en waarmee de EU haar eigenbelang kan nastreven. Kijk naar de rol van de EU in de overgang tussen de verkozen president Morsi en de nieuwe dictator Sisi in Egypte in 2013.

Yahia Hakoum: ‘We herinneren ons de beelden van de toenmalige bevoegde Eurocommissaris Catherine Ashton, die de democratie in Egypte prees en een paar maanden later Sisi de hand schudde. Maar met Syrië zal het anders zijn.’

‘Alle redenen waarom de EU bezorgd zou kunnen zijn na de val van Assad, waren er al tijdens Assad, en dóór Assad. Een sterke man zou nodig zijn in Syrië om een Balkanscenario te vermijden? Syrië ís al in vieren gedeeld. Een sterke man zou nodig nodig zijn om terrorisme in te dammen? Syrië hééft al ISIS al gehad.’

‘Een sterke man zou nodig zijn om onderlinge gevechten tussen gewapende groepen te voorkomen? Die hadden we al. Om een sektarisch conflict tussen soennieten en sjiieten te voorkomen? Dat hebben we gehad van 2012 tot nu. Om vluchtelingen tegen te houden? De Syrische vluchtelingen zíjn al in Europa. We hebben dit allemaal al meegemaakt.’

‘Meer nog: als Europa wil dat de vluchtelingen kunnen teruggaan, dan is democratie in Syrië nu méér in het belang van de EU dan een nieuwe dictatuur. Europa heeft een belangrijke rol om de stappen naar democratie te ondersteunen, aangezien het niets meer te verliezen heeft voor Syrië. Ze heeft eigenlijk alles al verloren. Alleen steun voor de democratie blijft over.’

Zullen Syrische vluchtelingen in Europa terugkeren naar Syrië?

Yahia Hakoum: ‘Veel Syriërs in Europa hebben in Syrië niks meer. Hun eigendommen zijn verwoest, of verkocht om naar Europa te komen en hier een leven te beginnen. Ze hebben bovendien alles gedaan om de nieuwe nationaliteit te verkrijgen, ze leerden de taal, ze integreerden, ze vonden een baan. Deze mensen zullen Syrië bezoeken maar er niet willen wonen.’

‘Ik ben zelf een goed voorbeeld. Ik ben gehecht aan mijn land van herkomst, maar dat betekent niet dat ik daar nog wil wonen. Trouwens, ik wil niet in een land leven waar op elke vierkante meter onschuldige mensen werden afgeslacht.’

‘Wij Syriërs in Europa ervaren wat de Europese joden meemaakten die aan de Holocaust ontsnapt waren. Vanuit de Verenigde Staten zetten zij de strijd voort om te documenteren wat er in Europa gebeurd was. Maar terugkeren konden ze niet, omdat de herinnering te pijnlijk was. Pas de tweede of derde generatie daarna kon terugkeren om op zoek te gaan naar haar oorsprong. Ik denk dat dit voor veel Syriërs ook zo zal zijn.’

‘De genocide is nog bezig’

Door de focus op de oorlog zijn we vergeten dat het Assad-regime een genocide pleegde tegen de Syrische bevolking. De beruchte gevangenis in Sednaya is slechts een van de vele voorbeelden.

Yahia Hakoum: ‘We spreken over 200.000 vermisten. En hoeveel hebben we er teruggevonden? Niet meer dan 10.000. In Syrië werd geen etnische, maar een politieke gemeenschap uitgeroeid. Bashar al-Assad wilde een homogeen Syrië creëren op basis van politieke overtuiging. Dus vermoordde hij honderdduizenden met bombardementen, martelingen, moordpartijen en alle gevolgen van totale vernieling, zoals honger en ziekte.’

‘Een groot deel van de Syriërs heeft de voorbije maand niet de tijd gehad om de val van Assad te vieren. Ze hebben gewacht op nieuws over hun verdwenen kinderen.’

Zoals bij elke genocide moeten we die eerst erkennen.

Yahia Hakoum: ‘De genocide is nog bezig. Een groot deel van de Syriërs heeft de voorbije maand niet de tijd gehad om de val van Assad te vieren. Ze hebben gewacht op nieuws over hun verdwenen kinderen. Mijn eigen moeder heb ik nog nooit in zo’n verdrietige toestand gezien. Zal zij ooit weten wie precies verantwoordelijk was voor de dood van haar zonen?’

‘De nieuwe Syrische regering moet zich zo snel mogelijk aansluiten bij het Statuut van Rome over het Internationaal Strafhof (in Den Haag, red.). Het hof moet arrestatiebevelen uitvaardigen voor 4000 mensen van wie de VN-instellingen de namen geheimhouden. Die mensen moeten over de hele wereld worden gezocht. Landen die hen onderdak geven, moeten worden vervolgd wegens medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden.’

Al-Sharaa’s jihadistische militie Hayat Tahrir al-Sham pleegde ook gruweldaden tegen Syriërs. Zal hij daar verantwoording voor moeten afleggen?

Yahia Hakoum: ‘Inderdaad, ook hij moet zich daarvoor verantwoorden voor een rechter. Maar hij is bezig met een algemene amnestie voor alle lagere officieren en soldaten van het leger, omdat hij begrijpt dat hij anders zélf ook berecht kan worden. Dat heeft dus vooral te maken met het redden van zijn eigen hachje.’

Ook voor soldaten die bommen op burgerwijken hebben gegooid?

