Dringt straks het volgende Russische paard van Troje de EU binnen?

Daitove, een BlaBlaCar voor protesten

Op 20 oktober, zes dagen voor de verkiezingen, stappen demonstranten met Europese vlaggen uit lijnbussen volgeplakt met propaganda van Georgische Droom. De grote ngo-coalitie MyVote, die de verkiezingen zal waarnemen, wil de pro-EU-massa’s een laatste keer zichtbaar maken in de straten van Tbilisi. Vanuit verschillende kanten stromen 100.000 mensen samen op het Vrijheidsplein.

De Georgische kunstenares Nancy Woland stapt mee. ‘Slava Ukraini! (Glorie aan Oekraïne!, red.)’, antwoordt ze als twee Oekraïense vrouwen haar begroeten met ‘Sakartvelos gaumarjos! (Overwinning aan Georgië, red.).’ Twee maanden voor de verkiezingen ontmoetten we haar al eens in een bar in Tbilisi. Op de stempel die we aan de ingang kregen, stond: ‘Poetin klootzak’. In het Oekraïens. Aan de muur hingen Oekraïense vlaggen, maar ook van de rechtse Oekraïense militie Azov.

Nancy Woland steunt geen enkele vlag behalve de Georgische en de Europese. Ook van oppositievlaggen probeert ze weg te blijven. ‘Mijn gezicht is bekend, ik kom vaak op de televisie’, zegt ze. ‘Ik wil niet dat mensen denken dat ik bij de politieke oppositie hoor. Veel mensen vertrouwen geen enkele politicus. Daitove vertrouwen ze omdat wij los staan van de politiek.’

Woland is de initiatiefneemster van de burgerbeweging Daitove, de grootste drijvende kracht achter de maandenlange protesten tegen de ‘Wet op transparantie van buitenlandse invloed’. In 2022 had Georgië samen met Oekraïne en Moldavië formeel het EU-lidmaatschap aangevraagd. Daarom was deze anti-EU-wet zo’n grote schok voor vele Georgiërs.

Woland vond een soort ‘BlaBlaCar’ voor protesten uit. Via Facebook konden mensen elkaar een verblijfplaats of vervoer aanbieden, zodat meer mensen konden deelnemen. ‘Per uur stroomden duizenden berichten binnen en ik moest alles alleen modereren’, legt Woland uit. ‘Ik vroeg de hulp van vrienden, en zo werd Daitove geboren. Bijna twee maanden lang coördineerden we elke dag na ons werk de protesten. Het werd een tweede job. We hebben ons doel niet bereikt, maar we legden wel de basis voor solidariteit en nieuw protest.’

Staatsgreep

Het is 26 oktober. Verkiezingsdag. Journalisten van het nieuwe onafhankelijke televisiestation Project 64 staren naar hun schermen, wachtend op de resultaten. Ze fronsen de wenkbrauwen als ze de tweet van de Hongaarse premier Viktor Orbán zien. Hij feliciteert Georgische Droom nu al met de ‘overweldigende overwinning’. Er zijn op dat moment nog geen resultaten bekend, zelfs geen exitpolls. Die komen een paar uur later pas binnen en wijzen op een meerderheid voor de verzamelde oppositie.

Maar de euforie van vele Georgiërs maakt snel plaats voor ontnuchtering wanneer de eerste officiële resultaten binnenstromen: Georgische Droom behaalt tóch 53 procent. Hoofdredacteur Giorgi Gogua: ‘Nooit eerder was er zo’n groot verschil tussen peilingen en officiële resultaten.’

Twee dagen later, tijdens een grote demonstratie aan het parlement samen met president Salome Zoerabisjvili, noemen de oppositiepartijen de verkiezingen een ‘constitutionele staatsgreep’ en een ‘speciale Russische operatie’. Ze vragen het vertrouwen van hun kiezers voor de juridische en politieke strijd die nu zal losbarsten.

De vraag is hoelang die kiezers de oppositie zullen vertrouwen vooraleer een spontane woede-uitbarsting volgt. Tijdens de demonstratie, terwijl het volkslied van de Europese Unie weerklinkt, zijn nu al tranen op de gezichten van sommige aanwezigen te zien.

De Euraziatische behandeling

Als antwoord op die tranen zet de EU alle financiële steunprogramma’s stop. De VS kondigden eerder zelfs sancties af tegen Ivanisjvili en co. Maar als de verkozen president Donald Trump dat beleid terugschroeft, zouden Europese leiders pragmatisch kunnen besluiten om toch met Ivanisjvili samen te werken.

‘Net zoals ze met Azerbeidzjan hebben gedaan’, zegt Kakha Gogolasjvili, ex-diplomaat en directeur van de denktank Rondeli Foundation. ‘Hun dictator wordt zelfs uitgenodigd voor de Europese Politieke Gemeenschap zonder dat hij enige democratische verandering moet beloven. Rusland en Ivanisjvili sturen erop aan dat Georgië zo’n “Euraziatische behandeling” zou krijgen.’ Hongarije onder Orbán toont dat zo’n land zelfs lid van de EU kan zijn.

