“‘Nieuwjaarsbrief aan de vluchtelingenknuffelaar’

2016 was even ontwrichtend voor de samenleving als het opbouwend was voor twee Syrische meisjes. Te midden van alle destructieve krachten begonnen Roliana (7) en Ariana (5) de mensen te worden die ze anders nooit waren geworden, moesten hun ouders hun leven niet hebben geriskeerd.

‘Toen Ariana vier werd, zaten we in de gevangenis in Turkije’, merkte moeder Rokan tijdens het eten van de lekkere spinnentaart voor Ariana’s vijfde verjaardag fijntjes op. Het uitbundige lachen hield even op.

Een maand geleden knutselde Roliana een kartonnen “1” in elkaar en plakte die op een kaars.
- ‘Wie is er jarig?’, vroeg ze?
- ‘Jullie zijn allemaal samen jarig, want een jaar geleden zijn jullie opnieuw geboren’, zei ik.

Roliana had haar tenue van de dansschool nog aan. Ariana had me juist verteld dat een jongen op school een ander meisje had geduwd. Gewoon, alledaagse taferelen in het leven van een Vlaams-Syrisch gezin. En de kleine Nouri (2) bleef zijn eerste woordje herhalen, een Nederlands woord: paard. Nele en Leen, de uitnodigingen om op jullie pony’s te rijden hebben hun sporen nagelaten.

De vrijheid was ontzagwekkend, en zichtbaar in de glimlach van een moeder van wie ik de lach tot op dat moment nog niet had leren kennen.

Exact een jaar eerder waren deze kinderen wakker geworden in Bunsbeek, in het huis van mijn ouders, na vijf jaar vol ingrijpende veranderingen, geweld en uitbuiting, en na de lange reis van Turkije, door de Balkan, via Duitsland tot Bunsbeek. Getransporteerd als vee. Dagenlang in eindeloze wachtrijen in de ijzige kou. Slapen op de grond in megahallen tussen duizenden andere vluchtelingen. Door zenuwachtige politieagenten voortgeduwd. Met meer dan één traumatische ervaring voor de meisjes.

Juist op de dag waarop het gezin werd vrijgelaten in Duitsland zagen we op de televisie de beelden van de IS-aanslagen in Parijs. Het geweld waarvoor ze op de vlucht waren geslagen, had hen tot in Europa achtervolgd. Toch was de vrijheid ontzagwekkend, en zichtbaar in de glimlach van een moeder van wie ik de lach tot op dat moment nog niet had leren kennen. Het afgelopen jaar heeft ze opnieuw leren lachen, in België.

Nu ze hun eerste jaar veiligheid en stabiliteit achter de rug hebben, zijn de meisjes gretiger en leergieriger dan ooit. Ze barsten van levensvreugde. En laten hun boosheid blijken bij elk teken dat er weer iets staat te veranderen in hun leven. Ze zijn gehecht aan jullie geschenk aan hen: herkenbaarheid, waardigheid, vrijheid, geluk.

Beste Michottebuurt in Kessel-Lo,

na jarenlang rondzwerven, hunkerden ze naar een warme thuis. Amper twee dagen na een oproep op Facebook kwam er reactie uit jullie straten. De weken daarvoor hadden we vruchteloos gezocht. Bij het horen van de woorden “vluchteling” en “OCMW” hadden alle verhuurders afgehaakt. Maar in jullie buurt vonden ze een verhuurder die handelde vanuit vertrouwen, in plaats van argwaan.

‘Nu ik dat zie gebeuren, besef ik: hier zetten ze hun hebben en houden voor een laatste keer neer, in een echte thuis’, zei de man toen hij het gezinnetje ontmoette.

Eén bericht in jullie Facebookgroep Gastvrij Michottebuurt was voldoende om een hele inboedel te verzamelen.

Amper een uur later stroomden de gelukwensen binnen, van zussen en tantes in Leuven en Luik, familie in Duitsland, tot de opa. De oude man, die kapot ging van verdriet om het vertrek van zijn kleinkinderen, kon zijn geluk niet op omdat hij wist dat engelen aan het werk waren om ervoor te zorgen dat Roliana, Ariana en Nouri goed terecht zouden komen.

En dan volgde een ongelooflijke week waarin ze de Vlaamse gastvrijheid mochten ervaren. Eén bericht in jullie Facebookgroep Gastvrij Michottebuurt was voldoende om een hele inboedel te verzamelen.

‘Zoveel goede mensen’, zei Delvan vol verbazing. Die avond kwamen buurtbewoners bloemen brengen om hen te verwelkomen en kregen ze bezoek van de vriendelijke wijkagent, die meteen werd getrakteerd op thee en zelfgebakken Syrische koekjes.

