‘De samenwerking met Rusland was een teleurstelling voor ons allemaal’

Geen geld op de bank

De schuld van elektriciteitsleverancier EDM liep de voorbije drie jaar op tot meer dan 300 miljoen euro. Daardoor is er een tekort aan diesel voor de thermische centrales in het land. ‘EDM moet alleen al dit jaar 500 miljoen liter diesel importeren voor een bedrag van 309 miljard CFA (490 miljoen dollar)’, aldus voormalig Malinees energieminister Hamed Sow.

De rekeningen van tal van kleinere leveranciers blijven zo onbetaald. De veertiger Aldiouma Sylla, een groothandelaar van kantoorartikelen in Bamako, geeft een bezorgde indruk. Hij worstelt al meer dan een jaar om zijn rekeningen, die intussen zijn opgelopen tot 48 miljoen CFA (78.000 dollar) te betalen.

‘De economie hangt in de touwen en heeft tijd en visie nodig om weer stabiel te worden’, meent econoom Mao Macalou. ‘Als een land alleen functioneert om de salarissen van zijn ambtenaren (die in Mali niet meer dan 5% van de bevolking uitmaken) te betalen, is dat behoorlijk zorgwekkend’, vult Mamadou Diamoutene, wetenschapper en academicus bij het Centrum voor Reflectie over Ontwikkeling, aan.

Erfenis van de Fransen

Na de val van Moeamar Khadaffi in Libië, in 2011, begonnen jihadistische groeperingen zoals Al-Qaeda en Islamitische Staat zich steeds meer te roeren in de Sahel. Om deze groeperingen een halt toe te roepen, stuurde Frankrijk duizenden troepen naar de woelige regio, onder meer ook naar Mali. De militaire coup onder leiding van kolonel Assimi Goïta zette in 2020 de al moeizame relatie met voormalige kolonisator Frankrijk helemaal op de helling, waarna Rusland zijn kans schoon zag om de banden met het Afrikaanse land aan te halen.

Uiteindelijk zouden de Franse militairen in juni 2022 het veld ruimen. Maar dat betekent niet dat de sporen van de voormalige bezetter helemaal zijn uitgewist. De Malinese economie steunt nog steeds op Franse multinationals als TotalEnergies, Orange, Sogea-Satom of Razel-Bec, die een aanzienlijk marktaandeel behouden. Ze zijn zo verankerd in het land, dat de nieuwe Russische partner moeite zal hebben om financieel voet aan de grond te krijgen. Bovendien blijft de Franse controle over de economie ook sterk door de historische overeenkomst die de monetaire reserves van de CFA-frank in de Nationale Bank van Frankrijk onderbracht.

‘De overmatige invloed van Frankrijk op zijn kolonies en zijn machtsmisbruik deed ons land in deze situatie belanden.’

Het officiële verbod dat de junta instelde op Franse financiering voor lokale ontwikkeling is vooralsnog de enige tastbare economische breuk met Frankrijk. Als gevolg daarvan schortte het Agence Française de Développement zijn activiteiten op en trok het zijn personeel terug. Daarnaast stopte ook de directe financiële en logistieke steun die het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken en Internationale Samenwerking via de Franse ambassade bood aan honderden scholen.

Sommige Malinese academici geloven dat Frankrijk de schuld draagt voor het verval van zijn historische relaties met de landen van de Sahel. ‘De overmatige invloed op zijn kolonies en zijn machtsmisbruik, waarbij Frankrijk ons uitbuitte voor eigen gewin, deed ons land in deze situatie belanden’, is de mening van Georges Diawara, onderzoeker en historicus aan de Universiteit van Bamako. ‘Het anti-Franse sentiment heeft uiteindelijk tot opstand geleid.’

Wanbestuur en corruptie waren inderdaad niet vreemd aan de postkoloniale, Fransgezinde regering van Mali. Contracten en gunsten aan vrienden waren altijd belangrijker dan schoolmaaltijden of gezondheidszorg. Maar deze nieuwe situatie is zeker niet beter.

‘Bamako is nu ook onveilig’, vertelt Moussa Dienta, bekend als ‘Malcolm’. Hij is lid van een van de groepen mannen die in de hoofdstad verzamelt om het nieuws van de dag te bespreken. Malcolm klaagt over de criminele aanvallen die ’s nachts plaatsvinden en legt uit dat de verslechterende economische situatie en de stroomstoringen hem ook direct hebben getroffen. Het metaalbewerkingsbedrijf dat hem als ingenieur in dienst had, is een van de vele bedrijven die onlangs de deuren moesten sluiten.

Enkele omstaanders knikken instemmend. Ze ondergingen hetzelfde lot. ‘Weet je, deze samenwerking met de Russen is teleurstellend’, concludeert Malcolm. ‘Het was een ontgoocheling voor ons allemaal. We maken ons nu zorgen over ons dagelijks levensonderhoud.’

Een kolonel met meerdere paarden

De junta ligt er niet van wakker en lijkt vastbesloten om nog een tijdje aan de macht te blijven. Verkiezingen staan niet op de agenda. Wat de juntaleiders precies op bestuursvlak uitspoken, is voorlopig onduidelijk. Hun belangrijkste activiteit lijkt te zijn om alles en iedereen die te maken had met de voormalige kolonisator aan te vallen met harde en hatelijke toespraken, steevast doorspekt met de woorden ‘wit’ en ‘kolonisator’. (Russen zijn ook wit, maar zij worden niet als zodanig beschreven en slagen erin de hatelijke retoriek te ontlopen.)

