Rusland en Myanmar in eenzame paringsdans

Op 23 mei 2023 huldigen de Myanmarese minister van Technologie Myo Thein Kyaw en de Russische ambassadeur Nikolay Listopadov het nieuwe ruimtevaartmuseum in de regio Mandalay in Myanmar in. Hun handen liggen broederlijk op een knop. Als ze erop drukken, valt een doek en verschijnt een buste van Joeri Gagarin, de allereerste Rus in de ruimte. Met een brede glimlach bedankt Myo Thein Kyaw Listopadov voor de attentie.

‘Zulke bizarre schenkingen tonen hoe diepgaand beide landen met elkaar verstrengeld zijn geraakt’, vertelt Michal Lubina, professor aan de Jagiellonische Universiteit van Krakau en gespecialiseerd in de banden tussen Rusland en Myanmar. ‘Na de staatsgreep van februari 2021 in Myanmar is Rusland de enige grootmacht die de junta nog openlijk steunt.’

Nadat het leger onder leiding van generaal Min Aung Hlaing de democratisch verkozen National Unity Government (NUG) had omvergeworpen, brak er meteen een oorlog uit. In de strijd tussen het leger van de junta, de Tatmadaw, en de rebellen van de People Defense Forces (PDF) aan de kant van de NUG, vielen er volgens een recent VN-rapport ondertussen al 5000 burgerdoden, 3 miljoen mensen raakten ontheemd.

Vanwege het geweld tegen eigen burgers vaardigden de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada al verschillende sanctiepakketten uit tegen Myanmar. China en India blijven er weliswaar handel mee drijven, maar ook zij scharen zich niet openlijk achter het militaire regime.

‘Bij de Associatie van Zuidoost-Aziatische landen (ASEAN) groeit dan weer het wantrouwen', zegt Kyaw Soe, een Myanmarese freelancejournalist. ‘De Associatie mengt zich niet in interne aangelegenheden, maar de misdaden van de junta werpen een smet op haar blazoen.’

Volgens Michal Lubina hanteerde Rusland het eerste jaar ook nog een voorzichtigere opstelling. ‘Toen Min Aung Hlaing in 2021 naar Moskou afzakte, kreeg hij vaak een minder hoge pief te zien. Dat veranderde na de invasie in Oekraïne, toen Rusland zelf in het nauw kwam te zitten. Opeens vonden de twee geïsoleerde regimes elkaar.’

Op 7 september 2022 ontmoetten Min Aung Hlaing en Vladimir Poetin elkaar dan toch tijdens het Eastern Economic Forum in Vladivostok. In zijn toespraak zei de juntaleider tegen Poetin dat Myanmar hem niet alleen als de leider van Rusland beschouwt, maar van de hele wereld. ‘Want over de hele aardbol zorgt u voor stabiliteit.’

Militaire samenwerking

‘Die stabiliteit vind je vooral in de militaire bevoorrading. Rusland blijft de belangrijkste wapenleverancier van de junta. Tussen de coup van 2021 en het einde van 2022 hadden die leveringen een waarde van 406 miljoen dollar’, zegt Yadanar Maung, woordvoerder van Justice For Myanmar, een onderzoekscollectief dat zich toelegt op het blootleggen van de handelsstromen van de junta.

Maung verwijst ook naar het Billion Dollar Death Trade-rapport van Tom Andrews, de speciale VN-rapporteur voor de situatie van de mensenrechten in Myanmar. Daaruit blijkt dat het merendeel van dat geld, ongeveer 230 miljoen dollar, naar het Russische staatsbedrijf Rosoboron-export vloeide. Niet toevallig specialiseert Rosoboron zich in luchtvaartonderdelen.

De Tatmadaw is namelijk erg afhankelijk van zijn luchtvloot. In het rapport Eyes on the Skies stelt de ngo Myanmar Witness dat het Myanmarese leger worstelt om controle te verkrijgen over rebellengebied. Luchtaanvallen vormen dan ook een sleutelonderdeel van de gevechtsstrategie.

‘Het Russische gevechtsvliegtuig Yak-130 wordt het meest ingezet bij luchtaanvallen op burgers’, zegt Yadanar Maung. De Tatmadaw had er begin vorig jaar een twintigtal exemplaren van in gebruik. Daarnaast beschikte de junta onder andere ook over een veertiental Russische Mi-35-gevechtshelikopters en een zestal moderne Russische Su-30-gevechtsvliegtuigen. De aanvoer van nieuwe onderdelen uit Rusland is dus cruciaal om die luchtvloot operationeel te houden.

‘In tegenstelling tot China doet Rusland geen enkele moeite om de leveringen van militair materiaal te verbergen’, zegt Savanna Slaughter. Zij was tot voor kort analiste bij de ngo Center For Advanced Defense Studies. ‘De Russen zien het nut van stromannen of tussenpersonen niet. Schaamteloos lappen zij de westerse sancties aan hun laars.’

Slaughter analyseerde uitvoerig de handelsdata tussen beide landen. Volgens haar belandt het merendeel van die leveringen direct bij de junta of bij het Myanmarese staatsbedrijf Sky Aviators.

De vraag is in hoeverre Rusland in staat is om die steun te blijven verstrekken, want het land verkeert zelf in wapennood. Om de oorlogsinspanningen in Oekraïne vol te houden, begon het vanaf de zomer van 2023 zelfs wapens van Myanmar terug te kopen. ‘Er bestaat inderdaad een wederzijdse handelsstroom, maar het is erg lastig te achterhalen hoe betekenisvol die is’, benadrukt Slaughter. Zeker is dat Rusland andere manieren zoekt om de militaire dictatuur bij te staan.

Naast de wapenleveringen zetten beide regimes ook militaire samenwerkingen op poten. Zo vond er op 11 juli in de officiersschool van de Tatmadaw in de basis van Bahtoo een schietcompetitie plaats, waarbij Russische en Myanmarese kadetten het tegen elkaar opnamen. Op X verschenen er zelfs beelden van Russische instructeurs die aan de junta gelieerde milities opleiden.

‘Die oefeningen zijn problematisch omdat Myanmarese soldaten zo leren hoe ze het Russische wapentuig efficiënter en dus dodelijker kunnen gebruiken’, vertelt Yadanar Maung. Volgens zijn bronnen in Myanmar vinden zulke oefeningen sinds de coup regelmatig plaats.

Gekke samenwerkingsverbanden

Beide landen slaan niet alleen militair de handen in elkaar. Ook op het vlak van energievoorziening worden er plannen gesmeed. Zo tekende de junta in november 2022 al een intentieverklaring met het Russische atoomagentschap Rosatom om kernreactoren en nucleaire faciliteiten in Myanmar te ontwikkelen. Het is daarbij veelbetekenend dat de meeste vluchten vanuit Myanmar niet naar Moskou of Sint-Petersburg vliegen, maar naar de Siberische stad Novosibirsk, waar een belangrijk nucleair centrum van Rosatom ligt.

Daarnaast openden verschillende Russische bedrijven een overzeese afdeling in Myanmar. Dat is voor buitenlandse bedrijven een wettelijke verplichting van de junta om zakenactiviteiten in het land te mogen ontplooien. Slaughter toonde MO* een LinkedIn-post van een Russische bedrijfsleider die dit voorjaar aanwezig was bij de opening van zo’n vestiging. De CEO toont enkele kiekjes van de Shwedagon-pagode in Yangon en heeft het onverbloemd over de moeilijke financiële transacties vanwege de internationale sancties. Maar hij blijft Myanmar wel een fantastisch land vinden.