‘China investeert en schept banen, Europa sanctioneert en klaagt aan’

We Social Movements (voorheen Wereldsolidariteit) bestaat vijftig jaar. De Belgische ontwikkelings-ngo van de christelijke arbeidersbeweging Beweging.net heeft al die tijd vakbonden, mutualiteiten en andere sociale organisaties ondersteund in wat intussen het Globale Zuiden heet. 

Door de opkomst van het Globale Zuiden is dat werk van karakter veranderd, benadrukt WSM-directeur Bart Verstraeten. ‘De voorbije vijftig jaar evolueerde ons werk van ontwikkelingshulp naar internationale samenwerking, waarbij sociale bewegingen over de grenzen heen samenwerken aan mondiale uitdagingen, zoals menswaardig werk en sociale bescherming. Het gaat daarbij dus niet langer om liefdadigheid. Het is een gedeelde strijd voor mensenrechten en herverdeling van de macht.’

WSM werkt al decennia in Indonesië, naar bevolkingsomvang het op drie na grootste land ter wereld en momenteel in volle ontwikkeling. De organisatie was erbij toen in 1992 voormalig journalist Mochtar Pakpahan de SBSI (Serikat Buruh Sejahtera Indonesia – Indonesian Workers Welfare Union) oprichtte, een van de eerste vrije vakbonden van het land, maar moest nog jaren ondergronds werken.

Het waren woelige tijden. In 1997 raasde de Aziatische financiële crisis over het continent, een jaar later kwam president Soeharto na 33 jaar dictatuur ten val in Indonesië.

Het is in die periode dat Indonesië de vijf fundamentele arbeidsconventies van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) aanvaardde: het verbod op kinderarbeid, op dwangarbeid en op discriminatie, de vrijheid van vereniging en de vrijheid om collectief te onderhandelen. 

Het is ook in die periode dat Bismo Sanyoto bij de sociale beweging betrokken raakte. ‘Mochtar Pakpahan nam me in dienst en ik mocht werken rond de vrijheid van vereniging’, legt Sanyoto uit. 

Indonesië speelde in op de globalisering en trok industriële sectoren naar zich toe, wat werk bood aan zijn jonge bevolking. Vooral in die nieuwe industriesectoren waren de vakbonden succesvol. ‘In 1998 telde de SBSI zo’n 10.000 leden,’ zegt Sanyoto, ‘nu zijn het er meer dan 650.000. We zijn een van de drie grote vakbonden in Indonesië met leden van Sumatra tot Papoea. De uitdaging is om al die afdelingen te coördineren, niet evident op een archipel met 17.000 eilanden. Dat werk gebeurt met de bijdragen van de leden. Ook de verdediging van de arbeidersbelangen op nationaal niveau gebeurt door stafleden die betaald worden met ledenbijdragen.’

WSM trok Sanyoto aan om zijn ervaring niet alleen in zijn vaderland in te zetten maar ook in de Filipijnen, Cambodja, Bangladesh, Nepal en India. Zo kreeg hij voeling met uiteenlopende samenlevingen in Azië. 

Hebben werknemers kunnen profiteren van de jaren van sterke economische groei in Indonesië?

Bismo Sanyoto: ‘Ja, Indonesië is een middeninkomensland geworden. Miljoenen mensen zijn aan de armoede ontsnapt, al zijn er nog veel die net boven de armoededrempel zweven. Er is dus nog veel werk te verrichten. De vorige president, Joko Widodo, heeft sterk ingezet op de uitbouw van de infrastructuur, wat goed is voor de economie op de lange termijn. Daarnaast is er een gezondheidsverzekering ingevoerd.’

De gezondheidsverzekering is een nationale maatregel die iedereen dekt. Werkt dat?

Bismo Sanyoto: ‘Het is het grootste gezondheidsfonds ter wereld en het werkt, ja. Iedereen moet zich verplicht aansluiten en een bijdrage betalen. De overheid betaalt de bijdragen voor de armsten. Dat belet niet dat er problemen zijn. Zo is de dienstverlening van ziekenhuizen op verafgelegen eilanden erg beperkt.’

Betekende de verzekering dan sociale vooruitgang?

Bismo Sanyoto: ‘Inderdaad, en dat is positief. En wij hebben daar als vakbond een rol in gespeeld. In 1998 was één van onze eisen om de levensomstandigheden van de mensen te verbeteren door de invoering van een universele sociale zekerheid. De nieuwe grondwet schrijft voor dat de staat voor sociale bescherming moet zorgen.’ 

‘Tot in 2001 gebeurde daar echter niets mee, maar toen hebben wij er als vakbond, samen met het middenveld, voor gestreden door te lobbyen in het parlement en grote betogingen te organiseren. De sociale bescherming is stap voor stap opgebouwd: eerst de gezondheidsverzekering, dan een ongevallen- en ouderdomsverzekering, en nu het pensioenfonds en een verzekering bij het verliezen van werk. Die laatste voorziet in een kleine uitkering, maar focust vooral op vorming.’

In 2014 werd Joko Widodo president. Aanvankelijk verrichte hij positieve acties, maar die bleven niet duren. Wat was zijn invloed op het land? 