’s Avonds haalde Delvan een fotokader tevoorschijn uit een van de vuilniszakken met hun laatste bezittingen: een familieportret met hun eerstgeboren kind Roliana, zes jaar geleden, in Syrië. Hij zette de bitterzoete herinnering aan het vernielde leven op de schoorsteen.

‘Kessel-Lo! Kessel-Lo!’, bleven de kinderen maar roepen. Ze waren voor het eerst weer een spraakwaterval aan de telefoon met de achtergebleven opa. Huis! School! Fiets! Speelgoed! Vriendjes! Normaal willen de kinderen niet geconfronteerd worden met de abrupte scheiding van hun geliefde jeddou (opa).

Als een Syrisch gezin het gemeenschapsgevoel van Aleppo in een Vlaamse buurt kan ervaren, dan weet ik dat jullie uniek zijn.

Michottebuurt, jullie “schaffen das”. Jullie hebben hun harten zo veroverd dat ze bij jullie willen blijven. Als de maandelijkse huurprijs moeilijk is om te dragen, duikt de angst op om terecht te komen in een buurt waar niemand nog met hen praat, of in een sociale woonwijk waar ze zouden worden weggestopt in plaats van geïntegreerd.

Hun hele familie woonde in het kleine gebied van Aleppo tot Afrin. Tegenwoordig zijn ze zoals het puin van de gebouwen uit elkaar geslagen en verspreid. Door de oorlog is iedereen bezig zelf te overleven, het gemeenschapsgevoel is weg. Als een Syrisch gezin dat gevoel in een Vlaamse buurt kan terugvinden, weet ik dat jullie uniek zijn. De Michottebuurt is een soort Aleppo van weleer.

Jullie, “Michottebuurten” verspreid over het hele land, zorgen ervoor dat nieuwkomers niet kwetsbaar, afhankelijk en ongewild zijn, maar veilig, zelfstandig en erkend. Vluchtelingen integreren sneller als ze terechtkomen in een warme buurt, en dat kan je ook van de samenleving als geheel zeggen. Na de aanslag in Berlijn zullen de standpunten over vluchtelingen verder verharden. Als de krachten van verdeeldheid ondanks alles niet zullen overwinnen, dan zal dat dankzij jullie geweest zijn.

Beste school de Ark,

in maart – het schooljaar was al halverwege – aarzelden jullie geen seconde om de twee Syrische meisjes in te schrijven en op te nemen in de groep, ook al begrepen ze nog geen woord Nederlands. Kleuterjuffen en toekomstige klasgenootjes bedolven hen onder de verwelkomingen.

Wat zou er zijn omgegaan in het hoofd van vader Delvan toen hij die ochtend met dochters aan de hand voor de eerste keer naar school wandelde? Een half jaar geleden, toen hij over de zee in de haven van Izmir tuurde, een paar dagen voor hun levensgevaarlijke overtocht, zei hij: ‘Ik moet het leven van mijn kinderen wagen om hen een leven te geven. Denk je dat dat makkelijk is?’

‘Ik word later journalist, zodat ik zoals Pieter kan schrijven over de kinderen die met de rubberboten komen’, riep Roliana toen.

We zijn negen maanden verder en de kinderen spreken Nederlands. De Roliana die in maart in de laatste kleuterklas begon, is niet hetzelfde kind als de Roliana die vandaag in het eerste leerjaar meedraait.

Toch leert zij tegelijkertijd de nieuwe taal spreken, schrijven én lezen. Niet makkelijk. Ze begrijpt nog niet alles wat de andere kinderen zeggen, maar in plaats van zich af te zonderen begint ze een chaotische Nederlandse woordenstroom. De achterstand houdt haar niet tegen.

En als ik er ben, staat ze erop dat ik haar voor het slapengaan voorlees uit het Grote Pippi Langkousboek. Bij elk woord dat ze niet kent, vraagt ze: “Wat is dat?”

Lut, al jarenlang help jij anderstalige kinderen met hun huiswerk en dat begon je op eigen initiatief.

In de extra huiswerkklassen van juffrouw Lut zit ze na school samen met andere anderstaligen. Lut, al jarenlang help jij anderstalige kinderen met hun huiswerk en dat begon je op eigen initiatief. Je nam contact met OKRA, een beweging van gepensioneerden, en vroeg of hun leden zouden willen helpen.

Jullie werken ook met de buddy’s van Stad Leuven, gewone Leuvenaars die anderstalige kinderen bijstaan met huiswerkklassen, psychologische begeleiding en het kweken van zelfvertrouwen. Al tien jaar begeleidt Leuven jaarlijks 1000 kinderen. Tijdens de zomervakantie namen Roliana en Ariana ook deel aan de zomerklassen van de stad, om te vermijden dat ze tijdens de vakantie opnieuw taalachterstand zouden oplopen.

