‘We wilden een beter land, we kregen verdeeldheid’

Ze had me heel graag thuis willen ontvangen, maar dat is nu niet mogelijk. Dus nemen we een uitgebreid ontbijt in een wijk van Brussel waar de overgrote meerderheid van de inwoners elders vandaan komt. De rekening is voor haar, alsof ze iets wil terugdoen. Amira is gelukkig, of eerder positief ingesteld. Ze spreekt met veel lof over België als staat ‘waar niemand je lastigvalt zolang je de wet naleeft’. Of over die Marokkaanse vrouw die ze aan een bushalte ontmoette en haar enorm hielp om haar weg te vinden in de administratie en in de nieuwe samenleving.

Amira is een schuilnaam voor een Libische huisvrouw en moeder. Dat ze me te woord staat, is vrij uitzonderlijk.Amira behoort tot een groep Libiërs die om medische redenen zijn uitgeweken naar het buitenland. Eerst naar Italië, daarna naar Tunesië. Daar lukte het niet om de medische behandeling verder te zetten. Uiteindelijk belandde ze in België. ‘Ik heb nooit begrepen hoe mensen in staat zijn om hun land te verlaten en zich voorgoed in een ander land te vestigen. Nu zit ik zelf in die situatie’, grinnikt ze.

‘Vluchteling’ of ‘migrant’ zijn geen termen waar een Libiër zich snel mee identificeert. Integendeel. ‘Libiërs die in België leven of zich elders in Europa vestigden, deden dat om verder te studeren. Sommigen, zoals ik, zijn gebleven omwille van carrièremogelijkheden. Anderen kwamen om zaken te doen’, zegt Khadija, een andere Libische vrouw die meer dan twintig jaar in ons land woont. ‘De grootste groep woont in Brussel, de rest is verspreid over universiteitssteden zoals Antwerpen, Gent en Leuven. Het aantal Libiërs dat als vluchteling naar België is gekomen, is op één hand te tellen’, benadrukt ze.

Regionalisme en verdeeldheid

Het is niet verwonderlijk dat Amira en Khadija uitsluitend onder een schuilnaam willen spreken. Weinig Libiërs wagen zich aan spreken met de media. Niet alleen vanwege de gevoelige politieke situatie in het land van herkomst, maar ook en vooral door het grote wantrouwen ten opzichte van de media in het algemeen. ‘Wat er met ons land is gebeurd, is het gevolg van een mediaoorlog’, zegt Amira.

‘Veel Libiërs hebben het gevoel misbruikt te zijn. De grote landen gebruikten het verlangen naar een beter bestuur om de eigen agenda door te drukken, terwijl ons land in chaos werd gestort. Er is nu een grote terughoudendheid om over politiek te praten’, zegt Khadija.

De oorlog veroorzaakt ook scheuren in de samenleving. Zelfs binnen eenzelfde familie zijn er problemen. Mensen vertrouwen elkaar niet meer. ‘Khaddafi is weg, maar nu zijn er honderden dictators in de plaats gekomen. Er is regionalisme en verdeeldheid. Iedereen wil regeren en iedereen denkt gelijk te hebben. Voor het geringste geschil keren ze zich tegen elkaar En dat wordt van buitenaf gevoed’, zegt Amira.

Geen exodus na uitbraak conflict

In oktober 2023 zaaide storm Daniël dood en vernieling in het noordoosten van Libië. Overstromingen leidden tot de ontheemding van 44.862 mensen en meer dan 4000 doden. De schade aan de infrastructuur was aanzienlijk. Deze ramp kwam boven op de problemen en interne conflicten waarin het land verwikkeld is sinds de val van Moe’ammar al-Khaddafi en diens moord na de NAVO-bombardementen in 2011. Intussen is Libië al jaren politiek en bestuurlijk verscheurd tussen twee regeringen. De internationaal erkende regering in het westen van het land heeft Tripoli als hoofdstad. Daarnaast is er een regering die na de verkiezingen van 2014 tot stand kwam in het oosten. Die is gevestigd in Tobroek, en de gepensioneerde generaal Khalifa Haftar is er de sterke leider.

Toch ontstond er geen exodus naar Europa. Veel Libiërs trokken bij het losbarsten van het conflict in 2011 naar veiligere plekken in eigen land. Een groep van ongeveer een half miljoen vluchtelingen stak de grens over met de buurlanden. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR kwamen in de eerste weken ruim 140.000 vluchtelingen Tunesië en Egypte binnen. De meesten van hen waren migranten uit Afrikaanse en Aziatische landen die in Libië werkten.

Dat aantal is ondertussen sterk gedaald. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie van de VN (IOM) zou dat cijfer in Tunesië schommelen tussen 30.000 en 50.000 mensen. Het gaat dan zowel over asielzoekers als over vluchtelingen en tijdelijke migranten die vanwege gezondheidszorg of onderwijs naar Tunesië zijn uitgeweken.

Weinig Libiërs in België

In Europa blijft Italië de eerste bestemming voor Libiërs. Dat komt door de geografische nabijheid en het feit dat Italië Libië gedurende dertig jaar gekoloniseerd heeft.