Sanyoto: ‘Toen Joko Widodo aan de macht kwam, was er veel hoop. Hij behoorde niet tot de elite, zette in op de uitbouw van de infrastructuur en er was geen corruptie. Dat veranderde in zijn tweede ambtstermijn, na covid. Wellicht ook door de groeiende werkloosheid. Er kwam een snelle verandering bijvoorbeeld in de arbeidswet met een ander systeem van minimumlonen of andere aanpak van outsourcing. Wij waren daar niet klaar voor.’ 

‘Daarnaast probeerde de regering kritische stemmen het zwijgen op te leggen. Daar zal vooral de nieuwe president Prabowo Subianto, schoonzoon van Soeharto, op toezien. Maar met zijn gewelddadige verleden als generaal in het leger zijn we bang dat het erger zal worden. We blijven geloven in praten met de regering, maar harde confronterende acties zullen moeilijker worden. Tot nu toe is er nog geen geweld gebruikt, maar dat kan nog komen.’

De groeiende dominantie van China

China is intussen een wereldmacht geworden waar burgerlijke vrijheden erg beperkt zijn. Het investeert ook veel in Indonesië. Speelt dat mee in die evolutie?

Bismo Sanyoto: ‘Het Westen is niet langer het rolmodel. Onze regering kijkt naar het Oosten. In zijn eerste speech zei Prabowo al dat Indonesië een democratie is met Indonesische karakteristieken, naar analogie met China dat zichzelf een democratie met Chinese karakteristieken noemt. Prabowo’s eerste buitenlandse reis ging ook naar China, de Verenigde Staten volgden pas later.’

‘Onder Widodo was er nog twijfel of Indonesië lid zou worden van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling waarvan voornamelijk welvarende westerse landen lid zijn, red.) of van de BRICS+ (groeiende groep van opkomende landen die zich afzetten tegen de westerse dominantie, red.). Maar onmiddellijk na zijn aantreden heeft Prabowo zich kandidaat gesteld om lid te worden van BRICS+. Widodo zei eerder al op een diplomatische manier dat China twintig keer meer investeerde in Indonesië dan de VS.’

Wat betekenen de vele Chinese ondernemingen voor de vrijheid van vereniging en voor het collectief onderhandelen?

Bismo Sanyoto: ‘Dat kun je niet veralgemenen. Ik kom net terug van Sulawesi, waar nikkel ontgonnen en verwerkt wordt. Op een massief grote oppervlakte staan er 80 bedrijven die 80.000 mensen tewerkstellen. Het kostte me een hele dag met de auto om er gewoon nog maar door te rijden. 90% van die bedrijven en 10.000 werkers zijn Chinees. Maar in die zone kunnen onze leden zich verenigen en collectief onderhandelen. Het is niet perfect en het verschilt van bedrijf tot bedrijf.’

‘CONCH is het grootste cementbedrijf ter wereld, Chinees en echt anti-vakbond. Zodra iemand lid wordt van een vakbond, wordt hij ontslagen. En de lokale regering staat te zwak tegenover dat soort gigantische ondernemingen.’

Indonesië wil niet alleen nikkel ontginnen, maar wil het ook lokaal verwerken. Het verbood daarom de export van ruw nikkel. De EU reageerde daar heel anders op dan China, niet?

Bismo Sanyoto: ‘De EU klaagde het exportverbod aan bij de WTO. We verloren de case bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO), maar Widodo hield het exportverbod aan. China investeerde massaal in smelters om het nikkel lokaal te raffineren.’

Wat is de beste reactie?

Bismo Sanyoto: ‘De Chinese, natuurlijk. Indonesië wil de economische ladder opklimmen. Er is de mijnbouw, het smelten van de grondstoffen, de productie van staal waar 80% van het ferronikkel voor gebruikt wordt. Onlangs begon een Zuid-Koreaans bedrijf met de productie van batterijen. Binnenkort produceren we elektrische voertuigen waarvan de hele productieketen zich in Indonesië bevindt.’

Hoe verenig je dat met Europa’s discours dat het ontwikkeling wil.

Sanyoto: ‘De EU leeft nog in het verleden, waarbij ze vasthoudt aan sancties. Voor landen als Indonesië zijn er nu alternatieven zoals China, Zuid-Korea en Japan die wel bij ons investeren. De handel speelt zich nu al vooral binnen Azië af. Alles kan daar gemaakt worden.’ 

‘Toen president Macron zei dat Frankrijk omwille van de ontbossing geen palmolie uit Indonesië wilde, antwoordde Prabowo dat hij die dan wel in Afrika zou verkopen of in eigen land zou gebruiken.’

‘Het oude Europese systeem werkt dus niet meer. China is een rolmodel voor Indonesië. Het heeft zich razendsnel ontwikkeld en in veertig jaar tijd 800 miljoen mensen uit de armoede getild. Dat wil Indonesië kopiëren. Europa praat maar over de rol van de democratie en het middenveld, maar investeert niet. Dat doet China wel.’

Zet dat jullie onder druk?

Bismo Sanyoto: ‘Sociale bewegingen zoals die van ons ondervinden druk uit verschillende hoeken: vanuit de regering, vanuit bedrijven, maar ook vanuit Europa, dat zijn steun begint in te trekken. Landen die ons altijd gesteund hebben, zullen dat niet meer of minder doen. Het voelt alsof het middenveld in Indonesië het op zijn eentje moet redden nu. Dat is een grote uitdaging voor veel ngo’s.’