Dat beleidskader bestond al op het moment van de verhoogde aankomst van vluchtelingen in 2015. Leuven was voorbereid. Is het daarom dat er in Leuven zo weinig problemen zijn met vluchtelingen, en dat ook de Leuvenaars openstaan om hen te ontvangen?

Beste stad Leuven,

jullie proactieve aanpak is het positieve antwoord op een reëel probleem: de komst van vele nieuwkomers kan leiden tot segregatie, gescheiden gemeenschappen die elkaar niet kennen. En ontworteling, zowel van de nieuwkomers in een vreemde wereld, als van de autochtonen die hun vertrouwde wereld niet meer herkennen.

Deze kloof heeft al eens geleid tot onbegrip en radicalisering aan beide kanten, met buitengewone gevolgen zoals Syriëstrijders en aanslagen, of iets als Brexit.

Tunesische wanhoop blijft bijvoorbeeld dood en vernieling aanrichten in Europa, wat we tien dagen geleden nog in Berlijn hebben gezien. Anis Amri kwam als migrant uit één van de meest ellendige en verwaarloosde regio’s van Tunesië naar Europa op zoek naar een toekomst, mislukte, belandde in de criminaliteit en daarna in een terreurnetwerk. Hij radicaliseerde in Duitsland.

Een actieve integratie die nieuwkomers op weg helpt naar een positieve bijdrage, zodat ook de autochtone bevolking gerustgesteld wordt, maakt de samenleving veiliger voor iedereen.

Het zou best kunnen dat ook een getraumatiseerde vluchteling zich isoleert en radicaliseert in Europa. Dan maar grenzen sluiten en niet omkijken naar de ellende daar achter, tot ze uiteindelijk met dubbele kracht als een boemerang in ons gezicht terugkeert?

Neen.

Een actief integratiebeleid dat de kloof klein houdt, nieuwkomers uit de rand van de samenleving weghaalt en hen op weg helpt naar een positieve bijdrage zodat ook de autochtone bevolking gerustgesteld wordt, is van levensbelang voor de toekomst van ons allemaal. Wederzijdse integratie maakt de samenleving veiliger.

De stad Leuven heeft begrepen dat je evenementen moet organiseren waar ook de cultuur van de vluchtelingen aanwezig is, om te tonen dat die een plaats verdient in de stad. Zo trek je hen aan, bied je hen een thuisgevoel en creëer je ontmoeting met Vlamingen.

Het privilege van de diversiteit biedt ons de kans van ontmoeting, liefde en broederlijkheid tussen mensen van verschillende achtergronden. En laat dat juist het sterkste verzet zijn tegen alle krachten die geweld en verdeeldheid propageren. Dat is de “jihad van liefde” waartoe Mohamed El Bachiri opriep op De Afspraak. El Bachiri, die zijn vrouw Loubna verloor bij de aanslagen van 22 maart in Brussel, is voor mij de man van het jaar.

Beste Mimi, Lut, Corine en oma Betty,

Nouri’s derde woordje was “Mimi”. Dat zegt veel over de rol die jij speelt in hun leven, Mimi. Afspraken maken met de dokter, naar de apotheek gaan en andere kleine dingen. Of bemiddelen met verhuurder en OCMW, zoals jullie doen, Lut en Corine. Aanwezig zijn in het dagelijkse leven wordt als vanzelfsprekend gezien, maar heeft de diepste invloed.

Het gevoel geholpen te worden, brengt vernedering. Het gevoel gelijkwaardig te zijn onder vrienden brengt geluk.

Betty, elke woensdag steekt Roliana de straat over en belt ze bij jou aan. Je helpt haar met lees- en schrijfoefeningen. En ze noemt je al oma Betty, of de “allerliefste mevrouw”. Nu kan je een oma zijn voor kinderen die in België geen grootouders hebben. Zo maken mensen elkaar gelukkig.

Mimi en Betty, jullie namen Rokan uit winkelen en naar een toneelstuk in Leuven, een avondje uit met vriendinnen. Niet om haar te helpen, maar omdat ze één van de vriendinnen is. Het gevoel voortdurend geholpen te worden, brengt vernedering. Het gevoel gelijkwaardig te zijn onder vrienden brengt geluk. Wederzijdse integratie in het klein.

Mimi, je speelt ook met het idee om een moedergroepje te beginnen waarin Rokan andere moeders Syrische gerechten leert koken. Zo zit geluk in elkaar: mensen toestaan om terug te geven aan anderen en zo hun waardigheid herstellen.