Yahia Hakoum: ‘De regering zei dat ze die van geval tot geval zullen bekijken. Eigenlijk is er een soort nationale waarheids- en verzoeningscommissie nodig. We mogen immers niet vergeten wat in Irak is gebeurd na de val van Saddam Hoessein. Daar zijn soldaten gewoon gevlucht omdat ze vervolging en terechtstelling vreesden, waarna velen zich hebben aangesloten bij terroristische groeperingen zoals IS. Gewoon om zichzelf te beschermen.’

Vanwaar dan de Russische beslissing, begin december 2024, om Assad niet langer te beschermen?

Yahia Hakoum: ‘Het leger van het Assad-regime was in de beginfase van de oorlog al gedaald van 300.000 naar 45.000, door deserteurs en overlopers naar het Vrije Syrische Leger. Om het tekort op te vangen, leverden Iran, Hezbollah en de Iraakse sjiieten grondtroepen en Rusland de luchtmacht.’

‘Aan de vooravond van 8 december (de dag waarop het Assad-regime viel, red.) hadden de sjiitische milities al jarenlang niet meer echt gevochten. Ze waren meer bezig geweest met drugs maken en smokkelen. Op 8 december hebben ze gewoon hun geld gepakt en zijn ze gevlucht. De elite-eenheden van Assad, waar Rusland veel in had geïnvesteerd, hebben het niet eens één dag volgehouden. Rusland begrijpt dat luchtbombardementen zonder soldaten op de grond nutteloos is. Al deze elementen maakten dat Rusland uiteindelijk de bladzijde heeft omgeslagen.’

‘Als de oorlog in Oekraïne dan ook nog eens veel menselijke, materiële en financiële middelen opslorpt - Rusland moet zelfs soldaten uit Noord-Korea halen -, dan is de beslissing snel gemaakt.’

Exit Iran, enter Israël?

En Iran?

Yahia Hakoum: ‘Voor Iran is de val van Assad een nog grotere nederlaag dan voor Rusland, en zelfs meer dan voor Assad zelf. Iran verloor zijn beste leiders en strategen om het Assad-regime in het zadel te houden. Alle Iraanse miljarden die in Syrië zijn geïnvesteerd om voet aan de grond te krijgen, zijn in één dag verdampt. Van de ene dag op de andere is er geen Iraniër meer over in Syrië. Een voorbeeld: alle Iraniërs die huizen in mijn regio, Qalamoun bezetten, zijn vertrokken.’

‘We komen juist uit 53 jaar totalitaire dictatuur, waarvan 14 jaar vernietiging waarbij ons grondgebied gebruikt werd voor een internationale oorlog. Laat ons nu met rust.’

Ook Israël heeft in Assad een objectieve bondgenoot verloren. Nu spreekt de Israëlische regering spreekt over een ‘jihadistische regering’ in Damascus.

Yahia Hakoum: ‘Assad kocht militaire vliegtuigen, ballistische raketten en tanks. Niet om de door Israël bezette Syrische Golanhoogten te bevrijden, maar om zich voor te bereiden op een onderdrukking van protest van zijn eigen bevolking. Dat hebben de voorbije veertien jaar aangetoond.’

‘Israël wist dat. Het beschouwde Assad dus als een objectieve bondgenoot. Nu die bondgenoot in Damascus verdwenen is, voelt Israël zich bedreigd. Het heeft onmiddellijk 400 precisieaanvallen uitgevoerd om de strategische wapenvoorraden en ballistische raketten van het Syrische leger te vernietigen. Israël kende dus perfect alle coördinaten en posities, terwijl de rebellen die locaties niet kenden.’

Denkt u dat Israël de politieke ontwikkelingen in Syrië op zijn beloop zal laten? Toen de islamist Mohamed Morsi in Egypte tot president werd verkozen, was Israël immers ook bang. Het verkiest altijd dictators zoals Moebarak en Assad boven islamisten.

Yahia Hakoum: ‘De Israëlische regering zal via de Amerikanen en zijn Arabische bondgenoten in de regio garanties vragen dat er vanuit Syrië geen dreiging tegen Israël zal zijn.'

'In 2012 vreesde Israël dat de Egyptische Moslimbroeders Hamas in Gaza zouden versterken. Maar Syrië is Egypte niet. Het Syrische leger is nu niet in staat oorlog te voeren. Syrië zal Israël met rust laten. We kunnen geen nieuwe militaire avonturen aangaan wanneer een heel land heropgebouwd moet worden, wanneer scholen en ziekenhuizen moeten heropenen. Mensen willen eten, niet tegen Israël gaan vechten. Over de Golanhoogten moet onderhandeld worden.’

‘Zovele mensen in de regio zijn al die oorlogen beu. Misschien komt er een moment, zoals in Europa, waarop de oorlogsmoeheid ons in staat stelt om een duurzame vrede te bouwen. Ik ben geneigd te zeggen dat Syrië een neutraal land moet zijn. Een land waar de grootmachten hun belangen niet via oorlog nastreven, maar via investeringen, zonder onze nationale wens te beïnvloeden om een ​​democratie op te bouwen. En als er morgen ergens een oorlog uitbreekt, zullen we niet meedoen.’

‘We komen juist uit 53 jaar totalitaire dictatuur, waarvan 14 jaar vernietiging waarbij ons grondgebied gebruikt werd voor een internationale oorlog. Laat ons nu met rust.’