Ghia Nodia, politicoloog aan Ilia State University in Tbilisi, noemt 26 oktober ‘het einde van een tijdperk, van ons Europese pad, en het begin van het nieuwe Euraziatische Georgië’. Als Rusland van president Trump de bevriezing van de oorlog in Oekraïne verkrijgt, kan zelfs Oekraïne zo’n land worden.

Volgens Nodia bestaat het ‘“vredesmodel” van leiders als Orbán en Poetin erin om, naast Hongarije, nog andere pro-Russische regeringen met stemrecht in Brussel te krijgen. Dan wordt het nog moeilijker om eensgezindheid over het buitenlands beleid ten aanzien van Rusland te bereiken.

Steenrijke oligarch

‘De partij Georgische Droom was zo onzeker over haar kansen op een absolute meerderheid dat ze de grove middelen moest bovenhalen’, zegt journalist Giorgi Gogua. ‘Dat was mogelijk dankzij de rijkdom van haar voorzitter, Bidzina Ivanisjvili.’

‘Tijdens de privatiseringen na de val van de Sovjet-Unie vergaarde Ivanisjvili een fortuin als deel van de Russische maffia. Hij behield banden met oligarchische kringen rond Poetin. Een rijke “filantroop” in Georgië is voor Rusland een perfecte partner. Hij kon grote private media opkopen, en ook de openbare omroep gedraagt zich al jaren als staatstelevisie voor de regeringspartij. Als je vermogen een vierde van het hele Georgische bruto binnenlands product bedraagt, kan je dat. Oppositiemedia beslaan slechts 10 procent van de markt.’

Ook op sociale media heeft de partij Georgische Droom een groter bereik. Ze kan meer advertenties kopen, en de algoritmes en anonieme AI-bots verspreiden haar samenzweringstheorieën. En met astronomische budgetten zette de partij een groot marketingteam aan het werk.

Om conservatieve mensen bang te maken voor de oppositie kopieerde ze de weinig creatieve anti-lgtbq+-retoriek en -wetgeving van Rusland en Hongarije. ‘Met die propaganda probeert Ivanisjvili Georgië af te snijden van de westerse informatieruimte’, analyseert Kakha Gogolasjvili. ‘Hij weet dat 85 procent van de bevolking de EU steunt. Russische verhaallijnen moeten dus “vertaald” worden naar de Georgische context, met de nadruk op onze zogenaamde orthodoxe waarden.’

Angst voor oorlog

De andere centrale propagandaboodschap zien we zelf in het straatbeeld van Tbilisi. Reusachtige billboards op muren van flatgebouwen, op bruggen, op bussen, in metrostations, langs drukke verkeersaders tonen de samenzweringstheorie dat de oppositie verbonden is met een ‘globale oorlogspartij’. Mensen staan op de metro te wachten terwijl ze staren naar haat zaaiende affiches waarop oppositieleiders staan afgebeeld met touwen rond de nek.

Maar het zijn vooral de billboards met beelden van Russische vernielingen in Oekraïne naast de intacte infrastructuur in Georgië die de walging van veel Georgiërs opwekken. De boodschap ‘neen aan oorlog, kies voor vrede’, zonder Rusland ooit te vermelden als dader van de oorlogsmisdaden, stuit tegen de borst.

‘Het is volstrekt immoreel’, zegt politicoloog Ghia Nodia. ‘Maar het activeert wel een menselijk instinct: de angst voor oorlog. Georgische Droom plantte de veronderstelling dat aansluiting bij Europa oorlog met Rusland betekent in de geesten van velen. De angst voor oorlog is sterker dan de aantrekkingskracht van Europa.’ Bovendien ligt de Russische agressie van 2008 nog vers in het geheugen. Georgië is oorlogsmoe.

Oekraïens leed misbruiken om angst op te wekken voor Rusland en vervolgens een pro-Russisch beleid voeren, is een vertrouwd patroon geworden bij autoritaire partijen in heel Europa. Kiezers wordt de keuze tussen dictatuur of oorlog voorgelegd. Recente voorbeelden zijn Hongarije, Servië en Slovakije.

En ook Rusland zelf. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken deelde op X een foto van de opstand in Oekraïne en een foto van Georgische protesten. De boodschap: ‘Beste Georgiërs, als jullie dit soort protesten voortzetten en vragen om het aftreden van de regering, raden we jullie aan om niet te vergeten waar het toe heeft geleid in Oekraïne.’