Beste Delvan en Rokan,

ik weet nog wat jullie zegden toen we gingen wandelen in de velden van Bunsbeek. ‘Het is hier prachtig, het doet denken aan ons dorp in Syrië!’ Jullie eeuwenoude dorp is tegenwoordig een spookdorp.

Als het leven daar niet onmogelijk was geworden door oorlog en economische wurging, wie had dan dit prachtige land, de mooie Koerdische cultuur en natuur voorgoed verlaten? Wie zou zichzelf gek maken met zenuwslopend onderweg zijn, zijn lot in de handen van smokkelaars en maffia leggen, zijn wortels uit deze grond trekken? Naar een ingewikkeld doolhof vol hindernissen en krachten die niet willen dat je een nieuwe thuis vindt?

Het is niet makkelijk om een normale ouderrol op te nemen als je geconfronteerd wordt met de vernieling van je eigen leven.

Het is niet makkelijk om een normale ouderrol op te nemen als je zelf voortdurend geconfronteerd wordt met de vernieling van je eigen leven. Delvan, in Aleppo was je taxichauffeur, in België rijden anderen jou rond. Het doet pijn als je eigen kinderen je niet meer zien als de sterke man die alles voor hen kan doen. Of als je hen niet kan helpen met hun huiswerk.

Een vader geïsoleerd in een land waarvan hij de taal graag maar traag leert, brieven in de bus krijgt van instellingen die hij niet begrijpt, en in onzekerheid leeft tot iemand de brief kan vertalen. Eenzaamheid.

Jullie willen met jullie nieuwe Belgische reispas naar Turkije reizen, om de opa te bezoeken. Maar je hoop kreeg weer een knauw toen je hoorde dat Turkije aan Syriërs in het buitenland nog maar moeilijk visa toekent. Neen, ik vind het niet normaal als de kinderen hun grootvader nooit meer zouden zien. Door wetten en grenzen?

De tranen van opa, op het scherm van een smartphone, gaan door merg en been. En jullie kunnen er niks aan veranderen. Tenminste kijkt hij toe van op de schoorsteen, als schilderij. Een geschenk van mijn broer Xander.

Rokan, je keek de dood in de ogen om leven te geven aan je kinderen. Dat je kinderen wel die kansen krijgen die jou in Syrië werden ontnomen, geeft je hoop voor de toekomst. Door ons in te leven in jouw doorzettingsvermogen kunnen we niet anders dan beseffen dat ook wij die moed moeten opbrengen om oplossingen uit te werken voor schijnbaar onoplosbare situaties.

Je houdt ons een spiegel voor waarin wij onszelf kunnen zien: onze angst voor de ander die onze hulp vraagt, maar ook onze solidariteit met de medemens, onze barmhartigheid en naastenliefde.

Tijdens zijn leven zou Jezus, zo gaat het geloof, zijn medemensen confronteren met de fouten die wij kunnen maken: onthecht raken van de waarden die ons maken tot wie we zijn. Hij zou uiteindelijk zijn leven lang vreemdeling blijven tussen zijn eigen volk. Dat volk herkende hem niet voor wat hij was: een herinnering aan wie zij zelf ooit waren.

Misschien is elk vluchtelingenkind dat verdrinkt in onze zeeën een herhaling van die boodschap. Onze waarden zijn geen in steen gebeitelde wetten, maar een voortdurende opdracht, een evenwichtsoefening. De afgelopen jaren hebben we dat evenwicht al te vaak verloren.

Delvan, Rokan, Roliana, Ariana, Nouri,

jullie blijven niet eeuwig vluchteling. Vandaag zijn jullie Leuvenaars, buren en vrienden. Toch wil ik jullie verhaal gedenken. Zodat mensen begrijpen dat het de moed van de vluchteling zelf is, en de liefde van de vluchtelingenknuffelaar, die maken dat de volgende generatie veilig geïntegreerd wordt in een samenleving.

Als Roliana, Ariana en Nouri later zelfbewuste Leuvense tieners zullen worden, zullen jullie terugdenken aan 2015 en 2016: historische jaren in de wereldgeschiedenis en in jullie kleine geschiedenis. Wees maar trots op wat jullie al verwezenlijkt hebben.

En de nachtmerries waaruit Roliana ’s nachts huilend wakker wordt – ‘papa, de boot zinkt, we gaan dood!’ – die zal ze overwinnen. De hoop die jullie drijvende kracht was in Syrië en Turkije, die zal jullie blijven voorstuwen. De ontelbare mensen die jullie door het eerste jaar in België hebben geloodst, zo’n mensen zullen jullie pad blijven kruisen.

Hun warmte zal jullie de kracht geven om de onzekere toekomst in het nieuwe land met hoop tegemoet te treden.