“‘‘Tijd om hiv-preventie weer serieus te nemen’’

Recent rapporteerde Sciensano dat in 2023 665 nieuwe hiv-diagnoses werden gesteld, gemiddeld 1,8 per dag – een stijging van 13% ten opzichte van 2022. Dit terwijl we beschikken over een ongekend breed scala aan effectieve preventiemiddelen, zoals condooms, hiv-preventiepillen (PrEP), en moderne hiv-tests. Dit geeft aan dat de beschikbaarheid van middelen alleen niet volstaat.

Voorlichting en educatie zijn essentieel. Sciensano en Sensoa wezen al op de nood om meer te investeren in een effectievere voorlichting. Bovendien moeten condooms goedkoper en beschikbaarder worden, en kan de toegang tot PrEP – die bij goed gebruik tot bijna 100% effectief is – nog aanzienlijk beter.

Dit probleem beperkt zich niet tot België, ook in Nederland en het Verenigd Koninkrijk is er een vergelijkbare trend. Wereldwijd verloopt hiv-preventie traag, waardoor eerder gestelde doelen om hiv tegen 2030 als gezondheidsprobleem te elimineren in gevaar komen.

Mensenrechten en hiv-preventie

Het thema van Wereldaidsdag (1 december) dit jaar was mensenrechten. UNAIDS wijst al jaren op de noodzaak om hiv als mensenrechtenkwestie te benaderen. Wereldwijd zien we dat gemeenschappen die het zwaarst getroffen worden door hiv, ook vaak geconfronteerd worden met onderdrukking. Denk aan anti-lgbt-beleid, de criminalisering van sekswerk en druggebruik, genderongelijkheid en beperkte toegang tot zorg. Minstens de helft van de sleutelpopulaties heeft vandaag geen toegang tot preventiemiddelen zoals condooms en PrEP.

Ook in België dreigt ongelijkheid een steeds groter probleem te worden. Personen van sub-Saharaans Afrikaanse herkomst vormden 27% van de nieuwe diagnoses in 2023, terwijl slechts 3% van hen PrEP gebruikte.

Onderzoek van het Instituut voor Tropische Geneeskunde toont dat verschillende structurele factoren de toegang tot PrEP voor migranten – die een groeiend aandeel van het aantal nieuwe hiv-diagnoses uitmaken – bemoeilijken. Mensen zonder papieren hebben vandaag geen recht op PrEP, en de concentratie van zorg in 12 hiv-referentiecentra in grote steden creëert geografische en sociale barrières.

Het tij keren

Om het tij te keren, moet preventie beter worden ingebed in een structurele en persoonsgerichte aanpak, gebaseerd op het recht op gezondheid. Belangrijke stappen hierbij zijn:

1. Zorgverleners beter betrekken: Momenteel mogen huisartsen hiv-tests uitvoeren, maar geen terugbetaalde PrEP voorschrijven. Dat kan alleen door een arts-specialist die verbonden is aan een hiv-referentiecentrum. Bovendien zou een taakverschuiving naar verpleegkundigen, zoals bij diabetes, de toegankelijkheid en efficiënte vergroten zonder in te boeten op de kwaliteit.

   
   

2. Structurele barrières wegwerken: Universele toegang tot PrEP, ook voor migranten en mensen zonder ziekteverzekering, moet een prioriteit zijn. Het Belgisch Hiv-Plan benadrukt dit al, maar concrete maatregelen blijven uit.

   
   

3. Aandachtig zijn voor sociale structuren: Iemands sociale, seksuele en relationele leven beïnvloeden het risico op hiv. Begrijpen hoe verschillende gemeenschappen omgaan met hiv-risico en -preventie kan helpen om aangepaste preventiestrategieën te ontwikkelen, in samenspraak met de doelgroepen.

   
   

4. Stigma en vooroordelen aanpakken: Hiv-stigma blijft een groot probleem. Onderzoek toont aan dat (onbewuste) vooroordelen zorgverleners er van kunnen weerhouden om preventiemiddelen zoals PrEP neutraal te beoordelen en promoten. Bijvoorbeeld uit angst voor veronderstelde negatieve gevolgen op seksueel gedrag. Bewustwording en training van zorgverleners zijn cruciaal om vooroordelen en misverstanden weg te nemen.

Na vier decennia van vooruitgang in de strijd tegen hiv is de recente stijging in het aantal diagnoses een pijnlijk voorbeeld van een vermijdbaar probleem. De kennis en middelen om de hiv-epidemie te beheersen zijn aanwezig: uitgebreide expertise gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, interdisciplinaire samenwerking en een inclusieve aanpak. De vraag is echter of we ook de moed hebben om hiv-preventie naar een hoger niveau te tillen en het de prioriteit te geven die het verdient.