Volgens de meest recente gegevens van het Belgische statistiekbureau Statbel woonden er in januari 2024 485 Libiërs in ons land. Dit cijfer zal wellicht hoger liggen, want het gaat alleen om mensen die de Libische nationaliteit hebben. Mensen met een dubbele nationaliteit, zoals Khadija en Amira, worden hier niet bijgerekend.

Een rondvraag bij onthaalbureaus voor nieuwkomers leert dat het aantal Libische nieuwkomers erg beperkt blijft in vergelijking met andere nationaliteiten. In Antwerpen bijvoorbeeld volgt momenteel slechts een dertiental Libiërs taallessen Nederlands. En in heel Vlaanderen en Brussel hebben tussen 2015 en 2024 slechts 174 Libiërs een inburgeringstraject gevolgd, laat Dirk Vandervelden, woordvoerder bij Agentschap Integratie en Inburgering, weten.

Libië verdient beter

‘Ik was een van die mensen die een ander bestuur wilden’, zegt Khadija. ‘Khaddafi focuste op militaire kracht, terwijl ik vond dat we vooral meer nood hadden aan een betere infrastructuur. We vonden dat Libië beter verdiende. Ondertussen is het duidelijk dat er in Libië geen revolutie heeft plaatsgevonden, maar dat de grote landen die zich moeiden een eigen belang verdedigden.’

Amira was nooit van mening dat het afzetten van Khaddafi een goede zaak zou zijn en is opvallend mild voor zijn regime. ‘Khaddafi heeft de VS uit Libië verdreven. Die zijn nu weer terug. Andere grootmachten zijn ook aanwezig, en het land is hopeloos verdeeld. Libië was niet perfect. Er was corruptie en er heerste vriendjespolitiek. Maar we hadden het uiteindelijk goed. Het is nooit mijn ambitie geweest om in een soort tweede Dubai te wonen. Ik wilde altijd een deftig leven met basisvoorwaarden.’

Egyptenaren en Soedanezen

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International, VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en migrantenorganisatie IOM rapporteerden de voorbije jaren meermaals over grove mensenrechtenschendingen ten opzichte van migranten in Libië. Toch blijft het Noord-Afrikaanse land een bestemming voor vluchtelingen en migranten, en niet alleen voor zij die de oversteek naar Europa willen wagen. De nieuwkomers vestigen zich vooral in de oostelijke kuststeden en in het westen van het land waar de werkgelegenheid het mogelijk maakt om in eigen onderhoud te voorzien.

Volgens het meest recente rapport van de IOM leven er in Libië nu meer dan 700.000 migranten en vluchtelingen afkomstig uit verschillende landen. Dat is een pak minder dan de 2,5 miljoen migranten van voor 2011, maar toch een stijging ten opzichte van de voorbije jaren. En die stijging blijft langzaam maar zeker toenemen.

Egyptenaren waren altijd al talrijk in Libië. Met 144.543 mensen vormen ze momenteel 21 procent van de totale migrantenpopulatie in het land, en zijn ze de op één na grootse groep buitenlanders. De grootste groep bestaat nu uit Soedanezen. Sinds het begin van de burgeroorlog in Soedan, in april 2023, zijn er ongeveer 98.700 Soedanezen Libië binnengekomen. Hun situatie is volgens de UNHCR zorgwekkend door hun kwetsbaarheid en het tekort aan adequate hulpverlening in Libië.

Geen veiligheid, geen stabiliteit

Libië blijft een verdeeld land. Dankzij de olie-export vloeit er genoeg geld binnen, en de Amerikanen blijven via hun ambassade het belang van de onafhankelijkheid van de Centrale Bank van Libië ten opzichte van de twee regeringen benadrukken. Toch lijkt de unificatie van Libië niet voor morgen te zijn. De ene VN-bemiddelaar na de andere is de revue gepasseerd, maar er is tot dusver niemand in geslaagd om een einde te maken aan het conflict tussen de twee regeringen. Nieuwe verkiezingen worden gezien als de oplossing om uit de impasse te raken, maar er is nog steeds geen definitieve datum vastgelegd om ze te organiseren.

Khadija benadrukt de verbeteringen van de voorbije jaren en het positieve effect ervan op het dagelijkse leven van de Libiërs. Amira kijkt kritisch naar de veiligheidskwestie. ‘Zolang er wapens in omloop zijn waarmee mensen hun rechten opeisen, is er geen veiligheid’, zegt ze. ‘En zolang mensen bang zijn van elkaar, is er geen vertrouwen.’

Als ik haar vraag wanneer ze denkt dat het beter zal gaan met Libië, antwoordt ze cynisch: ‘Wanneer het beter wordt met Irak en Somalië. Irak had vroeger het beste onderwijs in de regio. Kijk wat er nu van is geworden. Hetzelfde geldt voor Libië. Men wil geen oplossing voor Libië.’

‘De toekomst is moeilijk te voorspellen’, zegt Khadija. ‘Er is nu een strijd voor Libië aan de gang tussen de VS en Rusland. Turkije is ook aanwezig met sterke inlichtingendiensten. De belangen van al die grote landen gaan voor op die van de bevolking. Uiteindelijk zijn we maar met zes miljoen mensen.’