Op de schermen van onze mobieltjes verschijnen hippe filmpjes van Ivanisjvili’s speeches. Hij trok het land rond en vroeg kiezers uitdrukkelijk om een absolute meerderheid: ‘Radicale krachten doen alles om Georgië in een militair conflict te slepen. Daarom zou een overtuigende overwinning ons toelaten om hen voor eens en altijd uit te roeien en een 'langetermijnvrede' te installeren.’ Ivanisjvili sprak zelfs over een ‘proces van Neurenberg’.

Onderdrukking verteerbaar maken

Zo’n ‘langetermijnvrede’ betekent stabiliteit door angst, of anders gezegd, een dictatuur zoals in Belarus. Pro-Europese politici en activisten vrezen dus niet alleen voor de toekomst van de Europese integratie van Georgië, maar ook voor hun eigen vrijheid en veiligheid.

‘Een offensief tegen oppositiepartijen, ngo’s, onafhankelijke media en universiteiten zal niet makkelijk zijn’, denkt Ghia Nodia. ‘Georgië is een echte burgersamenleving geworden, met politieke participatie van de bevolking. Dát, en niet ons kandidaat-lidmaatschap van de EU, was onze allerbelangrijkste verwezenlijking van de voorbije decennia. En dát wil Ivanisjvili ons nu afleren.’

En hij is daar al een paar jaar mee bezig. ‘De minister van Cultuur centraliseerde bijvoorbeeld alle culturele instituten, ontsloeg ambtenaren en benoemde partijbureaucraten in de plaats. Subsidies voor onafhankelijke kunstenaars werden stopgezet’, zei documentairemaker Salome Jashi in februari na een panelgesprek in de Brusselse Bozar dat MO* modereerde.

Ze sprak er over haar documentaire Taming The Garden, en over de grillen van Ivanisjvili als een ‘onzichtbare’ god. Grote cinema’s en televisiezenders boycotten de film. ‘De minister kondigde live op televisie aan dat ze filmmakers als ik juridisch wil vervolgen.’

De onderdrukking zal nu een versnelling hoger schakelen. Dat moet verteerbaar worden gemaakt voor de Georgische samenleving. De Bulgaarse onderzoeksjournalist Christo Grozev heeft aanwijzingen dat het Kremlin daarbij zal helpen door de Georgiërs zand in de ogen te strooien. Het zal een ‘vreedzame optie’ aanbieden door de in 2008 bezette Georgische gebieden als onderdeel van een ‘vredesovereenkomst’ terug te geven.

Georgische Droom beloofde dit zelf al, wat kan wijzen op onderlinge afstemming van boodschappen met het Kremlin. Maar de overeenkomst zou Georgië ondergeschikt maken aan Rusland, denkt Grozev.

Gogolasjvili waarschuwt dat het blinde vertrouwen van veel Georgiërs op hun ‘vrije geest’ hen in slaap zal wiegen. ‘Tsjetsjenië, die andere Kaukasische natie, vocht het hardst voor onafhankelijkheid van Rusland. Nu vecht het aan de kant van Rusland tegen de vrijheid van andere naties. Dat kan ons ook overkomen.’

Gekookte kikker

Journalist Nino Japiashvili probeert de strategie van autoritaire pro-Russische partijen in pro-Europese samenlevingen te omschrijven: ‘Stel je een kikker voor die zo langzaam gekookt wordt dat hij het niet eens merkt. En zodra hij het merkt, is hij te zwak om te reageren. Georgiërs zijn bijna klaar om te aanvaarden dat ze in een autoritair regime leven. Dat is mijn grootste angst. Jarenlang moest onze generatie bewijzen dat ze het waard was om Europeaan te zijn. Onze jongeren vandaag moeten niks bewijzen, zij zijn gewoon Europeaan, geboren in een vrij land. Maar zij zien nu voor het eerst dat we afglijden naar autoritarisme. Dat is zo tragisch.’

In het oude hart van Tbilisi komen we terecht op een binnenkoer met houten balkons. Maryam Tsiklauri, een jonge psychologe, zit er in haar fleurige ochtendjapon met een kop koffie in de zon. Tsiklauri nam deel aan alle eerdere protesten. ‘We hebben echt alles geprobeerd,’ zegt ze, ‘maar het heeft niks uitgehaald. Ach, Georgië is verloren.’

Toch is dat niet zeker. Salome Jashi’s film mag dan wel officieel geboycot worden, als reactie daarop kreeg Taming The Garden een historisch hoog aantal vertoningen, zelfs in kleine dorpen. En Daitove neemt opnieuw het voortouw om de geest van protest levend te houden. Dit zal de EU voor een dilemma plaatsen: toegeven aan de Russische dreiging, kiezen voor stabiliteit en het Georgische pro-Europese middenveld in de steek laten. Of de protesten steunen en een nieuwe confrontatie met Rusland aangaan.

* Levan is een schuilnaam. Zijn echte naam is bekend bij de redactie.