‘Er is geen massaprotest meer nodig om over klimaat en ecologie te praten’

Volgens Maud Buytaert, beleidsmedewerker eerlijke klimaattransitie bij Reset.Vlaanderen, zijn er drie grote oorzaken voor. ‘Partijen speelden zelf het thema niet uit, de media plaatsten het onvoldoende op de voorgrond en burgers ervaren het nog steeds niet als de grootste crisis van het moment, omdat het abstract blijft.’ Buytaert onderzocht ook hoe klimaatrechtvaardig de verkiezingsprogramma’s van alle partijen waren: alleen Groen, PVDA en Vooruit scoorden relatief goed. Alle andere partijen scoorden over de hele lijn slecht.

Dat klimaat geen prioritair thema is voor veel mensen, beaamde ook professor politieke communicatie Peter Van Aelst in gesprek met Radio 1. Dat zorgt er vervolgens voor dat media er minder op inspelen en een plek geven tijdens verkiezingsdebatten.

Rol van de media

Media nemen op die manier niet de rol op van vierde macht zoals dat zou moeten, vindt Dessein. ‘De klimaatcrisis moet geframed worden als probleem dat ons allemaal aangaat en we collectief moeten oplossen. Nu wordt het enkel gekaderd als een temperatuurprobleem, met bijvoorbeeld hitterecords die sneuvelen.’

Dat zou ze graag anders zien. Zo zou elk nieuwsbericht de volgende drie vragen moeten beantwoorden: wie zijn de schuldigen, wat is de oorzaak en wat kunnen wij eraan doen? Maar dat gebeurt te weinig, zegt ze. ‘Waarom lees je zo weinig koppen zoals “Shell, Total en ExxonMobil zijn verantwoordelijk voor zoveel procent van de uitstoot, wat zorgt voor zoveel klimaatslachtoffers per jaar”? Dat zou mensen verontwaardigd maken.’

Dat er geen dagelijkse berichtgeving is over de klimaatcrisis begrijpt Breyne niet, want het onderzoek naar de gevolgen van de crisis is er wel, zegt hij. Copernicus, de Europese klimaatdienst, publiceert bijvoorbeeld een jaarlijks rapport over de Europese staat van het klimaat. In 2023 bleek een recordaantal hittegolven, bosbranden, overstromingen en droogte te hebben plaatsgevonden.

Breyne ergert zich dat er zo weinig gerept wordt over ongelijkheid in de klimaatcrisis, en de telkens terugkerende discussie over het kostenplaatsje van klimaatmaatregelen met “wie ervoor zal opdraaien”. ‘Wil je de begroting op orde of wil je de fundamenten van het leven op aarde beschermen?’ Buytaert sluit zich hierbij aan: ‘Het klimaatprobleem neerzetten als louter een extra kost doet de waarheid en complexiteit ervan teniet.’

Volgens Breyne kunnen de linken tussen de klimaatcrisis en andere actuele crisissen een nieuw daglicht werpen op de situatie. Denk maar aan burn-out. ‘Iedereen voelt stress en drukte, alles moet snel gaan. Het systeem zegt ons dat het nooit genoeg is. Hoe tof zou het zijn om eens te horen dat we even mogen chillen, minder moeten doen en meer tijd mogen maken voor vrienden en familie in plaats van overuren te draaien? Ook dat is een klimaatoplossing.’

Moeilijk te geloven? ‘In de klimaatvraag zit een pijnlijke waarheid vervat’, zegt Oskar Bonte, klimaatadviseur bij de Vlaamse Jeugdraad. ‘We moeten het misschien met iets minder gaan doen, omdat onze huidige manier van leven niet haalbaar blijft.’

Maar zijn er wel moedige politici die zo’n systeemverandering kunnen implementeren? Bonte, Dessein en Buytaert twijfelen. ‘De klimaatcrisis is niet links of rechts. Het is geen politiek thema dat maar één partij kan opnemen’, aldus Buytaert. ‘We kunnen niet anders dan erop vertrouwen dat verkozen politici aan de slag gaan met het klimaatbeleid’, klinkt het bij Breyne.