Hoewel de voordelen voor de Malinese bevolking nauwelijks zichtbaar zijn, is het als je over de weg naar de garnizoensstad Kati rijdt wel duidelijk wie baat heeft bij het nieuwe partnerschap met Rusland. Hier schoten nieuwe huizen voor de kolonels als paddenstoelen uit de grond, en er wordt nog steeds gebouwd. ‘Schandalig’, zegt een buurman die vlakbij woont. ‘Kolonel Sadio Camara (lid van de junta, red.) houdt verschillende paarden in zijn tuin. Hij heeft zelfs twee stallen. Terwijl wij worstelen om te overleven.’

Documenten van de BMS-bank waarop ZAM zijn hand wist te leggen, onthullen hoe lopende rekeningen van Malinese machthebbers zijn omgevormd tot spaarrekeningen. Volgens bankmedewerkers met wie we spraken, is dat om meer geld of dividenden te ontvangen van overheidscontracten.

Volgens een rapport van de Autorité de Régulation des Marchés Publics et des Délégations de Service Public daalde tussen 2021 en 2022 het aantal overheidscontracten dat via openbare aanbestedingsregels werd toegekend met 32%. In dezelfde periode vertegenwoordigden overheidscontracten die onderhands werden toegekend 20% van alle overheidsopdrachten. Dat is ruim boven de norm van 5% van de West-Afrikaanse Economische en Monetaire Unie (UEMOA).

Het is niet ondenkbaar dat een aanzienlijk deel van deze contracten wapenaankopen zijn. Volgens een rapport van het gezaghebbende vredesinstituut SIPRI uit 2023 zijn de wapenimporten uit Rusland na de staatsgreep immers aanzienlijk toegenomen. Tignougou Sanogo, voormalig hoogleraar internationaal publiekrecht aan de Universiteit van Bamako, zegt dat de aankoop van wapens en militair materieel nu eenvoudiger is, omdat de administratieve procedures die Europa en de VS oplegden, zijn afgeschaft.

Intussen hebben de leden van de Nationale Transitieraad (CNT), die sinds de staatsgreep min of meer fungeert als het Malinese parlement, een nieuwe wet voorgesteld die hun dezelfde voordelen en vergoedingen zou toekennen als het vorige parlement. En dat terwijl de CNT-leden niet verkozen zijn.

Het overgangshandvest dat na de staatsgreep in 2020 werd aangenomen, voorzag in lagere uitkeringen voor de leden van de CNT. Maar volgens een uitspraak van het Grondwettelijk Hof van 24 juni 2024 zijn deze voordelen nu verhoogd tot echte parlementaire voordelen, waaronder huisvesting, auto’s, brandstof en verschillende bonussen.

De Malinese Vereniging voor de Strijd tegen Corruptie en Financiële Delinquentie (AMLCDF), spande in april 2024 een zaak aan tegen dit wetsvoorstel bij het Hooggerechtshof, en verzocht de open­ba­re aan­kla­ger bij het Mi­li­tair Ge­rechts­hof om een onderzoek in te stellen naar deze voordelen en vergoedingen. Maar beide acties bleven zonder gevolg (zie hier en hier). Ook werd AMLCDF-voorzitter Moussa Touré in de aanloop naar de zaak bedreigd, ontvoerd, vastgehouden, ondervraagd op militaire kantoren en meerdere keren geslagen.

In 2024 verhoogde het presidentschap van de junta zijn werkbudget van 13 miljard CFA (21 miljoen dollar) naar 16 miljard CFA (26 miljoen dollar). Een ander voordeel is de bescherming die het nu krijgt van een Russisch Expeditiekorps van lijfwachten. ‘Deze nabijheid zorgt voor invloed in de Malinese besluitvorming’, aldus een rapport van rusi.org.

‘Hier waren acht van de tien doden onschuldige mensen die het hele dorp kende’, getuigt een inwoner van Bambara Maoundé, een dorp dat onlangs twee keer aangevallen werd door het Malinese leger en zijn Russische bondgenoot. Bij de laatste aanval, zes maanden geleden, werden verschillende burgers gewond en gedood.

De voorzitster van een lokale vrouwenvereniging maakt duidelijk dat de aanvallen de junta en haar Russische bondgenoot allerminst geliefd hebben gemaakt bij de bevolking. ‘De jihadisten geven ons tenminste geld’, zegt ze geagiteerd. ‘Ze beschermden ons tegen verschillende gewapende aanvallen. Het leger en zijn Russische bondgenoot, daarentegen, hebben ons meerdere keren gebombardeerd. We zullen dit nooit vergeven.’

Op andere plaatsen praten slachtoffers en hun familieleden even verbitterd over een staat die zijn eigen burgers doodt. ‘We zijn niet veilig. We worden aangevallen, maar we zijn geen terroristen of islamisten’, zegt Alpha Maïga, uit Hombori. In het dorp doodde het Malinese leger een paar maanden geleden in één dag vijftig burgers. Maïga vertelt dat arrestaties en pesterijen op de markt, waar handelaren en dorpelingen samenkomen, nog steeds vaste prik zijn.

Sommige juntaleden uit het noorden van het land zijn inmiddels afgetreden uit protest tegen de misdaden tegen burgers. Een van de meest recente is Sidi Mohamed Ould Alhousseini, lid van de CMA, die op 1 november 2023 ontslag nam. Ondertussen zwijgen activisten in Mali uit angst voor represailles. De kantoren van Amnesty International in Bamako zijn sinds 2023 gesloten. We verzochten de woordvoerders van de militaire regering om commentaar, maar hebben geen antwoord ontvangen.

*Malick Sadibou Coulibaly is een gefingeerde naam. De echte naam van de auteur is bekend bij de redactie van ZAM.