Andere visie, zelfde resultaat

Al is één ding wel duidelijk voor hen: eigenlijk streven politici en klimaatactivisten naar hetzelfde resultaat. Alleen, vindt Breyne, zien vele politici nog niet in welke positieve wisselwerking zou kunnen bestaan. ‘Politici ijveren voor een beter werkende democratie, maar denken daarbij niet aan hoe systeemverandering daar een deel van kan zijn.’

‘Sociale rechtvaardigheid kreeg onvoldoende een plek in het beleid van afgelopen jaren. De klimaatcrisis wordt niet door iedereen in dezelfde mate veroorzaakt’, klinkt het bij Buytaert, verwijzend naar een Oxfam-rapport. Dat stelt dat de 10% rijkste mensen verantwoordelijk zijn voor de helft van alle uitstoot. De onderste 50% op de vermogensschaal produceert slechts 7,7% van die uitstoot. ‘Maar het is die laatste groep die de gevolgen van zowel de klimaatcrisis zelf als het gevoerde klimaatbeleid in grote mate draagt.’

Meer gelijkheid zou positieve gevolgen kunnen hebben, gelooft Breyne. ‘Ongelijkheid is onmogelijk los te koppelen van de ecologische problematiek. Een samenleving waarin gelijkheid en welzijn vooropstaan is gelinkt met betere publieke diensten, met een lagere criminaliteit, een gezondere democratie, een positieve impact op de natuur en een lagere uitstoot.’

Daarom zouden politici zich beter moeten focussen op het thema, vindt hij. ‘Uiteindelijk hebben we hetzelfde einddoel: een waardig leven in een goed werkende democratie, met weinig ongelijkheid op een gezonde planeet.’

Democratisch draagvlak

Deze vier jongeren zijn het duidelijk met elkaar eens: het draagvlak voor een klimaatbeleid is er wel. ‘Je kan je wel afvragen welke maatregelen een democratisch draagvlak hebben’, waarmee Breyne pleit voor een eerlijker klimaatbeleid. Ook Bonte gelooft dat dat beter zou vallen bij een breder publiek. ‘Iemand die het niet breed heeft, schrikt van de gedachte dat die een dure elektrische auto zou moeten kopen.’ Buytaert vult aan: ‘Draagvlak zoek je niet, dat creëer je door ook voordelen van klimaatregelen te belichten.’

Dessein is tegelijk de meest ontgoochelde en strijdvaardige van de vier. Breyne noemt haar de spreekbuis van de nieuwe generatie klimaatjongeren, maar zelf ziet ze dat anders. ‘De kracht van de klimaatbeweging zit in de horizontale organisatie ervan. Elke stem geldt als evenwaardig.’

De kunst van klimaatactivisme zit volgens Dessein in het verbindende aspect. ‘Veel mensen en organisaties willen systeemverandering verwezenlijken op een manier die iedereen meeneemt.’ Dat wordt een uitdaging, maar eentje die ze zeer strijdlustig aangaat. ‘We hebben verschillende kleine revoluties nodig, op verschillende plekken.’

Nieuwe generatie, nieuwe actie

Breyne vindt wel dat de klimaatbeweging nood heeft aan nieuwe, creatieve manieren van actievoeren. En dat mag eventueel wat radicaler. ‘Massaprotest hebben we niet meer nodig om over klimaat en ecologie te praten. De impact is al direct voelbaar. Het is catastrofaal.’

Daar waar Breyne en Dessein klimaatjongeren van het eerste uur zijn, zit Bonte in de positie om de fakkel over te nemen. Hij is sinds januari 2024 adviseur in de Vlaamse Jeugdraad en staat te popelen om actie te ondernemen. ‘Zeggen dat het te laat is, is pretentieus en legitimeert ons om niets te doen.’

We moeten zelf de geschiedenis schrijven, vindt hij. ‘Engageer je of verontwaardig je, maar doe niet niets.’ Hij is voorstander van een hoopvol beleid, dat daarom niet altijd optimistisch is. ‘Het gaat eerder over jezelf kwetsbaar opstellen om verandering mogelijk te maken.’

Klimaatjongeren zijn niet de vijand, moet Dessein van het hart. ‘Wij zijn degenen die net willen dat iedereen op een leefbare planeet leeft. Weet dat we strijden voor een ambitieus en rechtvaardig klimaatbeleid voor iedereen.’